Φλεγμονώδη νοσήματα του εντέρου: Από τη διάγνωση στη θεραπεία

Ο όρος ΙΦΝΕ σημαίνει Ιδιοπαθή Φλεγμονώδη Νοσήματα του Εντέρου και αναφέρεται πρακτικά σε δύο παθήσεις του γαστρεντερικού, την ελκώδη κολίτιδα και τη νόσο του Crohn.
Η ελκώδης κολίτιδα προσβάλλει αποκλειστικά το παχύ έντερο, ενώ η νόσος Crohn μπορεί να προσβάλει οποιοδήποτε τμήμα του γαστρεντερικού (οισοφάγος, λεπτό έντερο, παχύ έντερο, πρωκτός). Αποτελούν χρόνιες φλεγμονές του γαστρεντερικού άγνωστης αιτιολογίας, που προσβάλλουν συνήθως άτομα νέας ηλικίας ανεξαρτήτως φύλου, αναφέρει ο Νικόλαος Κυριάκος, Διδάκτωρ Ιατρικής Σχολής Αθηνών, Επιμελητής Γαστρεντερολογικής Κλινικής 401 Στρατιωτικού Νοσοκομείου.

Έρευνες έχουν δείξει ότι ουσιαστικά πρόκειται για διαταραχή της απάντησης του ανοσολογικού μας συστήματος σε εξωτερικούς παράγοντες (τοξίνες, ιοί, μικρόβια). Δεν μεταδίδονται ούτε κληρονομούνται από άτομο σε άτομο, όμως σχετίζονται με κάποια κληρονομικότητα, αφού έως και το 1/3 των ασθενών με ΙΦΝΕ μπορεί να έχουν συγγενείς που πάσχουν από ελκώδη κολίτιδα ή νόσο Crohn. Σύμφωνα με μελέτες η συχνότητα της νόσου στη χώρα μας υπολογίζεται στο 0.2-0.3% του πληθυσμού, που σημαίνει ότι υπάρχουν περίπου 20.000 έως 30.000 ασθενείς με ΙΦΝΕ.

Συμπτώματα

Τα συνηθέστερα συμπτώματα είναι διάρροιες με ή χωρίς πρόσμειξη αίματος και βλέννης, πόνος στην κοιλιά, αδυναμία και απώλεια βάρους. Χαρακτηριστικά των συμπτωμάτων, που τα ξεχωρίζουν από τα απλά συμπτώματα του ευερέθιστου εντέρου ή της «σπαστικής κολίτιδας» και πρέπει να προβληματίσουν τον ασθενή ώστε να ζητήσει ιατρική βοήθεια, είναι η πρόσφατη έναρξή τους, η νυκτερινή αφύπνιση λόγω αυτών, η δεκατική πυρετική κίνηση, το αίμα στις κενώσεις και η απώλεια βάρους. Επίσης, μπορεί να συνυπάρχουν κλινικές εκδηλώσεις και από άλλα όργανα όπως πόνος και φλεγμονή στις αρθρώσεις, φλεγμονή στον οφθαλμό, άφθες στο στόμα, δερματικά εξανθήματα κ.ά.

Διάγνωση

Σε όλες τις περιπτώσεις η διάγνωση γίνεται με κολονοσκόπηση και λήψη βιοψιών. Η εξέταση, αν και φοβίζει τους περισσότερους, γίνεται πλέον με μέθη με καθόλου ή ελάχιστη δυσφορία για τον ασθενή. Φυσικά θα χρειαστούν και εξετάσεις αίματος, αλλά και πιθανώς άλλες απεικονιστικές εξετάσεις, όπως ασύρματη ενδοσκόπηση του λεπτού εντέρου με κάψουλα, μαγνητική εντερογραφία ή αξονική τομογραφία. Τα τελευταία χρόνια στην έγκαιρη διάγνωση βοήθησε αρκετά μία εξέταση κοπράνων, που λέγεται καλπροτεκτίνη και ανιχνεύει την παρουσία φλεγμονής στο έντερο, διακρίνοντας με αυτό τον τρόπο τη νόσο από τα απλά λειτουργικά ενοχλήματα που έχει αρκετός κόσμος (μετεωρισμός, εναλλαγές κενώσεων, διάρροιες, πόνος στην κοιλιά) και τον προβληματίζουν στην καθημερινότητά του.

Θεραπεία

Η θεραπεία είναι κυρίως φαρμακευτική αλλά περιλαμβάνει και διαιτητικές τροποποιήσεις. Τα φάρμακα «μπλοκάρουν» κάποιο «μονοπάτι» της φλεγμονής, ώστε αυτή να υποχωρήσει, κάνοντάς το είτε με γενικό τρόπο όπως η κορτιζόνη είτε πιο στοχευμένα όπως οι βιολογικοί παράγοντες.

Μέχρι πριν λίγα χρόνια υπήρχαν στη διάθεσή μας μόνο τα σκευάσματα μεσαλαζίνης, τα οποία αποτελούσαν την πρώτη και πιο «ήπια» θεραπεία, η κορτιζόνη με τις γνωστές παρενέργειες και τα ανοσοτροποποιητικά (αζαθειοπρίνη, μεθοτρεξάτη). Πλέον η ιατρική επιστήμη έχει προσφέρει περισσότερα εφόδια στην αντιμετώπιση των νοσημάτων αυτών:

1. Βιολογικοί παράγοντες (Infliximab, Adalimumab, Vedolizumab, Ustekinumab): Χορηγούνται ενδοφλέβια ή υποδόρια σε αραιά χρονικά διαστήματα (από 1 φορά ανά 2 εβδομάδες έως 1 φορά ανά 2 μήνες). Τα φάρμακα αυτά έφεραν επανάσταση στην αντιμετώπιση των νοσημάτων αυτών, λόγω της αποτελεσματικότητάς τους και των λίγων παρενεργειών τους συγκριτικά με τα οφέλη που προσφέρουν.
2. Βιοομοειδή (biosimilars Infliximab & Adalimumab): Πρόκειται για φάρμακα σχεδιασμένα έτσι ώστε να παρουσιάζουν υψηλό βαθμό ομοιότητας και συνεπώς ισοδύναμη βιολογική δραστικότητα, αποτελεσματικότητα και ασφάλεια με τους ήδη εγκεκριμένους βιολογικούς παράγοντες που αναφέραμε. Καθώς η διαδικασία ανάπτυξης των βιοομοειδών φαρμάκων ολοκληρώνεται σε πιο μικρό χρονικό διάστημα και με μικρότερα κόστη από αυτά που είχαν χρειαστεί για την ανάπτυξη του φαρμάκου αναφοράς, τα βιοομοειδή φάρμακα διατίθενται σε χαμηλότερες τιμές και συχνά προκαλούν ακόμα και πτώση της τιμής του φαρμάκου αναφοράς. Με τον τρόπο αυτό επιτυγχάνεται μείωση της φαρμακευτικής δαπάνης, εξοικονόμηση πόρων για τα ήδη βεβαρυμμένα συστήματα υγείας αλλά και αυξημένη πρόσβαση των ασθενών στις θεραπείες αυτές.
3. Τα μικρά μόρια (Tofacitinib): Χορηγούνται από το στόμα καθημερινά και εμποδίζουν εκλεκτικά τη δράση κάποιων φλεγμονωδών παραγόντων, όπως είναι οι ιντερλευκίνες.

Χειρουργική θεραπεία

Στη νόσο Crohn δυστυχώς άνω του 1/3 των ασθενών θα χρειασθεί χειρουργική επέμβαση κάποια στιγμή στην πορεία της νόσου, λόγω κάποιας επιπλοκής (συρίγγια, στένωση, απόστημα). Στην ελκώδη κολίτιδα λίγοι ασθενείς με σοβαρή νόσο που δεν απαντά στη φαρμακευτική θεραπεία θα χρειαστεί να υποβληθούν σε χειρουργική θεραπεία. Στους ασθενείς αυτούς η χειρουργική θεραπεία είναι η ολική κολεκτομή. Η έγκαιρη διάγνωση και η κατάλληλη θεραπεία μειώνουν τις πιθανότητες να οδηγηθεί ο ασθενής στο χειρουργείο.

Αλλαγές του τρόπου ζωής

Γενικά, οι ασθενείς πρέπει να ακολουθούν υγιεινή διατροφή, αποφεύγοντας τα λιπαρά, τα τηγανητά, την κατάχρηση αλκοόλ αλλά και το κάπνισμα, το οποίο μειώνει την αποτελεσματικότητα της θεραπείας, κυρίως στη νόσο Crohn. Αυτό που πρέπει να τονιστεί είναι ότι η δίαιτα δεν επιδεινώνει την πορεία της νόσου. Όταν η νόσος είναι σε έξαρση, ο ασθενής καλό είναι να αποφεύγει τις πολλές φυτικές ίνες, τα όσπρια και τα γαλακτοκομικά. Όταν η νόσος είναι σε ύφεση, ο ασθενής μπορεί να τρώει ό,τι επιθυμεί χωρίς άγχος και ενοχές. Εξατομικευμένα κάποιες διαιτητικές τροποποιήσεις όπως η αποφυγή λακτόζης, γλουτένης ή επεξεργασμένων τροφίμων, πάντα σε συνεννόηση με τον γαστρεντερολόγο ή τον διαιτολόγο, μπορεί να περιορίσουν τα συμπτώματα.

Η φύση της νόσου είναι τέτοια ώστε επηρεάζεται από το άγχος και την ανασφάλεια του ασθενούς. Συχνά βλέπουμε τους ασθενείς μας να παρουσιάζουν έξαρση των συμπτωμάτων όταν βιώνουν δύσκολες καταστάσεις. Καθήκον του ιατρού δεν είναι μόνο να επιλέξει την κατάλληλη θεραπεία, αλλά να βρίσκεται δίπλα στον ασθενή του, και να τον ενισχύει ψυχολογικά στις δυσκολίες που αντιμετωπίζει λόγω της πάθησής του. Η φυσιολογική καθημερινότητα χωρίς περιορισμούς αποτελεί τις περισσότερες φορές έναν εφικτό στόχο.