Οι Λυμπερόπουλοι και οι Μπαλασόπουλοι απειλούν τους πάντες πως «δεν θα πεθάνουν μόνοι, θα πάρουν και άλλους μαζί τους». Πολλές φορές οι κραυγές αυτού του είδους των συνδικαλιστών δείχνουν ανθρώπους που ηδονίζονται να απειλούν εαυτούς και αλλήλους με θάνατο. Αν νομίζουμε πως μια τέτοια λαγνεία είναι κάτι το πρωτοφανές, τότε κάνουμε λάθος. Η κραυγή «ζήτω ο θάνατος» ήταν το βασικό σύνθημα των φαλαγγιτών του Φράνκο. Αυτό το σύνθημα δήλωνε το μίσος αυτών των ανθρώπων κατά κάθε ιδέας που τάσσονταν υπέρ της δημοκρατίας, του ελεύθερου και αυτόνομου ατόμου, κατά του διαλόγου και του λόγου. Ήταν μια κραυγή ανθρώπων που υποτάσσουν τις αξίες του ατομικισμού, του κοινωνικού συμβολαίου και της δημοκρατίας στην προτεραιότητα του θανάτου, της φυλής, του αίματος, του λαού ως οργανική ενότητα και του ισχυρού ηγέτη. Η ακραία κατάληξη αυτής της θεώρησης πραγμάτων είναι ο φασισμός.
H κραυγή «Viva la muerte!» (Ζήτω ο θάνατος) ακούστηκε για πρώτη φορά στις 12 Οκτωβρίου 1936 στο Πανεπιστήμιο της Σαλαμάνκα και απέναντι από τον πανέμορφο καθεδρικό ναό, ο οποίος στον Μεσαίωνα αρχικά λειτούργησε πρωτίστως ως πανεπιστήμιο και δευτερευόντως ως εκκλησιαστικός ναός. Στη γιορτή συμμετείχε ως πρύτανης του πανεπιστημίου και ο μεγάλος φιλελεύθερος δημοκράτης φιλόσοφος και χριστιανός –αυτό το «χριστιανός», όπως θα δούμε παρακάτω έχει τη δική του σημασία– Μιγκέλ ντε Ουναμούνο.
Η κραυγή που διαδέχθηκε το «Ζήτω ο θάνατος» ήταν «Θάνατος στους διανοούμενους» και εκστομίστηκε από το στρατηγό Μιλιάν Αστράι. Αυτός κάλεσε τον Ουναμούνο, δείχνοντάς τον με το όπλο του να κραυγάσει μαζί τους. Τότε αυτός σηκώθηκε και απάντησε, έτσι όπως θα ήμουν ευτυχής να είχαν απαντήσει και οι δικοί μας πολιτικοί και πνευματικοί άνθρωποι στις φασίζουσες συμπεριφορές ορισμένων που ντροπιάζουν σημαντικές και απαραίτητες αξίες, όπως είναι ο συνδικαλισμός.
«Πριν από λίγο άκουσα μια παράλογη και νεκρόφιλη κραυγή: “Ζήτω ο θάνατος”. Πρέπει να σας πω ότι αυτή την παραδοξολογία τη θεωρώ αποκρουστική. Ο στρατηγός Μίλιαν Αστράι είναι ένας ανάπηρος. Και αυτό το λέω χωρίς το παραμικρό υπονοούμενο. Είναι ανάπηρος πολέμου. Και ο Θερβάντες ήταν ανάπηρος πολέμου. Δυστυχώς, αυτή τη στιγμή στην Ισπανία υπάρχουν πάρα πολλοί ανάπηροι. Και σίγουρα θα υπάρξουν πολλοί περισσότεροι, αν δεν μας βοηθήσει ο Θεός. Υποφέρω στη σκέψη ότι ο στρατηγός Μιλιάν Αστράι θα μπορούσε να βάλει τις βάσεις μιας ψυχολογίας του όχλου. Ένας ανάπηρος που δεν έχει το πνευματικό μεγαλείο του Θερβάντες, συνήθως προσπαθεί να βρει ανακούφιση ακρωτηριάζοντας ό,τι μπορεί γύρω του. Βρισκόμαστε στο ναό του πνεύματος και της διανόησης. Εγώ είμαι ο αρχιερέας του. Εσείς βεβηλώνετε τον άγιο χώρο του. Θα νικήσετε γιατί έχετε περισσότερη κτηνώδη δύναμη. Αλλά δεν θα κερδίσετε ουσιαστικά κανέναν. Για να κερδίσετε, χρειάζεται να πείσετε. Και για να πείσετε, σας χρειάζεται αυτό ακριβώς που σας λείπει: Λογική και Δικαιοσύνη στον αγώνα. Το θεωρώ ανώφελο να σας παροτρύνω να σκεφθείτε την Ισπανία. Τελείωσα». Δεν είχε όμως τελειώσει, κατεβαίνοντας και απαντώντας στο σύνθημα «Θάνατος στους διανοούμενους» φώναξε «Ζήτω η σκεπτόμενη δημοκρατία».
Ο Ουναμούνο ήταν πρύτανης και την περίοδο από το 1900 ως το 1924, όταν η δικτατορία του Μιγκέλ Πρίμο ντε Ριβέρα τον έδιωξε από το πανεπιστήμιο και στη συνέχεια τον εξόρισε στα Κανάρια Νησιά. Αυτός αρχικά τάχθηκε κατά της επικράτησης της Αριστεράς, όχι γιατί ήταν υπέρ της δικτατορίας αλλά επειδή φοβόταν το πνεύμα εκδίκησης αυτής της Αριστεράς, αλλά και το σταλινικό παράδειγμα της εποχής. Επειδή ήταν γνήσιος φιλελεύθερος και φοβόταν όσους δηλώνουν πως ενώ αποδέχονται μια ιδεολογία, συνάμα είναι εχθροί όλων των άλλων ιδεολογιών.
Από τον Ουναμούνο έχουν πολλά να μάθουν στη χώρα μας, όχι μόνο οι θανατολάγνες συντεχνίες, αλλά και πολλοί που με μεγάλη ευκολία καταδικάζουν κάθε είδους λαϊκή κινητοποίηση και συμμετοχή. Οι περισσότεροι απ’ αυτούς προέρχονται από την κομμουνιστογενή Αριστερά και αυτοπροσδιορίζονται ως φιλελεύθεροι. Αυτοί καθυβρίζουν όποιον απεργεί, χωρίς να εξετάζουν καμία άλλη παράμετρο, και όχι αυτούς που ασκούν άσκοπη βία. Η καταδίκη των συντεχνιών, αν γίνει πάνω σε μια άκριτη ιδεολογική βάση, θα οδηγήσει στην καταδίκη του συνδικαλισμού, ενός από τους πιο σημαντικούς πυλώνες της νεωτερικότητας. Είναι η άλλη όψη του νομίσματος Λυμπερόπουλος.
Ο Ουναμούνο ήταν επίσης φιλελεύθερος, αλλά και χριστιανός. Υποστήριζε μάλιστα πως το να «ξεχωρίσεις τη θρησκεία από την πολιτική είναι τρέλα τόσο μεγάλη, και ίσως ακόμα πιο μεγάλη από το να ξεχωρίσεις την πολιτική από την οικονομία»*. Υποστήριζε πως είναι ξεχωριστό να θέλεις το διαχωρισμό εκκλησίας και κράτους και διαφορετικό το να θέλεις να αποκλείσεις τη θρησκεία από το να συμμετέχει στην κοινωνική και πολιτική ζωή. Ήταν σαν να έλεγε κάποιος δικός μας πως δημοκρατία είναι ο αποκλεισμός του συνδικαλισμού από την οικονομική ζωή. Ο Ουναμούνο πίστευε πως δεν χωράει κανένας φανατισμός στη φιλελεύθερη ιδεολογία.
Με βάση το δικό του παράδειγμα θα προσπαθήσω να σκιαγραφήσω τη διαφορά του γνήσιου φιλελεύθερου από εκείνον που νομίζει πως είναι φιλελεύθερος. Για παράδειγμα, ο πραγματικός φιλελεύθερος που τυχαίνει να είναι άθεος είναι απλά μόνο άθεος και του αρκεί αυτό. Ο φιλελεύθερος που νομίζει πως είναι φιλελεύθερος, στην περίπτωση που αυτοπροσδιορίζεται ως άθεος, δηλώνει και εχθρός των θρησκειών και όσων πιστεύουν. Ο Ουναμούνο θα περιφρονούσε και τον δεύτερο, όπως το θανατολάγνο στρατηγό.
Αυτά είναι κάποια διδάγματα που θα πρέπει καλά να καταλάβουμε στην Ελλάδα του ξυλοδαρμού των πολιτικών, της Κερατέας, των κραυγών Λυμπερόπουλου και των νεόκοπων, αμαθών «φιλελεύθερων», στην Ελλάδα που οι πολιτικοί της δεν γνωρίζουν τις λέξεις διάλογος, συμβιβασμός και συναίνεση, στην Ελλάδα που υποτιμά τη βασική αρχή του Διαφωτισμού, πως αν θέλεις να διατηρήσεις το όλο θα πρέπει να κάνεις κάποιες υποχωρήσεις για τα επιμέρους.
* Από άρθρο του Ουναμούνο με τίτλο «Οι απολίτικοι», που δημοσιεύτηκε στο Μπουένος Άιρες στο περιοδικό «La Nacion» το 1910
14°
