Η Θάσος του συγγραφέα Βασίλη Βασιλικού

Η Θάσος είναι ένα νησί άγνωστο σχεδόν στους περισσότερους συμπατριώτες μας. Αυτή και η Κάσος, λόγω κατάληξης, σα να μείνανε «στον άσο». Η Θάσος και η γειτονική Σαμοθράκη δεν ανήκουν καν στο Υπουργείο Αιγαίου. (Λες και δεν βρέχουν τις παραλίες τους τα ίδια κύματα). Παλιά ανήκαν στις αντίστοιχες Νομαρχίες (Καβάλας, Αλεξανδρούπολης), τώρα (ευτυχώς) στην Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης. Λέγεται ότι η πρόσβαση στη Θάσο, από το μητροπολιτικό κέντρο, είναι δύσκολη. Ωστόσο με τους νέους τετράφαρδους δρόμους, μόλις φτάσεις στην Καβάλα (που την εξυπηρετούν και δύο πτήσεις καθημερινά, μία το πρωί και μια το απόγευμα) το φέρι από το λιμάνι της κάνει μία ώρα και 20 λεπτά, για να φτάσει απέναντι, ενώ από την Κεραμωτή (που είναι δίπλα στο αεροδρόμιο) μόνο 25 λεπτά της ώρας.

Η Θάσος είναι ένα καταπράσινο νησί, το μόνο, από όσο γνωρίζω, που κολυμπάς στα μαργαριταρένια νερά του κάτω από τον ίσκιο των πεύκων της παραλίας. Για τους Βορειοελλαδίτες, βέβαια, δεν είναι καθόλου άγνωστη. Όμως από Λάρισα και κάτω σχεδόν την αγνοούν.

Χρόνια τώρα προσπαθώ να ερμηνεύσω αυτό το «καβείριο μυστήριο». Ίσως να οφείλεται ότι δεν αξιώθηκε να έχει γηγενείς στην εξουσία. Ο πατέρας μου υπήρξε βουλευτής μόνο για ένα 6μηνο το 1936 (λόγω 4ης Αυγούστου). Κι ο Αύγουστος Θεολογίτης, μεταπολεμικά συνέχεια βουλευτής της ΕΡΕ ως την εκδημία του, κατάφερε ν’ αποσπάσει για το νησί ορισμένα έργα. Η Θάσος πανελλήνια είναι γνωστή μόνο για τις «θρούμπες», τις ελιές που ρυτιδιάζουν πεντανόστιμες, σαν τις καλοσυνάτες γριούλες του νησιού.

Παρότι ονομαζόταν «η Αθήνα του Βορρά» τον 5ο μ.Χ. αιώνα και διαθέτει πλήθος αρχαιολογικούς θησαυρούς, από το 3.000 π.Χ., ένα μέρος των οποίων βρίσκεται στο προσφάτως ανακαινισθέν, από το φιλότεχνο δήμαρχό της Κώστα Χατζηεμμανουήλ, Αρχαιολογικό Μουσείο στο Λιμένα, παρότι στο αρχαίο θέατρο φιλοξενούνται παραστάσεις κάθε καλοκαίρι του Φεστιβάλ Φιλίππων-Θάσου, παρότι ο πρώτος Έλληνας ζωγράφος Πολύγνωτος (τον 5ο π. Χ. αιώνα) κατάγεται από το νησί καθώς και ο γλύπτης Πολύγνωτος Βαγής, που έργα του αποτελούν μόνιμα εκθέματα από το 1950 στο Museum of Modern Art της Νέας Υόρκης –και τώρα, στο χωριό Ποταμιά του νησιού, υπάρχει το ομώνυμο Μουσείο του–, η Θάσος εξακολουθεί να είναι περιθωριοποιημένη.

Εντελώς πρόσφατο παράδειγμα: μεγάλη απογευματινή εφημερίδα στις 11/6/2016 στο ένθετο «Νησίδες», αφιερωμένο στο «Ελληνικό Καλοκαίρι», προτείνει τόπους προορισμού για τις καλοκαιρινές διακοπές: Ψέριμος (νησάκι κοντά στην Κάλυμνο), Βόρεια Κεφαλονιά, Πάργα, Κως, Λέσβος, Χανιά-Ακρωτήρι, Βόρεια Κέρκυρα, Πάρος, Χορτιάτης.

Ωραία επιλογή. Αποφεύγει τα τουριστικονήσια. Ενισχύει τα «πληγέντα». Η Θάσος απουσιάζει προκλητικά από ΟΛΕΣ τις ανάλογες «προτάσεις», εντύπων και μη, τα τελευταία 40 χρόνια. Λες και υπάρχει γι’ αυτήν «απαγορευτικό». (Λιγότερο για τη Σαμοθράκη).

Γιατί όμως; Τι συμβαίνει; Στον Όμηρο αναφέρεται ως η «ήπειρος Θάσος» – έτσι την αναφέρει κι ο Καβαλιώτης σπουδαίος συγγραφέας, Γιώργος Χειμωνάς. «Πλωτό δάσος» τη λέγαν στην αρχαιότητα για τα πολλά της πεύκα κι ο Όμηρος υμνεί «τον οίνο της», τα μάρμαρά της και για τους περισσότερους «ομηρολόγους», αυτή πρέπει να είναι το «νησί των Σειρήνων» που μάγεψε τον Οδυσσέα (καταγόμενο από την άδεντρη Ιθάκη) κι οι σύντροφοί του τον δέσαν στο κατάρτι για να μην αποβιβαστεί. Ονόματα πολλά είχε στην αρχαιότητα: Αερίη (για τον δροσερό αέρα της), Χρύση (για το χρυσάφι της και το πλούσιο σε μέταλλα υπέδαφός της), Αιθρία (για το πεντακάθαρο ουρανό της). Και όταν ο Θάσος, αδελφός της Ευρώπης η οποία είχε εξαφανιστεί, κουρασμένος από την ατελέσφορη περιπλάνησή του στο Αιγαίο, ψάχνοντας να τη βρει, κατ’ επιταγήν των γονιών του, ξέμεινε στο νησί και ως γιος βασιλιά των Φοινίκων, του χάρισε το όνομά του. Αυτά λέει ο μύθος.

Οι Φοίνικες εξαφανίστηκαν από προσώπου γης. Έμεινε όμως το «Θάσος», κληρονομιά.

Το νησί ζει απ’ τη κτηνοτροφία, την αλιεία, τις ελιές και το λάδι τους, το εξαίσιο μέλι, τα μάρμαρά του. Δυό μήνες μόνο κρατάει η τουριστική του περίοδος. Και αυτό το δίμηνο τελικά συντηρεί για όλο το χρόνο τους ντόπιους. Χτίστηκαν τα τελευταία χρόνια, μικρά αλλά με όλα τα κομφόρ, ξενοδοχεία που αντικατέστησαν εν πολλοίς τα ενοικιαζόμενα δωμάτια, μεζονέτες από την πέτρα του βουνού, ξενοδοχεία 3, 4 ακόμα και τρία των 5 αστέρων. Δηλαδή υπάρχει υποδομή για όλα τα βαλάντια. Εκείνο που δεν υπάρχει είναι η πρόσβαση στην εκάστοτε εξουσία. Και στα μέσα προβολής του «τουριστικού προϊόντος» της βαριάς βιομηχανίας της χώρας μας, όπως λέγεται. Κι ενώ υπάρχουν μαρίνες για τα κότερα των VIP να ελλιμενιστούν, οι «αστέρες» της διασημότητας δεν βρίσκουν το πρόσφορο έδαφος να λάμψουν. (Ίσως αν προκύψουν πρόσφυγες να εμφανιστούν κι αυτοί).

Και είναι άδικο για ένα νησί τέτοιας σπάνιας ομορφιάς. Γιατί όσοι έρχονται για πρώτη φορά, σχεδόν πάντα επιστρέφουν.

Θυμάμαι το φίλο μου τον Στέλιο (Καζαντζίδη) όταν τον πήρα μαζί μου δύο καλοκαίρια στο νησί: έβγαζε τόσα ψάρια με την πετονιά ή τη σφαλαγγιά (ή το παραγάδι) που δεν ήθελε να ξεκολλήσει. Δεν το πίστευε. Κι οι ντόπιοι τον αγκαλιάσαν. Ήταν, έτσι κι αλλιώς, το είδωλό τους από παλιά.

Όσο για μένα, τα πρώτα τρία εφηβικά μου γραπτά (νουβέλες) είναι εμπνευσμένα και διαδραματίζονται στο νησί: «Τα φρύγανα του Έρωτα», «Η διήγηση του Ιάσονα» (στη Μαγνησία κατά το μύθο, στη Θάσο στην πραγματικότητα) και «Το πηγάδι». Γιατί η Θάσος έχει και μια λογοτεχνική πρωτιά: Με την έλευση των Παριανών τον 7ο π.Χ. αιώνα, ήρθε μαζί τους κι ο νεαρός ποιητής Αρχίλοχος. Ως τότε η ποίηση ήταν μόνο επική. Με το στίχο του Αρχιλόχου: «Ειμί δ’ εγώ θεράπων μεν ενυάλιοιο άνακτος και μουσέων εράτον δώρον επιστάμενος» (Είμαι εγώ υπηρέτης του άνακτα και τον έρωτα εγώ ξέρω να τραγουδώ, δώρο από τις Μούσες) εγκαινιάζει εισάγοντας πρώτη φορά το υποκείμενο «ειμί δ’ εγώ» την αρχή της λυρικής ποιήσεως, πανευρωπαϊκά. (Όσο για την Ευρώπη, αδελφή του Θάσου, που την είχε απαγάγει ο Δίας μεταμφιεσμένος σε ταύρο και την κουβάλησε στην Κνωσό, μάθαμε επιτέλους πού κατοικεί: στη Bundesbank, όπου και το παράρτημα της Ε.Κ.Τ., δηλ. στην πρωτεύουσα της Ε.Ε. τη Φραγκφούρτη, κι είναι κολλητή των Σόιμπλε, Μέρκελ, Ντάισενμπλουμ και Ντράγκι).

*Ο Βασίλης Βασιλικός είναι συγγραφέας.