Για την ακρίβεια δύο βραδιές και ένα πρωινό. Η πρώτη ανιχνευτική. Καλοκαίρι 2018, Ηράκλειο, θερινός κινηματογράφος μέσα στα ενετικά τείχη. Το περιβάλλον ατμοσφαιρικό και η ταινία πολύ καλή. Μόλις τελείωσε η ταινία όλη η παρέα, με μια φωνή σχεδόν, είπαμε ότι επιβάλλεται μια μπίρα, να πούμε δυο κουβέντες για τις εντυπώσεις μας. Το πού ήταν η επόμενη ερώτηση. «Όχι μακριά, πάμε εδώ από κάτω, στο Λάκκο» είπαν οι Ηρακλειώτες. Όταν φτάσαμε στην «πλατεία», η μόνη που κοιτούσε γύρω «μαγεμένη» ήμουν φυσικά εγώ, η ξένη της παρέας.
Ακόμη ένα καλοκαίρι στο Ηράκλειο, αλλά κανείς δε μου είχε μιλήσει ποτέ για το Λάκκο. Δεν είναι τυχαίο. Πολλοί ντόπιοι περνούν από τα στενά και τα χαμόσπιτα της γειτονιάς του Λάκκου, αλλά αγνοούν την ιστορία αυτής της γειτονιάς. Οι κουβέντες μας εκείνο το βράδυ περιορίστηκαν στα της ταινίας, η ώρα ήταν ήδη περασμένη και κανείς δεν ήθελε να χάσει το πρωινό μπάνιο στις κοντινές παραλίες.
Όμως εγώ, μια από τις επόμενες μέρες επέστρεψα στο Λάκκο, περπάτησα τα σοκάκια του, ρούφηξα τις εικόνες, τις φωτογράφησα και φαντάστηκα τα σοκάκια στην εποχή της «νιότης» τους. Ρώτησα και έμαθα την ιστορία του Λάκκου και απλά επιβεβαιώθηκε αυτό που ένιωσα από την πρώτη στιγμή: Μια περιοχή ξεχωριστή, με τη δική της ιστορία και τους δικούς της ανθρώπους.
Γύρω στο 1900, το «Διάταγμα περί Χαμαιτυπείων» της Κρητικής Πολιτείας έρχεται και επιβάλλει τη γεωγραφική συγκέντρωση των πορνείων σε οριοθετημένους χώρους. Έτσι, ο Λάκκος επιλέχτηκε για να στεγάσει τα χριστιανικά πορνεία, επειδή εκεί κοντά ήταν το στρατόπεδο των Άγγλων και ταυτόχρονα η περιοχή ήταν αρκετά μακριά από την κυρίως πόλη. Σύντομα εξελίχθηκε σε μια κακόφημη και επικίνδυνη γειτονιά. Πορνεία, χασισοποσία, ρεμπέτικοι αυτοσχεδιασμοί, ψυχαγωγία και μαγκιά εποχής. Οι «Λακκουδιανοί» δημιούργησαν το μικρόκοσμό τους, ο οποίος είχε τη δική του ιεραρχία και έναν ιδιότυπο πολιτισμό. Τα γλέντια και οι διασκεδάσεις ήταν καθημερινά. Μετά τη μικρασιατική καταστροφή και τις ανταλλαγές πληθυσμού ήρθαν οι μικρασιάτες πρόσφυγες.
Περπατώντας στα στενά τούς «είδα», τους παλιούς κατοίκους του Λάκκου: Ερωτευμένες πόρνες, νταβατζήδες και αγαπητικούς. Ρεμπέτες με στριφτό μουστάκι, μπριγιαντίνη στα μαλλιά, κομπολόι στο χέρι, σταυρωτό γιλέκο, μυτερό παπούτσι λουστρίνι. Περπατούσαν με το σακάκι φορεμένο, μόνο το ένα μανίκι, ενώ το άλλο κρέμονταν και με το χαρακτηριστικό μάγκικο βάδισμα. Κόκκινα φώτα, φτηνός έρωτας, βογγητά και πόνος. Άκουσα και ήχους μέσα στα στενά. Σαντούρι, βιολί, ούτι, τουμπερλέκι, αμανέδες και τραγούδια της προσφυγιάς. Είδα αρρενωπούς μάγκες με τσιγάρο στο στόμα να ρίχνουν τις ζεμπεκιές τους και πόρνες να περιμένουν τους πελάτες τους στις πόρτες των χαμόσπιτων.
Παρόλο που δεν ακούω ιδιαίτερα ρεμπέτικη μουσική, λυπήθηκα όταν έμαθα ότι τα ρεμπέτικα, χασικλίδικα τραγούδια του Λάκκου δε διασώθηκαν. Θεωρήθηκαν πολύ λιτά και πρωτόγονα, δε δισκογραφήθηκαν ποτέ και χάθηκαν μαζί με το θάνατο των δημιουργών τους. Μου μίλησαν για κάποιον Κατσαρό και κάποιον Κουλουρά −ήταν οι πιο διάσημοι−, ενώ κάποιοι ισχυρίζονται πως στο Λάκκο για ένα διάστημα έμειναν ο Βαμβακάρης και ο Μπάτης. Στην κατοχή τα πορνεία μεταφέρθηκαν στο κέντρο της πόλης για να εξυπηρετήσουν τις ανάγκες των γερμανών στρατιωτών και ο Λάκκος σιγά-σιγά ερήμωσε.
Η περιπλάνηση τελείωσε γρήγορα, είναι μικρή η περιοχή. Σήμερα ο Λάκκος δε θυμίζει τίποτα από το παρελθόν του, όμως η έντονη ιστορία του έχει αποτυπωθεί στους παλιούς τοίχους των σπιτιών του. Μια περίεργη γοητεία, δίπλα σε πολυκατοικίες, αλλά και δίπλα σε ένα σύγχρονο Πολιτιστικό Κέντρο. Ο κεντρικός δρόμος και κάποια διπλανά στενά έχουν αναπλαστεί. Παρατήρησα πως κάποιοι κάτοικοι και κάποιοι καλλιτέχνες προσπαθούν να αναδείξουν τη γειτονιά αυτή. Η πρώην κακόφημη γειτονιά έχει όλες τις δυνατότητες να γίνει μια γειτονιά δημιουργίας, παράδοσης και πολιτισμού. Ομάδες πολιτών φαίνεται να το έχουν αντιληφθεί και έχουν αναλάβει δράση. Αν συνεχίσει αυτό, σε λίγο καιρό αυτή η περιοχή που πριν κάποια χρόνια οι Ηρακλειώτες δεν ήθελαν να τη θυμούνται, μπορεί να γίνει ένα πραγματικό στολίδι. Θα μπορούσε να είναι η Πλάκα του Ηρακλείου. Οι πόλεις δεν πρέπει να ξεχνούν τη διαδρομή και την ιστορία τους. Η πολιτική της λήθης δεν ευνόησε καμία σύγχρονη πόλη και ο Λάκκος σήμερα αναζητεί τη σύγχρονη ταυτότητά του.
Και κάτι που διασώθηκε και ανακάλυψα στο διαδίκτυο:
«Είμαι του Λάκκου χασικλής,
ντερβίσης κι αλανιάρης,
μεσ' στα μπουρδέλα τριγυρνώ,
με γιαβουκλούδες ξενυχτώ,
τα φράγκα όλα τα σκορπώ
και τη μαστούρα τραγουδώ...»
11°
