Με την «Ευνοούμενη», ο Γιώργος Λάνθιμος μεταφέρει τη θεματική του –ευαίσθητες ισορροπίες, παιχνίδια εξουσίας– στην Αγγλία των αρχών του 18ου αιώνα. Έτσι, κανείς δεν μπορεί πια να τον χαρακτηρίσει «weird», ή να παραπονεθεί για την εκκεντρικότητά του· η παραξενιά αποδίδεται περισσότερο στις ηρωίδες του, στη νοσηρότητα και στον παραλογισμό που αναπαριστά και λιγότερο στο δικό του βλέμμα. Παραμένουμε ωστόσο στην αναπαράσταση του κλειστού συστήματος (όπως ήταν οικογένεια στον «Κυνόδοντα») και των αντιλήψεων για την κανονικότητα (όπως στον «Αστακό»): η μετατόπιση από το προαστιακό σπίτι και το επαρχιακό ξενοδοχείο στο παλάτι της βασίλισσας Άννας δίνει στον σκηνοθέτη την ευκαιρία να εικονογραφήσει πιο θεαματικά και με πιο παιγνιώδη διάθεση το κλειστό σύστημα. Τα πισώπλατα μαχαιρώματα, οι αδιάγνωστες δερματικές ασθένειες, τα γυναικολογικά ατυχήματα εκτυλίσσονται σε κρεβάτια με ουρανό, ανάμεσα σε δαντέλες και βελούδα.
Στην «Ευνοούμενη», ο Γιώργος Λάνθιμος δεν συμμετέχει στο σενάριο, πράγμα που τον απελευθερώνει, αν και το θεματικό μοτίβο είναι συνηθισμένο ακόμα και για τον ίδιον. Η πρωτοτυπία του συνίσταται κυρίως στην απομάκρυνση των ανδρών από το κέντρο της δράσης –χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν συλλαμβάνει την πολυπλοκότητα των σχέσεων όπως τις καθορίζει η πατριαρχία (ολόκληρο το εγχείρημα μπορεί να ιδωθεί σαν περιγραφή gender politics αλλά νομίζω ότι τέτοια πολιτικοποίηση θα αδικούσε την ταινία)– καθώς και στο μη φυσικό παίξιμο των ηθοποιών (το οποίο εντείνουν οι ηθελημένα ξύλινοι διάλογοι) και στις ευφάνταστες λήψεις που μας θυμίζουν ότι δεν πρόκειται για συμβατική χολιγουντιανή παραγωγή.
Το ιστορικό πλαίσιο είναι περίπου το εξής: το 1704, η δούκισσα Σάρα Τσόρτσιλ είχε κουράσει τη βασίλισσα Άννα – την τελευταία του Οίκου των Στιούαρτ. Έλειπε όλο και συχνότερα από την αυλή, κι όταν ήταν εκεί, της γάνωνε το μυαλό υπέρ των Ουίγων. Την πίεζε να διορίζει Ουίγους υπουργούς οι περισσότεροι από τους οποίους υποστήριζαν τις εκστρατείες του συζύγου της, αρχηγού του στρατού και δούκα του Μάρλμπορο, ο οποίος τα είχε βάλει με όλους στην Ευρώπη: Ισπανούς, Γάλλους, Βαυαρούς και Αυστριακούς. Η Άννα δεν σκάμπαζε από πολιτική· την ενδιέφερε η εκκλησία (το «Κόμμα της Εκκλησίας» όπως ονομάζονταν τότε οι Τόρυς) και τα δεκαεφτά κουνέλια της. Τότε, εμφανίστηκε από το πουθενά η Άμπιγκεϊλ Χιλ –η Έμμα Στόουν, με μεγάλα έκπληκτα μάτια, λασπωμένη και ταπεινωμένη στην αρχή, απειλητική αργότερα– που ξεκίνησε από υπηρέτρια και σιγά-σιγά αντικατέστησε τη δούκισσα στη θέση της ευνοουμένης. Στην πραγματικότητα, η απομάκρυνση της βασίλισσας από τη Σάρα Τσόρτσιλ είχε συμβεί πολύ πριν από την εμφάνιση της Άμπιγκεϊλ: αλλά, παρά τις ιστορικές ανακρίβειες –ηθελημένες κι αυτές–, η ταινία του Γιώργου Λάνθιμου μας εισάγει σε έναν ολόκληρο κόσμο· σε μια εποχή όπου οι κυρίες της αυλής συνωμοτούν full-time και, στα διαλείμματα, διασκεδάζουν ρίχνοντας φρούτα σε χοντρούς, γυμνούς άνδρες – χώρια το ενθουσιώδες σεξ μεταξύ τους.
Η μετακίνηση της εύνοιας από τη Σάρα στην Άμπιγκεϊλ γίνεται με βαθμιαίες ολισθήσεις – προτού περάσει πολύς καιρός, η φαινομενικά ευγενική και γλυκιά Άμπιγκεϊλ παραμερίζει στην καρδιά και στο περιβάλλον της βασίλισσας τη δούκισσα με τον αυταρχικό χαρακτήρα: παντρεύεται έναν αυλικό, πείθει τη βασίλισσα να απολύσει τους Ουίγους υπουργούς και στρογγυλοκάθεται στα ιδιαίτερα διαμερίσματα της Άννας. Το 1711 η Σάρα απολύεται από την αυλή και η Άμπιγκεϊλ γίνεται ταμίας της βασίλισσας, ο σύζυγός της αποκτάει θέση στη βουλή των Λόρδων, και μέχρι τον θάνατο της Άννας, εν μέρει εξαιτίας της επιρροής της Άμπιγκεϊλ, το Στέμμα στηρίζει τους Ιακωβίτες – το κίνημα για την αποκατάσταση του Ρωμαιοκαθολικού βασιλιά Ιακώβου Β΄ (Στιούαρτ). Να πώς λαμβάνονται οι αποφάσεις.
Έχουμε ξαναδεί εικόνες της αυλής επί βασίλισσας Άννας: στην κωμωδία «Yellowbeard» τον ρόλο της Σάρα έπαιζε η Σουζάννα Γιορκ· στην τηλεοπτική σειρά «The First Churchills» η Σούζαν Χάμσαϊρ· στη γερμανική ταινία, βασισμένη στο θεατρικό έργο «Ένα ποτήρι νερό», η Χίλντε Κραλ· στη λιγότερο γνωστή ρωσική διασκευή του ίδιου έργου –όπου η εικονογράφηση της Άννας (χαζή, όλο καπρίτσια) μοιάζει με την εκδοχή του Γιώργου Λάνθιμου– τον ρόλο της Σάρα υποδύεται η Άλα Ντεμιντόβα. Έχουμε επίσης δει πλήθος αναπαραστάσεων της Αγγλίας του 17ου και 18ου αιώνα – ο «Μπάρρυ Λύντον» είναι ένα πρόχειρο παράδειγμα για τον κινηματογράφο και το πρόσφατο έργο της Έλεν Έντμουνσον «Βασίλισσα Άννα» για το θέατρο. Τα τεκταινόμενα στους κύκλους της εξουσίας είναι συνηθισμένο δραματουργικό υλικό: γίνονται εύκολα μεταφορές όχι μόνο για το πώς η ιστορία επαναλαμβάνεται σαν φάρσα, αλλά για το πώς είναι φάρσα εξ αρχής.
Οι βασιλικές αυλές είναι θεαματικές ακόμα κι αν λείπει το εκρηκτικό τρίο του Γιώργου Λάνθιμου: πολλοί από μας (κι εγώ μαζί) εθίστηκαν στη σειρά «The Crown», αν και ήξεραν ότι η πραγματικότητα είναι, αναγκαστικά, κάπως πιο βρώμικη. Στην «Ευνοούμενη» δεν έχουμε τέτοιου είδους επιφυλάξεις: η βασίλισσα Άννα μοιάζει μ’ εκείνη στην «Αλίκη στη Χώρα των Θαυμάτων», τα υπέροχα φορέματά της σέρνονται στη λάσπη και, προς το τέλος, καταλαβαίνει πως δεν μπορεί να εμπιστευτεί κανέναν εκτός από τα κουνέλια.
23°
