Ο Αλέξης Τσίπρας δεν ήταν ο εισηγητής της στείρας αντιμνημονιακής ρητορικής που ολοφάνερα πια οδηγεί σε αδιέξοδο. Προηγήθηκε ο Αντώνης Σαμαράς, ο οποίος άνοιξε το δρόμο διάπλατα για να επωφεληθούν οι πολιτικές δυνάμεις που βρίσκονται τόσο στα ακροδεξιά όσο και στα ακροαριστερά του πολιτικού μας φάσματος. Οι αιτίες του αδιεξόδου δεν εδράζονται βέβαια στην αντιμνημονιακή ρητορική ενός ή δύο ατόμων αλλά σε βαθύτερους κοινωνιοψυχολογικούς μηχανισμούς που μπορούν να εκμεταλλευτούν οι ηγέτες μίας χώρας για να κερδίσουν την εξουσία, συχνά για να οδηγήσουν προς τη λάθος κατεύθυνση.
Κλασικό παράδειγμα είναι η πορεία του γερμανικού λαού προς την καταστροφή υπό την καθοδήγηση του Χίτλερ. Η κοινωνιοψυχολογική θεωρία ματαίωσης-επιθετικότητας εξηγεί με απλά βήματα τον τρόπο. Πρώτον, υπήρξε η ματαίωση των στόχων του λαού που είχε θέσει ως στόχο την οικονομική και πολιτική ηγεμονία της Ευρώπης, αλλά αναγκάστηκε, μετά από την ήττα του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, να υποστεί συνθήκες βαριάς απογοήτευσης και φτώχειας. Δεύτερον, η ματαίωση των στόχων δημιούργησε αισθήματα επιθετικότητας στο γερμανικό λαό. Τρίτον, ο ηγέτης της Γερμανίας υπέδειξε αποδιοπομπαίους τράγους, τους Εβραίους, για τη διοχέτευση της επιθετικότητας του γερμανικού λαού. Τέταρτον, ξεκίνησε ο διωγμός των Εβραίων και κλιμακώθηκε η σύγκρουση μέχρι την καταστροφή των Εβραίων, του ίδιου του γερμανικού λαού, αλλά και όλης της υπόλοιπης Ευρώπης.
Η ίδια θεωρία μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να εξηγήσει τι συμβαίνει στην Ελλάδα των μνημονίων. Πρώτον, υπήρξε η ματαίωση των στόχων του λαού που είχε θέσει ως στόχο την οικονομική ευημερία, ειδικά μετά την είσοδο στο ευρώ, αλλά αναγκάστηκε, μετά την υπέρογκη αύξηση του χρέους της χώρας, να υποστεί συνθήκες βαριάς απογοήτευσης και φτώχειας. Δεύτερον, η ματαίωση των στόχων δημιούργησε αισθήματα επιθετικότητας στον ελληνικό λαό. Τρίτον, οι Έλληνες ηγέτες υπέδειξαν εύκολους στόχους για την διοχέτευση της επιθετικότητας. Ο Σαμαράς υπέδειξε το ΠΑΣΟΚ. Ο Μιχαλολιάκος τους μετανάστες. Ο Τσίπρας τους Ευρωπαίους. Τέταρτον, ξεκίνησε ο διωγμός των αποδιοπομπαίων τράγων.
«Το Γιώργο Παπανδρέου τον διώξαμε, τώρα θα διώξουμε και το ΠΑΣΟΚ» είπε ο Αντώνης Σαμαράς εν μέσω ζητωκραυγών σε ομιλία του. «Εάν πάρουμε ένα καλό αποτέλεσμα θα είναι μια καλή αρχή για να καθαρίσουμε την Ελλάδα από πάσης φύσεως σκουπίδια» έλεγε ο Νίκος Μιχαλολιάκος πριν τις εκλογές για τους μετανάστες και κέρδισε υψηλά ποσοστά στις εκλογές. Ο Αλέξης Τσίπρας έκανε σημαία του το «Γκόου μπακ κυρία Μέρκελ, γκόου μπακ κύριε Σόιμπλε» και κατέκτησε την πρωθυπουργία.
Όλοι τους έκαναν καριέρα καβάλα στον τσαμπουκά του ελληνικού λαού και στην επιθετικότητα που δημιούργησε η ματαίωση των στόχων του. Για να μπορούν όμως να πετύχουν τα μέγιστα έπρεπε να υποδαυλίζουν διαρκώς την επιθετικότητα αυτή. Εστίασαν μάλιστα ακριβώς στην πηγή της: το μέγεθος της ματαίωσης. Εξηγούσαν επανειλημμένα στον ελληνικό λαό ότι κάποιοι άλλοι φταίνε και ο περιούσιος ελληνικός λαός δεν κερδίζει αυτά που πραγματικά δικαιούται.
Ο ελληνικός λαός δεν έχει συνειδητοποιήσει ακόμη ότι δεν δικαιούταν αυτά που κέρδιζε, ότι οι προσδοκίες που έχει με βάση το παρελθόν δεν είναι βάσιμες και ότι το πραγματικό του βιοτικό επίπεδο πρέπει να είναι χαμηλότερο. Εξακολουθεί να είναι ιδιαίτερα θυμωμένος και επιθετικός. Ταυτόχρονα, οι ηγέτες αποδεικνύονται κατώτεροι των περιστάσεων γιατί ενισχύουν το αίσθημα της ματαίωσης με το να κρατούν ψηλά τον πήχη των προσδοκιών και να υποδεικνύουν αποδιοπομπαίους τράγους. Κατά αυτό τον τρόπο δεν αντιμετωπίζουν τα ουσιώδη προβλήματα της χώρας στη ρίζα τους παρά μόνο τους αποδιοπομπαίους τράγους. Η εξουσία, βλέπετε, είναι πολύ γλυκιά ακόμη κι αν την κατακτάς με ψέματα, ακόμη κι αν εμμένεις σε αυτά.
Όσους αποδιοπομπαίους τράγους και να σκοτώσουν οι ηγέτες μας, τα προβλήματα θα παραμείνουν. Θέλουμε δε θέλουμε, οι Έλληνες θα μάθουμε να ζούμε με λιγότερα, τουλάχιστον για κάποιο διάστημα. Χωρίς θυσίες και δύσκολες αλλαγές για την δημιουργία ενός νέου αναπτυξιακού μοντέλου για τη χώρα, η κατάσταση δεν θα βελτιωθεί. Αντίθετα, η χώρα κινδυνεύει να συνεχίσει την πορεία της απότομης καθόδου. Όσο πιστεύουμε ότι δικαιούμαστε περισσότερα από όσο αξίζουμε, θα είμαστε επιρρεπείς στην ανάπτυξη της επιθετικότητας και στην ανάδειξη «τσαμπουκάδων» ηγετών που θα την εκμεταλλεύονται. Όχι μόνο δημιουργική και αναπτυξιακή δεν είναι μία τέτοια εξέλιξη, αλλά μπορεί εν τέλει να οδηγήσει στην καταστροφή.
13°
