Οι Ευρωπαίοι ηγέτες φαίνεται να έχουν βαλθεί να δικαιώσουν για άλλη μια φορά τον Ότο Φον Μπίσμαρκ, που έλεγε πριν από 120 και πλέον χρόνια ότι αν ξαναγίνει πόλεμος στην Ευρώπη θα ξεκινήσει από κάποια ανοησία στα Βαλκάνια.
H «πολιτισμένη και ενωμένη» Ευρώπη επιλέγει στην πράξη να απαντήσει στην ανθρωπιστική τραγωδία της προσφυγικής κρίσης υψώνοντας φράκτες και προχωρώντας σε μια ντε φάκτο κατάργηση της συνθήκης του Σένγκεν. Είναι εύγλωττο το σκίτσο σε μια γερμανική εφημερίδα: Μπροστά σε ένα φέρετρο που γράφει «Σένγκεν» η Γερμανίδα καγκελάριος κρατά το χέρι του νεκρού λέγοντας: «Μην ανησυχείς, θα γίνεις καλά»
Οι ανθρώπινες ζωές που χάνονται καθημερινά πλέον στο Αιγαίο είναι ένας καθημερινός υγρός τάφος για τις αξίες της Ευρώπης. Είναι προφανές ότι οι αξίες αυτές υποχωρούν μπροστά στην εσωτερική «εθνική» πίεση που υφίστανται ηγέτες της Ευρώπης και ως εκ τούτου με έναν ανιστόρητο κυνισμό προκρίνουν «εθνικές λύσεις» που θυμίζουν την τακτική «τα σκουπίδια στην πόρτα του γείτονα, όχι στη δικιά μας». Αλλά ακόμη και αν κάποιος υιοθετήσει τον κυνισμό τους, η λύση είναι πασιφανώς μη ρεαλιστική. Ακόμη και αν καταργήσεις τη Σένγκεν, δεν θα καταφέρεις πολλά πράγματα διότι μάλλον δεν υπάρχουν πρόσφυγες που θα ταξιδεύουν αεροπορικώς! Αλλά ακόμη και να κλείσεις τα χερσαία σύνορα της Ελλάδας με τα Σκόπια –όπως δυστυχώς είναι το επικρατέστερο σενάριο– τα αποτελέσματα θα είναι πενιχρά. Η καθημαγμένη Ελλάδα θα μετατραπεί σε ένα «μαύρο κουτί», όπως λέγεται, σε μια «αποθήκη ανθρώπων». Κανένα κατασταλτικό μέτρο δεν θα μπορέσει να συγκρατήσει απελπισμένους πρόσφυγες που στοιχηματίζουν καθημερινά τις ζωές τους στα παγωμένα νερά του Αιγαίου. Και εάν αυτό συμβαίνει τώρα στην καρδιά του χειμώνα, αντιλαμβάνεται εύκολα κανείς πώς θα κλιμακωθούν οι προσφυγικές ροές την άνοιξη όταν θα ανοίξει ο καιρός.
Δεν έχει ευθύνες η Ελλάδα; Προφανώς υπάρχουν αστοχίες, δομικές αδυναμίες, απαράδεκτες καθυστερήσεις σε ό,τι αφορά τη δημιουργία και λειτουργία των περιβόητων hot spots, όμως η αντιμετώπιση της κρίσης απαιτεί βούληση για ένα ολοκληρωμένο ευρωπαϊκό σχέδιο υποδοχής με ενιαίους κανόνες φιλοξενίας. Η επόμενη λύση, όπως σημειώνει η γερμανική «Handelsblatt» σε ένα καυστικό άρθρο για τη στάση των Ευρωπαίων, θα ήταν να εξοπλίσουμε τα σκάφη της ελληνικής ακτοφυλακής και της Frontex με πολυβόλα.
Από τον προηγούμενο Σεπτέμβριο, πρέπει να έχει χαθεί το μέτρημα Συνόδων Κορυφής και συμβουλίων των αρμοδίων υπουργών Εσωτερικών. Αποφάσεις μπορεί να λαμβάνονται, όμως δεν είναι δεσμευτικές και μένουν στα χαρτιά. Βάσει της συμφωνίας, 165.000 πρόσφυγες –αριθμός μικρός ούτως ή άλλως δεδομένου του όγκου των ροών– θα πρέπει να μετεγκατασταθούν σε διάφορες χώρες της ΕΕ. Μέχρι στιγμής έχουν μετεγκατασταθεί 330! Και βέβαια, στον αέρα –ή μάλλον στη θάλασσα, για να ακριβολογούμε– βρίσκεται το πρόγραμμα απευθείας μετεγκατάστασης προσφύγων από την Τουρκία σε χώρες της Ένωσης, ενώ ουδέν ουσιαστικό έχει γίνει για την πάταξη των κυκλωμάτων των διακινητών.
Και, δυστυχώς, οι οιωνοί σε ό,τι αφορά τη στάση της Ευρώπης δεν είναι καθόλου καλοί. Η αδυναμία λύσης τροφοδοτεί τις εξτρεμιστικές φωνές, οι οποίες σε ένα φαύλο κύκλο υποδαυλίζουν ακραία σενάρια που βρίσκουν πρόσφορο έδαφος, ειδικά σε φτωχοποιημένες τάξεις σε συνδυασμό με την τρομοφοβία μετά τα χτυπήματα των τζιχαντιστών. Η ίδια η Μέρκελ φαίνεται να αλλάζει την τακτική της υπό την πίεση των Χριστιανοκοινωνιστών της Βαυαρίας, που απειλούν με προσφυγή στο Συνταγματικό Δικαστήριο, την ώρα μάλιστα που το 40% των Γερμανών επιθυμεί την παραίτηση της καγκελαρίου εξαιτίας της πολιτικής της στην κρίση των προσφύγων.
Η προσφυγική κρίση, που εντάθηκε με τον εμφύλιο της Συρίας, ανέδειξε άλλο ένα δομικό πρόβλημα της Ευρώπης. Την αδυναμία της, ή την έλλειψη βούλησης, να παρέμβει αποφασιστικά στο διπλωματικό πεδίο για την εξεύρεσης λύσης στην πηγή του προβλήματος. Λύση που δεν έχει να κάνει μόνο με τον τερματισμό της σύρραξης αλλά πρέπει να περιλαμβάνει και την επόμενη ημέρα με τη δημιουργία ενός περιβάλλοντος στοιχειώδους ασφάλειας, καθώς και οικονομικής και δημοκρατικής προοοπτικής στις χώρες της Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής. Σε διαφορετική περίπτωση είναι βέβαιο ότι η μετανάστευση θα λάβει χαρακτηριστικά αποδημίας, όπως έχει δείξει η ιστορία, με μετακινήσεις ολόκληρων λαών.
Μια εσωστρεφής και φοβική Ευρώπη δεν μπορεί να δώσει διέξοδο, θα ανακυκλώνει το πρόβλημα, αργά ή γρήγορα θα κυριαρχήσουν εθνικιστικές φωνές που ενισχύουν τις διαλυτικές τάσεις στο ευρωπαϊκό οικοδόμημα. Οι Ευρωπαίοι ηγέτες έχουν υποχρέωση να σταματήσουν να είναι μύωπες, βλέποντας μόνο το δικό τους πολιτικό αύριο και όχι το μέλλον της Ευρώπης. Αν συνεχίσουν να αντιμετωπίζουν με την ίδια μυωπική και υποκριτική στάση το πρόβλημα, το ξήλωμα του ευρωπαϊκού οικοδομήματος δεν θα αργήσει και είναι βέβαιο ότι ο ιστορικός του μέλλοντος δεν θα το αποδώσει ούτε στην οικονομική κρίση ούτε στο έλλειμμα δημοκρατίας που μαστίζουν και αυτά σήμερα την Ενωμένη Ευρώπη...
