Όταν ο φόβος γίνεται το συναίσθημα που μετράει περισσότερο απ'όλα
Γιατί ο κόσμος γύρω μας δεν είναι ένα ανοιχτό πεδίο που επιθυμούμε να γνωρίσουμε και να κατακτήσουμε, αλλά ένα τρενάκι τρόμου όπου σε κάθε στροφή σφίγγεται η καρδιά μας;
Σχόλιο για τον φόβο, τα θέματα ψυχικής υγείας και το βιβλίο «Κοινωνία του φόβου» του Γερμανού κοινωνιολόγου Χάινς Μπούντε.
Εμφανίζεται κατά καιρούς στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ένας κατάλογος με όλα τα επικίνδυνα πράγματα που «απολάμβαναν» τα παιδιά που μεγάλωσαν στη δεκαετία του ’80. Δεν υπήρχαν ζώνες ασφαλείας στα αυτοκίνητα, κάναμε ποδήλατο χωρίς κράνος, γυρίζαμε στους δρόμους και παίζαμε ξύλο χωρίς να δίνουμε λογαριασμό σε κανέναν, κι όμως επιβιώσαμε, μας λέει το κειμενάκι. Πέρα όμως από τη νοσταλγία που προκαλεί σε κάποιους, έχει ενδιαφέρον η δήλωση που υποβόσκει: ζούμε πλέον μέσα στον φόβο, ο κόσμος γύρω μας δεν είναι ένα ανοιχτό πεδίο που επιθυμούμε να γνωρίσουμε και να κατακτήσουμε, διακινδυνεύοντας ίσως και να τραυματιστούμε, αλλά ένα τρενάκι τρόμου όπου σε κάθε στροφή σφίγγεται η καρδιά μας.
O Γερμανός κοινωνιολόγος Χάινς Μπούντε, στο βιβλίο του «Κοινωνία του φόβου», που κυκλοφόρησε στη Γερμανία το 2014, εξετάζει αυτήν ακριβώς τη στροφή της συλλογικής μας διάθεσης προς τον φόβο, στροφή που συνδέεται, φυσικά, με την οικονομική κρίση, την ύφεση, την τρομοκρατία, εσχάτως και με την πανδημία. Ο τρόπος με τον οποίο σκεφτόμαστε την κοινωνική μας ενσωμάτωση, σημειώνει ο Μπούντε, δεν έχει να κάνει πλέον με την υπόσχεση της προόδου αλλά με την απειλή του αποκλεισμού. Κάθε μας κίνηση, κάθε μας επιλογή, απειλεί να μας καταστρέψει για πάντα, τα λάθη δεν συγχωρούνται, οι δεύτερες ευκαιρίες είναι σπάνιες, και η ευθύνη θα είναι όλη δική μας. Κατά συνέπεια όλα τίθενται υπό αμφισβήτηση, ο πυρήνας της ύπαρξης κλονίζεται.
Όταν ξοδεύεις τη ζωή σου αγχωμένος για το αν είσαι αρκετά ικανός, αρκετά επιτυχημένος, αρκετά όμορφος, αρκετά νέος, αρκετά αξιαγάπητος, σε διαρκή σύγκριση με τις ζωές των άλλων (τις οποίες δεν γνωρίζεις στ’ αλήθεια αλλά παρακολουθείς μέσα από τη σκηνοθεσία των μέσων κοινωνικής δικτύωσης), τα συναισθήματα που κυριαρχούν είναι ο τρόμος, η ανασφάλεια, ο θυμός και η αγανάκτηση. Δεν μένει χώρος για εμπιστοσύνη, για χαρά, για αισιοδοξία, όλα τα μέτωπα είναι ανοιχτά.
Ακόμα και η ρομαντική ιδέα που κάποτε μπορούσε να μας παρηγορήσει, ότι δηλαδή η αγάπη μπορεί να νικήσει τον φόβο, κατατροπώνεται καθημερινά από την πραγματικότητα. Η διαλεκτική που έχει επικρατήσει είναι αυτή που τονίζει «ο έρωτας δεν κρατάει για πάντα», «κανείς δεν είναι κανενός», «ό,τι έχεις μπορεί να χαθεί μέσα σε μια στιγμή», και η ανασφάλεια χτυπάει κόκκινο.
Ένα από τα πεδία όπου κατεξοχήν εκφράζεται όλος αυτός ο τρόμος, αναφέρει πολύ σωστά ο Μπούντε, είναι στις σχέσεις μας με τα παιδιά μας, τον μοναδικό δεσμό που μπορούμε ακόμα να σκεφτούμε ως ακατάλυτο, τη μοναδική σχέση στην οποία μπορούμε ανερυθρίαστα να αποδώσουμε αξία χωρίς να φανούμε ρομαντικοί, αφελείς, αναγκεμένοι, και πιστεύουμε ότι απλώνοντας ατέλειωτα δίχτυα ασφαλείας κάτω από τα πόδια τους τα προστατεύουμε πραγματικά.
Τι συμβαίνει όμως στ’ αλήθεια όταν ο φόβος γίνεται το συναίσθημα που μετράει περισσότερο απ’ όλα, το συναίσθημα που, πάνω απ’ οτιδήποτε άλλο, οφείλουμε να σεβόμαστε; Ο τρόμος ριζώνει βαθιά, απλώνει κλαδιά, ανθίζει όλο τον χρόνο, και η σκιά που ρίχνει είναι αυτή της καχυποψίας και της παράνοιας, ο κόσμος χωρίζεται σε στρατόπεδα, αναλόγως με το τι φοβάται περισσότερο, τώρα τελευταία οι επιλογές είναι ανάμεσα στον ιό ή το εμβόλιο.
Μια που πλέον μπορούμε να συζητάμε πιο ακομπλεξάριστα τα θέματα ψυχικής υγείας, ίσως θα πρέπει να βγούμε από τη θεώρησή τους ως προβλημάτων συγκεκριμένων ατόμων, και να δούμε λίγο τη μεγαλύτερη εικόνα. Πώς θεραπεύει κανείς μια κοινωνία με έντονα συμπτώματα γενικευμένης αγχώδους διαταραχής;
14°
