Sisu: Τι κάνει τους Φιλανδούς τόσο καλούς οδηγούς

Τις τελευταίες μέρες διάβασα ένα βιβλιαράκι για το φιλανδικό sisu, τον τρόπο ζωής και καθημερινής φιλοσοφίας που οι Φιλανδοί θεωρούν μέρος της εθνικής τους ταυτότητας. 
Αν και η συγγραφέας, η Κatja Pantzar, δεν αναφέρει την εφαρμογή του στην οδήγηση, στη Φόρμουλα και στα ράλι, οι Φιλανδοί οδηγοί αποδίδουν στο sisu την επιτυχία τους στον μηχανοκίνητο αθλητισμό. 

Eίχα πρωτοακούσει για το sisu –τη στωική αποφασιστικότητα, την προσήλωση στον στόχο, το θάρρος και την αντοχή– σε μια εκπομπή του Top Gear, όταν το περιέγραφε ο Mika Häkkinen κάνοντας τις χαρακτηριστικά παρατεταμένες του παύσεις (η ευφράδεια δεν ήταν το φόρτε του). Ο ιπτάμενος Φιλανδός, που μόλις είχε αποσυρθεί από τις πίστες, έλεγε ότι οι νίκες του ήταν αποτέλεσμα μιας μορφής θάρρους που δεν είναι απερισκεψία και που δεν αφήνει τίποτα στην τύχη. Ιδιαίτερα, το sisu αφορά καταστάσεις όπου η επιτυχία φαίνεται απίθανη: ο άνθρωπος με sisu, o οδηγός με sisu, διαχειρίζεται με αυτοπεποίθηση το άγχος, τον φόβο, τις μεγάλες προκλήσεις· τον κινητοποιεί το ήρεμο πάθος με το οποίο αντιμετωπίζει τις πνευματικές και σωματικές δοκιμασίες. Προφανώς δεν έχουν όλοι οι άνθρωποι το ίδιο sisu, αλλά οι Φιλανδοί οδηγοί έχουν ακριβώς όσο χρειάζεται. Η περίσσεια sisu, όπως συμβαίνει με όλα τα προτερήματα, γίνεται ελάττωμα: εγωκεντρισμός, διανοητική ακαμψία, έξαλλη ανταγωνιστικότητα – συνηθισμένη συμπεριφορά στον κόσμο των αγώνων. Αλλά, απ’ όσο μπορώ να θυμηθώ μιας και είμαι μεροληπτική υπέρ των Φιλανδών, κανείς Φιλανδός οδηγός δεν θεωρήθηκε «βρόμικος» και αξιομίσητος όπως έχει συμβεί με Γερμανούς, Αυστριακούς και Γάλλους. 

Μάλλον πρόκειται για δική μου φαντασίωση, αλλά το sisu εξηγεί γιατί προτιμώ το φιλανδικό στιλ οδήγησης – το ότι υπάρχει φιλανδικό στιλ οδήγησης είναι επίσης μέρος της φαντασίωσης. Μ’ αρέσει να πιστεύω ότι αυτή η μικρή βόρεια χώρα από την οποία προέρχονται μερικοί από τους μεγαλύτερους οδηγούς αγώνων έχει κάτι μαγικό· κάτι που συνδέεται με τους μακρόσυρτους χειμώνες και με τον ήλιο του μεσονυκτίου. Και που τους καθιστά δυναμικούς, συχνά «oversteering», με εξαιρετική επιδεξιότητα σε σιρκουί σε ολισθηρό οδόστρωμα και με προτίμηση στα λεγόμενα οχήματα tail-happy, που, αν είσαι θεατής, σου κόβουν το αίμα.

Οι Φιλανδοί πιστεύουν ότι το sisu έπαιξε ιστορικό ρόλο στον πόλεμο και στις αθλητικές αναμετρήσεις: στην επιβίωσή τους δίπλα στη Ρωσία και στις επιτυχίες τους, τις συχνά απροσδόκητες, όπως εκείνη του δρομέα Lasse Virén στους Ολυμπιακούς του Μονάχου το 1972. Ο Virén σωριάστηκε στο χώμα στην κούρσα των 10 χιλιομέτρων, αλλά σηκώθηκε, τίναξε από πάνω του τη σκόνη και τερμάτισε πρώτος σπάζοντας το παγκόσμιο ρεκόρ.
Στην παράδοση των αμερικανικών νουάρ, ο ήρωας μετά από βίαιη αντιπαράθεση με τους κακούς, επιστρέφοντας σκονισμένος και αποκαμωμένος στο σπίτι, γεμίζει ένα ποτήρι ουίσκι· στη φιλανδική παράδοση κάνει ψυχρολουσίες και σάουνα· αναρωτιέμαι με ποια σειρά. Έτσι κι αλλιώς, τους Φιλανδούς ωφελεί το χειμωνιάτικο κολύμπι και ο ιδρώτας σε ξύλινο περιβάλλον. Απλά πράγματα: Less is more. 

Αλλά βεβαίως υπάρχουν κι άλλες ιδιαιτερότητες που ευνοούν την οδήγηση και τη φιλοσοφία του πεντάλ. Η Φιλανδία έχει μεγαλύτερη έκταση χαλικόδρομων από την επιφάνεια της σελήνης – υπερβάλλω κάπως. Έχει πάνω από 350.000 χιλιόμετρα δασικές οδούς, μη ασφαλτοστρωμένες, κι όπως ξέρουμε από την ελληνική εμπειρία, οι χωματόδρομοι συμβάλλουν στην ανάδειξη οδηγών ράλι. Πολλοί Φιλανδοί ραλίστες προέρχονται από αγροτικές οικογένειες – οι εκκολαπτόμενοι οδηγοί έχουν στο ενεργητικό τους χιλιάδες χιλιόμετρα και πείρα σε εφηβικά σπορ, στα karts κυρίως. Υπάρχει χώρος, υπάρχει φύση· προπάντων, υπάρχουν δομές που επενδύουν στα ταλέντα, στα ταλέντα με sisu. Σαν τον θρυλικό (αν και όχι απαραιτήτως αδιάφθορο) Timo Jouhki που έγινε χρηματοδότης και μάνατζερ των Juha Kankkunen, Tommi Makinen και Jari-Matti Latvala, μεταξύ άλλων. Ένας ακόμα παράγοντας είναι το ότι στη Φιλανδία υπάρχει κουλτούρα αθλητικής οδήγησης από νεαρή ηλικία – όχι οκνηρή car culture με την αμερικανική έννοια· ακόμα και το τεστ για την άδεια οδήγησης θεωρείται το δυσκολότερο στον κόσμο. Το τεστ περιλαμβάνει νυχτερινή οδήγηση και επίδειξη χειρισμών σε περίπτωση ολισθηρού οδοστρώματος· προηγούνται 18 ώρες πρακτική στον δρόμο και στον προσομοιωτή, συν 19 ώρες θεωρία. Κοντολογίς, οι Φιλανδοί ξέρουν τι συμβαίνει κάτω από το καπό και μαθαίνουν να οδηγούν σε συνθήκες κακοκαιρίας, σε δύσβατους παγωμένους δρόμους. Στη Φιλανδία χιονίζει από τον Νοέμβριο μέχρι τον Απρίλιο.

Η Φιλανδία δεν έχει μακρά ιστορία στους αγώνες, όπως η Βρετανία για παράδειγμα. Οι Φιλανδοί άρχισαν να ενδιαφέρονται για τα ράλι και στη συνέχεια για τη Φόρμουλα από τις αρχές της δεκαετίας του 1950, όταν η οδήγηση από λαϊκό σπορ (η Jokamiehenluokka: «ερασιτεχνική κατηγορία», μία από τις δέκα φιλανδικές λέξεις που ξέρω) με παλιά αυτοκίνητα στα ξέφωτα των δασών αναβαθμίστηκε σε επιδίωξη πρωταθλητισμού. Στη διαγενεακή Jokamiehenluokka μπορούσες, και μπορείς ακόμα, να συμμετέχεις από την ηλικία των 14 ετών με αποτέλεσμα να δημιουργείται μια λογική μαθητείας που χαρακτηρίζει τους Φιλανδούς πιλότους: κάπως έτσι ο Keke Rosberg έγινε μέντορας του Mika Häkkinen και του Jyrki Järvilehto. Κάπως έτσι, επινοήθηκε στη δεκαετία του 1960 το Scandinavian flick ή Finnish flick, η τεχνική στις δύσκολες στροφές των ράλι και του ice racing (με οχήματα πρόσθιας κίνησης) κατά την οποία κλιμακώνεται η στροφορμή.

Aν και είχαν προηγηθεί πολλοί διεθνείς Φιλανδοί οδηγοί (όπως ο Leo Kinnunen που είχε βοηθήσει αρκετά την Porsche), ο Rosberg ήταν που έφερε τη Φιλανδία στην πρώτη θέση της δημοσιότητας. Τότε, στις αρχές της δεκαετίας του 1980, ανακάλυψα κι εγώ το φιλανδικό στιλ που μου φάνηκε μια μορφή ακεραιότητας, ένας τρόπος να μετατρέπεις τα εμπόδια σε σύνορα, κάτι που ίσως μπορούσα να υιοθετήσω κι εγώ στις δικές μου δραστη…Αργότερα, ο Valtteri Bottas και ο Kimi Räikkönen πρόβαλλαν μια εικόνα ψυχραιμίας και εγκράτειας ακόμα και τη στιγμή της νίκης, όταν έρεε η σαμπάνια. Αλλά το είχα αποφασίσει ήδη από το βελγικό Γκραν Πρι το 2000, όταν ο Hakkinen προσπέρασε τον Schumacher: το sisu δεν είναι στιγμιαίο θάρρος· δεν είναι γνώρισμα του νεαρού, θερμοκέφαλου τολμητία· είναι η ικανότητα να μη χάνεις ποτέ το θάρρος σου· ό,τι πρέπει να γίνει, πρέπει να γίνει. Τo finish first, first you must be Finnish.