Χιλή: μια χώρα που ο βαθυγάλανος ουρανός, η οροσειρά των Άνδεων, η υγρασία του Ειρηνικού Ωκεανού αλλά και η κοινωνικοπολιτική αστάθεια που για χρόνια την ταλάνιζε έθεσαν τις βάσεις για μια δυναμική, σύγχρονη και ελπιδοφόρα αρχιτεκτονική. Κορυφαίοι εκπρόσωποί της οι Αλεχάνδρο Αραβένα και Σεμπαστιάν Ιραρασαβάλ.
Γεννημένοι στο Σαντιάγο της Χιλής το 1967, απόφοιτοι του Καθολικού Πανεπιστημίου της Χιλής, κάτοχοι το 2000 και το 1999 αντίστοιχα του βραβείου Καλύτερου Νέου Χιλιανού Αρχιτέκτονα, ο καθένας με τη δική του αρχιτεκτονική σφραγίδα και θεώρηση του κόσμου, είναι δύο από τα ονόματα που αναδείχθηκαν σε παγκόσμιο αρχιτεκτονικό επίπεδο. Μάλιστα, ο Αλεχάνδρο Αραβένα, με τον Αργυρό Λέοντα της Μπιενάλε της Βενετίας 2008 στις αποσκευές του, ήταν ένας από τους 20 πολλά υποσχόμενους νέους αρχιτέκτονες σε ολόκληρο τον κόσμο στη λίστα του περιοδικού «ICON» το 2009. Μιλήσαμε μαζί τους.
Η προέλευση της λέξης «Χιλή» λέγεται ότι πηγάζει από τη λέξη «chilli», που στη διάλεκτο αγιαμάρα σημαίνει «η γη όπου ο κόσμος τελειώνει». Πώς επηρεάζει την αρχιτεκτονική το να ζεις στην άκρη της ηπείρου, τόσο κοντά στον Ειρηνικό Ωκεανό; A.A. Μερικές φορές το να βρίσκεσαι μακριά εμπεριέχει κάτι κακό, ότι δεν είσαι μέρος του mainstream κι έτσι πράγματα συμβαίνουν αλλού. Εγώ όμως δεν το βλέπω έτσι. Η απόσταση δίνει την κατάλληλη προοπτική, ώστε να κατανοήσεις τη μεγαλύτερη εικόνα. Το να είσαι μακριά λειτουργεί σαν ένα καλό φίλτρο, για να διακρίνεις το σημαντικό από το ασήμαντο. Μόνο συγκεκριμένα πράγματα έχουν τη δύναμη να τα καταφέρνουν ακόμα και στην άκρη του κόσμου. Η σχετική φτώχεια της Χιλής είναι άλλο ένα φίλτρο ενάντια στο υπερφίαλο. Αν προσπαθήσουμε να κάνουμε εδώ τις τρέλες άλλων διεθνούς φήμης αρχιτεκτόνων, το αποτέλεσμα θα είναι είτε εξαιρετικά φτωχό σε επίπεδο κατασκευής είτε τρομερά πολυδάπανο. Προσπαθούμε λοιπόν να είμαστε όσο το δυνατόν λιγότερο γελοίοι κάνοντας ό,τι πρέπει για τον τόπο μας.
Ποια είναι τα χαρακτηριστικά της σύγχρονης αρχιτεκτονικής στη Χιλή; Σ.Ι. Η ποικιλομορφία, αλλά πάντα μέσα στο πλαίσιο του μοντερνισμού, που σημαίνει αφαίρεση αλλά και μεγάλη σημασία στους μη χρηστικούς χώρους, όπως, για παράδειγμα, στους χώρους κυκλοφορίας. Η ικανότητα της χιλιανής αρχιτεκτονικής να ενσωματώνει τα κτίρια στο τοπίο και η ανικανότητά της να αντεπεξέλθει στο αστικό περιβάλλον.
Πιστεύεις πως υπάρχει κάτι κοινό μεταξύ της σύγχρονης αργεντίνικης, μεξικάνικης, βραζιλιάνικης και χιλιανής αρχιτεκτονικής, της λατινοαμερικάνικης κουλτούρας γενικότερα; Α.Α. Δε νοιάζομαι για διαφορετικές κουλτούρες, παρά για τα δεδομένα που απαντούν σε ένα συγκεκριμένο ερώτημα. Δε με ενδιαφέρει η ταυτότητα, αλλά η συνάφεια. Το ίδιο το πρότζεκτ μπορεί να γίνει αυτό που οι άνθρωποι ονομάζουν κουλτούρα ή ταυτότητα.
Ποιοι είναι οι αγαπημένοι σας αρχιτέκτονες από αυτές τις χώρες; Α.Α. Πριν μερικές εβδομάδες θα απαντούσα στην ερώτηση με ευκολία, αλλά, δεδομένου ότι έγινα μέλος της κριτικής επιτροπής βραβείων Πρίτσκερ, νομίζω ότι πρέπει να είμαι συνετότερος και να μην απαντήσω σε αυτήν την ερώτηση.
Σ.Ι. Ο Ραφαέλ Ιγκλέσιας από την Αργεντινή, ο Μπαραγκάν από το Μεξικό, η Λίνα Μπο Μπάρντι από τη Βραζιλία και ο Χοσέ Κρουζ από τη Χιλή.
Τι σε ενέπνευσε να σπουδάσεις αρχιτεκτονική; Α.Α. Επίτρεψέ μου να σου δώσω κάποια στοιχεία για την προσωπική μου προσέγγιση της αρχιτεκτονικής. Σπούδασα αρχιτεκτονική στη Χιλή, κοιτάζοντας και μελετώντας φωτογραφίες μιας αληθινά μεγάλης αρχιτεκτονικής. Όταν για πρώτη φορά πήγα στην Ευρώπη, προσκεκλημένος για ένα πρότζεκτ στην Μπιενάλε της Βενετίας, το πρώτο μου μέλημα ήταν να κάνω ένα ταξίδι, για να γνωρίσω όλα αυτά που μελέτησα από τα βιβλία. Έτσι πήγα στην Ελλάδα με ένα μπλοκ για σκίτσα και μια μετροταινία. Σχεδίασα τον Παρθενώνα πέτρα πέτρα και τα πλακόστρωτα του Πικιώνη. Πήγα στο Άγιον Όρος και ζωγράφισα τα μοναστήρια, στη Μονεμβασία, στην Πελοπόννησο. Πήρα μια υποτροφία για ένα χρόνο στη Βενετία και από εκεί πήγα στη Σικελία και μελέτησα όλους τους ναούς της «Μεγάλης Ελλάδας». Σπούδασα αρχιτεκτονική μέσα από τα κτίρια, όχι αντιγράφοντάς τα μόνο, αλλά μπαίνοντας στην ουσία του ρόλου του αρχιτέκτονα. Ερχόμενος από κάπου μακριά, έναν τόπο χωρίς «αρχιτεκτονικά τοπία», πήρα μια υπερβολική δόση αρχιτεκτονικής ρουφώντας όλα εκείνα τα κτίρια και τους αρχιτέκτονες του παρελθόντος. Με όλα αυτά τα εργαλεία, γύρισα στη Χιλή. Εκεί διάβασα τη «Radiografia de la Pampa» του αργεντίνου συγγραφέα Εζεκιέλ Μαρτίνες Εστράδα και συνειδητοποίησα πως τελικά είμαστε πιο «γεωγραφικός» λαός από ό,τι «ιστορικός».
Ο σχεδιασμός των «Σιαμαίων Πύργων» φανερώνει μια ευαισθησία στη χρήση των υλικών, η οποία προέρχεται από μια δυνατή συνθετική λύση. Τα πολλαπλά επίπεδα της όψης του κτιρίου προσδίδουν στο όλο οικοδόμημα ένα μαγικό βάθος. Οι πύργοι μοιάζουν να χορεύουν. Μπορείς να περιγράψεις το προσωπικό σου στιλ; Α.Α. Δεν έχω ή τουλάχιστον δεν καλλιεργώ ένα συγκεκριμένο στιλ. Προσπαθώ να δίνω σημασία σε καθετί και να μην κουβαλώ προκαθορισμένες απαντήσεις. Στο τέλος, μοιάζει λίγο με το γραφικό σου χαρακτήρα, δεν μπορείς να τον αποφύγεις, έρχεται μαζί με σένα.
Από το 2006 είσαι executive director του ELEMENTAL, μια περισσότερο ακτιβιστική αρχιτεκτονική εταιρία. Μπορείς να μου πεις δυο λόγια γι’ αυτήν; Α.Α. Αντιμετωπίζουμε μια απίστευτη αστικοποίηση χωρίς προηγούμενο. Περισσότεροι από 5 δισεκατομμύρια άνθρωποι θα γίνουν «αστικοί κάτοικοι» μέχρι το 2030. Αυτό κατά βάση είναι καλό: οι πόλεις είναι ένας ισχυρός φορέας δημιουργίας πλούτου και ένας συντομότερος δρόμος προς την ισότητα. Στην εποχή της παγκοσμιοποίησης πρέπει να δημιουργήσουμε καλύτερες πόλεις με καλούς δημόσιους χώρους, ικανοποιητικά συστήματα μεταφοράς, ωραίες γειτονιές, ασφαλή και βιώσιμα περιβάλλοντα. Όχι μόνο για την ελίτ. Οι πόλεις πρέπει να βελτιώσουν την ποιότητα ζωής των φτωχών τώρα· όχι να περιμένουμε την αναδιανομή πλούτου. Προσδιορίζοντας τις «αστικές ευκαιρίες», θα μπορέσουμε να χρησιμοποιήσουμε τις πόλεις σαν το σύντομο δρόμο, για να βελτιωθούν οι συνθήκες διαβίωσης αυτών που το έχουν πραγματικά ανάγκη. Εάν σήμερα, από τα 3 δισεκατομμύρια κατοίκων των πόλεων, 1 δισεκατομμύριο είναι κάτω από το όριο της φτώχειας, μέχρι το 2030 το ποσοστό θα ανέρθει σε 2 από τα 5 δισεκατομμύρια. Ο κόσμος λοιπόν θα πρέπει να είναι σε θέση να χτίζει πόλεις ενός εκατομμυρίου ανθρώπων κάθε εβδομάδα για τα επόμενα 20 χρόνια με κόστος 10.000 $ ανά μονάδα στέγασης. Με το ELEMENTAL (μετάφραση: «στοιχειώδη») προσπαθούμε να κάνουμε αποτελεσματικές και αποδοτικές παρεμβάσεις στην ποιότητα ζωής των φτωχότερων μέσω συγκεκριμένων αστικών προγραμμάτων. Το ELEMENTAL είναι μια κερδοσκοπική εταιρία κοινωνικού συμφέροντος. Είμαστε μια ομάδα χιλιανών αρχιτεκτόνων και μηχανικών, που συνεταιριζόμαστε με το Καθολικό Πανεπιστήμιο και τη χιλιανή εταιρία πετρελαίου Copec, προσπαθώντας να κάνουμε όσο το δυνατόν αποδοτικότερη χρήση των επιχορηγήσεων που η κυβέρνηση της Χιλής δίνει στις φτωχές οικογένειες, με σκοπό να τις εντάξει στη διαδικασία της αστικοποίησης.
Απλές μορφές, βασική γεωμετρία, υλικά που αναβλύζουν από τη γη, μια μεταμοντέρνα προσέγγιση της αρχιτεκτονικής που βασίζεται περισσότερο στον τρόπο σκέψης του Αλβάρο Σίζα ή μοιάζει με τα σχέδια των Χέρτζογκ & ντε Μερόν παρά στους αποδομημένους χώρους της Ζάχα Χαντίντ ή του Ντάνιελ Λίμπεσκιντ. Μπορείς να περιγράψεις το προσωπικό σου στιλ; Σ.Ι. Όντως νιώθω κοντά σε αυτούς που περιγράφεις. Βαθιά μου ανάγκη είναι να οριοθετήσω την τάξη και να σταθεροποιήσω το χάος. Οι απλές μορφές με βοηθούν σε αυτό. Η πολυπλοκότητα και τελικά η ζωντάνια απορρέουν από τις μικρές διαστρεβλώσεις αυτής της απλότητας και από την αλληλεπίδραση των επιμέρους στοιχείων. Αρχή μου στο σχεδιασμό είναι η απλή γεωμετρία.
Με εντυπωσίασε ο τρόπος που χρησιμοποιείς κατασκευαστικά συστήματα ώστε να μειώσεις το κόστος και το χρόνο κατασκευής, κυρίως στην οικία Λας Πάλμας. Πιστεύεις πως οι αρχιτέκτονες θα έπρεπε να επαναπροσδιορίσουν το λειτουργικό τους ρόλο έχοντας μια πιο οικολογική συνείδηση με τη χρήση χαμηλού κόστους προκατασκευασμένων στοιχείων δόμησης και ανακυκλωμένων υλικών; Σ.Ι. Όταν αυτό γίνεται ιδεολογία και «κίνημα», φοβάμαι πως μπορεί να σκοτώσει την καλή αρχιτεκτονική. Από την άλλη, η βιοκλιματική αρχιτεκτονική είναι μέρος της σύγχρονης πραγματικότητας, κάτι σαν τον προϋπολογισμό, οπότε πρέπει να τη λαμβάνεις υπ’ όψιν σου, αν θες πραγματικά το κτίριό σου να κτιστεί και να λειτουργήσει σωστά.
Τρία αγαπημένα σου κτίρια; Σ.Ι Η οικία Μέγιερ Μέι του Φρανκ Λόιντ Ράιτ, η οικία Φάρνσγουορθ του Μις βαν ντε Ρόε και η Σκεπαστή Πλατεία (Πλάσα Κουμπιέρτα) του Κάρλος Ραούλ Βιγιανουέβα στη Βενεζουέλα.
Τρεις αγαπημένες σας πόλεις; Α.Α. Ρίο ντε Τζανέιρο: εκπληκτικά όμορφη πόλη, με μια απίστευτη «δημοκρατική γεωγραφία» για τους πλούσιους και τους φτωχούς, δυστυχώς όμως πολύ βίαια. Μεντεγίν: το καλύτερο παράδειγμα για το πώς ένα από τα χειρότερα «κοινωνικά περιβάλλοντα» μπορεί να μετασχηματιστεί, μέσω πολύ συγκεκριμένων αρχιτεκτονικών και αστικών διαδικασιών, σε μια εξαιρετική γειτονιά. Σαντιάγο: προνομιούχο κλίμα, αλλά πολλά πρέπει ακόμα να γίνουν.
Σ.Ι. Μοντεβίδεο, Λονδίνο και Βενετία.
Για ποιον ή τι θα θέλατε να σχεδιάσετε; Α.Α. Δεν καθόμαστε στο γραφείο περιμένοντας να έρθει ένα πρότζεκτ. Προσδιορίζουμε πάντα μια ανάγκη, ένα πρόβλημα ή μια ευκαιρία και βρίσκουμε τον τρόπο να κάνουμε μια συγκεκριμένη αρχιτεκτονική πρόταση, να βρούμε τις επιχορηγήσεις, την πολιτική και την κοινωνική συμμετοχή και την τεχνική δυνατότητα πραγματοποίησης.
Σ.Ι. Ένα ξενοδοχείο στο Yali Wetland, το μεγαλύτερο υγροβιότοπο στη Χιλή.
Πρόσφατα διαβάσματα και ακούσματα; Α.Α. «Το Μυστήριο του Κεφαλαίου» του περουβιανού οικονομολόγου Χερνάντο ντε Σότο, όπου εξηγεί τους βασικούς λόγους σχεδιασμού κοινωνικής κατοικίας και πώς θα πρέπει να χρησιμοποιηθεί για να νικήσει τη φτώχεια. Επίσης τη βιογραφία του βραζιλιάνου οδηγού της Φόρμουλα 1 Άιρτον Σένα.
Σ.Ι. Sigur Rós και «Διαβάζοντας τη Χάνα» του Μπέρνχαρντ Σλινκ.
*Η συνέντευξη της Τζίνας Σωτηροπούλου δημοσιεύτηκε στο τεύχος 32 (Φεβρουάριος 2009) του περιοδικού SOUL.
14°
