Ο βιολόγος Γιώργος Καργιολάκης απαντά στο ερώτημα «Πώς πρέπει να ετοιμαστούμε για την επόμενη πανδημία;»
Μολονότι εδώ και πάνω από ένα εξάμηνο είναι διαθέσιμα στους πάντες (τουλάχιστον στον Δυτικό κόσμο) μία σειρά από εξαιρετικά αποτελεσματικά εμβόλια κατά του κορωνοϊού, ακόμη βρισκόμαστε μάλλον νωρίς στην οριστική τιθάσευση της πανδημίας, κυρίως λόγω του μεγάλου αριθμού ανεμβολίαστων/αρνητών και των διαρκών μεταλλάξεων του ιού — το χειμωνιάτικο δίμηνο που έχουμε μπροστά μας είναι, δυστυχώς, απρόβλεπτο. Ωστόσο, η οριστική λύση (πιστεύουμε ότι) δεν θα αργήσει. Σε κάθε περίπτωση όμως, είναι απολύτως βέβαιο ότι το μέλλον θα έχει και άλλες πανδημίες. Πώς πρέπει, λοιπόν, να προετοιμαστούμε για την επόμενη πανδημία; Ή μήπως είναι άραγε νωρίς για κάτι τέτοιο; Θέσαμε αυτό το ερώτημα σε τέσσερις έγκριτους επιστήμονες, στον Γιώργο Καργιολάκη, τον Γιώργο Παππά, τη Μυρτάνη Πιερή και τον Γιάννη Πρασσά, τις σχεδόν καθημερινές παρεμβάσεις των οποίων παρακολουθούν χιλιάδες άνθρωποι στη χώρα μας —και τους ευχαριστούμε θερμά για αυτό—, και ιδού τι είχαν την καλοσύνη να μας απαντήσουν.
Αν και είναι αρκετά πρώιμο να μιλήσουμε για το τέλος της πανδημίας, είναι φανερό ότι η ανθρωπότητα χρειαζόταν εξαρχής ένα μακροπρόθεσμο πλάνο αντιμετώπισης πανδημιών και, σε αντίθεση με όσα ίσως πιστεύαμε, αυτό δεν υπήρχε. Ο επιστημονικός κόσμος γνώριζε και προειδοποιούσε χρόνια τώρα για επερχόμενες πανδημίες, μιας και ζούμε σε μια εποχή που οι μετακινήσεις από το ένα μέρος του κόσμου στο άλλο είναι πιο εύκολες από ποτέ και η επέμβαση του ανθρώπου στα οικοσυστήματα έχει φτάσει ή και έχει ξεπεράσει κάποια όρια. Η πανδημία ανέδειξε πολλά προβλήματα εντός της επιστημονικής κοινότητας, αλλά και λόγω της ανεπάρκειας των κυβερνήσεων διαχρονικά να επενδύσουν στην έρευνα και στη Δημόσια Υγεία. Ακόμη και τώρα που βρισκόμαστε σε αυτό το στάδιο της πανδημίας, και δύο χρόνια μετά, οι πολιτικές παγκοσμίως συνεχίζουν να κάνουν το ένα λάθος πίσω από το άλλο και να υποτιμούν την κατάσταση και τον ιό, λες και δεν έχουν πάρει το μάθημά τους. Η πανδημία πρώτα από όλα λέγεται έτσι γιατί αφορά όλο τον κόσμο. Παρά το γεγονός ότι είναι αρκετά δύσκολο να συγχρονιστούν ως προς τις απαιτούμενες ενέργειες οι χώρες όλου του κόσμου, αρκούσε και αρκεί να δώσουν τον βηματισμό και τις κατευθύνσεις συγκεκριμένες χώρες, και στη συνέχεια αργά ή γρήγορα θα ακολουθούσαν όλοι. Το θέμα λοιπόν είναι τι μπορεί να γίνει τώρα. Η μπάλα καλώς ή κακώς βρίσκεται στις «ακίδες» του ιού και εμείς απλά παρακολουθούμε. Τα σενάρια λίγο πολύ γνωστά:
Α. Ο ιός γίνεται ενδημικός και έχουμε ετήσια κύματα κατά τη διάρκεια του χειμώνα, όπως με τη γρίπη. Το θέμα βέβαια είναι τι σημαίνει ενδημικός SARS-CoV-2 και τι σημαίνει η προσθήκη του στις ετήσιες ιώσεις του αναπνευστικού. Οπότε, σε κάθε περίπτωση, χρειάζεται μια μακροπρόθεσμη επένδυση στο σύστημα Υγείας, ώστε να αναβαθμιστεί στις νέες απαιτήσεις αυτής της προσθήκης.
Β. Το λιγότερο πιθανό σενάριο: Ο ιός γίνεται ρινοϊός (τόσο ήπιος) για τους εμβολιασμένους και όσους έχουν μολυνθεί, και μια συνηθισμένη γρίπη για τους υπόλοιπους –ή κάτι ακόμη πιο ήπιο– και φτάνουμε σε μια παγκόσμια συλλογική ανοσία.
Γ. Ο ιός συνεχίζει να μας δίνει για αρκετά χρόνια διάφορες παραλλαγές, και ουσιαστικά χρειαζόμαστε συχνά αναβαθμισμένα εμβόλια. Οι νέες παραλλαγές μπορεί να ξεφεύγουν από το ανοσοποιητικό, και έτσι να κάνουμε συνεχώς πισωγυρίσματα.
Δ. Οι κυβερνήσεις παγκοσμίως αποφασίζουν ότι δεν γίνεται να συνεχιστεί αυτό και αποφασίζουν πιο αυστηρές στρατηγικές και συνεργασία, εμβολιασμό του πληθυσμού της Αφρικής και της ΝΑ Ασίας κ.ο.κ., για να δώσουν ένα τέλος στην πανδημία.
Σε όλες τις περιπτώσεις, αυτό που οφείλουμε ως ανθρωπότητα να κάνουμε είναι να φτιάξουμε ένα μακροπρόθεσμο πλάνο γι’ αυτή και την επόμενη πανδημία. Ξέρουμε ότι στην αρχή λειτούργησαν τα πιο αυστηρά μέτρα και το λεγόμενο precautionary principle. Η συνεχής επάρκεια σε μάσκες είναι ζωτικής σημασίας, όπως και η δυνατότητα αύξησης της παραγωγής με γρήγορους ρυθμούς όταν χρειάζεται. Η τεχνολογία των εμβολίων έχει ήδη δείξει τις δυνατότητές της και οι ρυθμιστικές Αρχές ανά τον κόσμο πήραν πολύ χρήσιμα μαθήματα για τη γρήγορη, ποιοτική και αποτελεσματική αξιολόγηση νέων εμβολίων. Σε κάθε περίπτωση, υπάρχουν πολλά περιθώρια βελτίωσης, όπως να γίνει επένδυση σε εισπνεόμενα εμβόλια και σε τεχνολογίες που θα μπορούν να παράγουν μαζικά και άμεσα πολλά εμβόλια. Σημαντική είναι και η επένδυση σε υποδομές που θα εξασφαλίζουν στον εργαζόμενο, και σε όλους τους κλειστούς χώρους, σωστό αερισμό με κατάλληλους καθαριστές αέρα. Τέλος, η επένδυση στη Δημόσια Υγεία και η διεπιστημονική διαχείριση κρίσεων δεν είναι πλέον ακόμη ένα λαϊκίστικο αίτημα, αλλά επιτακτική ανάγκη. Και σίγουρα δεν μπορεί να αφορά μια χώρα σε εθνικό επίπεδο, οπότε η δημιουργία συντονιστικών οργάνων που θα κατευθύνουν το pandemic preparedness, δίνοντας και μια τοπική ευελιξία, καλό θα ήταν να γίνει σε διεθνές επίπεδο και να μην περιορίζεται σε συγκεκριμένες χώρες ή να έχει τοπικά χαρακτηριστικά.
Το πιο σημαντικό όμως είναι ότι ως κοινωνία καλό θα ήταν να ξανακοιτάξουμε τις προτεραιότητές μας και την «άνευ όρων» παράδοσή μας στον ακραίο ατομικισμό, να αναθεωρήσουμε την κανονικότητα που αδιαφορεί για την ευρύτερη επιβίωση και συμβίωση του είδους μας με τους άλλους οργανισμούς στον πλανήτη, και να κατανοήσουμε ότι δεν γίνεται να έχουμε αέναη ανάπτυξη ως ανθρωπότητα.
Ο Γιώργος Καργιολάκης είναι Βιολόγος με μεταπτυχιακό στη Μοριακή Ιατρική και διατριβή στην Ιολογία και στη γρίπη
