Εκατό χρόνια από το στρατιωτικό πραξικόπημα του Στρατηγού Πάγκαλου

Το πραξικόπημα του Ιουνίου του 1925 επικράτησε χωρίς καμιά αντίσταση και ο Θεόδωρος Πάγκαλος έγινε πρωθυπουργός την επομένη μέρα, στις 26 Ιουνίου. Η δικτατορία του αποδείχθηκε βραχύβια: την ανέτρεψε ο Γεώργιος Κονδύλης με ένα άλλο κίνημα στις 22 Αυγούστου 1926. Ήταν μια ακόμα ταραγμένη εποχή για την Ελλάδα. Η Μικρασιατική Καταστροφή του 1922 ήταν μεγάλο οικονομικό, πολιτικό και κοινωνικό πλήγμα. Στις 11 Σεπτεμβρίου 1922, ξέσπασε κίνημα του Στρατού και του Ναυτικού στη Χίο και τη Λέσβο και σχηματίστηκε Επαναστατική Επιτροπή από τους πρωτεργάτες της, τους Συνταγματάρχες Νικόλαο Πλαστήρα, ως εκπρόσωπο του στρατού της Χίου, Στυλιανού Γονατά, ως εκπρόσωπο του Στρατού της Λέσβου, και τον Αντιπλοίαρχο Δημήτριο Φωκά, ως εκπρόσωπο του Ναυτικού. Αυτό το κίνημα ανάγκασε τον Βασιλιά Κωνσταντίνο Α' να παραιτηθεί για δεύτερη φορά, οριστικά πλέον, υπέρ του γιου του, διαδόχου Γεωργίου.

Το 1923, εκδηλώθηκε δεύτερο κίνημα των Λεοναρδόπουλου-Γαργαλίδη, το οποίο, αν και απέτυχε, προκάλεσε αναταραχή και αβεβαιότητα. Ο Γεώργιος Β' εγκατέλειψε την Ελλάδα και στις 25 Μαρτίου 1924, ανακηρύχθηκε η λεγόμενη Δεύτερη Ελληνική Δημοκρατία, η οποία εγκαθιδρύθηκε επισήμως στις 13 Απριλίου, μετά από δημοψήφισμα. Την εξέλιξη εκμεταλλεύτηκε ο Στρατηγός Θεόδωρος Πάγκαλος, ο οποίος άρχισε να ετοιμάζει πραξικόπημα αναλαμβάνοντας τον έλεγχο των «Δημοκρατικών Ταγμάτων», μιας ομάδας στρατιωτικών με επικεφαλής τον Συνταγματάρχη Βασίλειο Ντερτιλή (πατέρα του Νικολάου, πραξικοπηματία το 1967) και τον Στρατηγό Χαράλαμπο Λούφα. Όμως αυτοί οι δύο συνελήφθησαν και τέθηκαν υπό περιορισμό από την κυβέρνηση Ανδρέα Μιχαλακόπουλου με την κατηγορία της συνωμοσίας.

Στις αρχές του 1925, ενώ υπήρχαν φήμες για το κίνημα του Πάγκαλου, γίνονταν απεργίες στο εσωτερικό και επιθετικές προκλήσεις της Τουρκίας από το εξωτερικό. Η κυβερνητική διαφθορά, η καθυστέρηση της Δ' Συντακτικής Συνέλευσης και η κυβερνητική αστάθεια είχαν διαμορφώσει το κατάλληλο σκηνικό για την επικείμενη επιβολή δικτατορίας. Το βράδυ της 24ης Ιουνίου 1925, όταν ο Πάγκαλος πληροφορήθηκε ότι επέκειτο σύλληψή του, διέταξε τους αξιωματικούς του περιβάλλοντός του να καταλάβουν στρατηγικές θέσεις: το κίνημα εκδηλώθηκε αρχικά στο στρατιωτικό νοσοκομείο, στο οποίο βρισκόταν υπό κράτηση ο Συνταγματάρχης Ντερτιλής, καθώς και στη Θεσσαλονίκη όπου ο στόλος προσχώρησε στο κίνημα και οι μυημένοι αξιωματικοί κατέλαβαν το θωρηκτό Αβέρωφ του πολεμικού ναυτικού. Ακολούθησαν η Καβάλα, η Θράκη και η Μακεδονία όπου επικράτησαν οι κινηματίες. Στην Αθήνα, ο πρωθυπουργός Ανδρέας Μιχαλακόπουλος συγκάλεσε σύσκεψη με τους πολιτικούς αρχηγούς, Καφαντάρη και Κονδύλη και στη συνέχεια με τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, Παύλο Κουντουριώτη. Αλλά ο Μιχαλακόπουλος οδηγήθηκε σε παραίτηση και εντέλει ο Θεόδωρος Πάγκαλος ανέλαβε την πρωθυπουργία και μαζί το Υπουργείο Στρατιωτικών.

Στη Βουλή παρουσιάστηκε ως πρωθυπουργός και πήρε ψήφο εμπιστοσύνης από όλους τους βουλευτές, πλην δεκατεσσάρων. Τα κόμματα του Ανδρέα Μιχαλακόπουλου (Συντηρητικοί Φιλελεύθεροι) και του Γεωργίου Καφαντάρη (Προοδευτικοί Φιλελεύθεροι) απείχαν. Με διάταγμα της 30ης Σεπτεμβρίου του 1925, ο Πάγκαλος κατήργησε τη Βουλή διότι «είχε χάσει την εμπιστοσύνη του Έθνους», επέβαλε αυταρχική διακυβέρνηση, λογοκρισία και καταστολή της αντιπολίτευσης. Αλλά τον Αύγουστο του 1926, η κυβέρνησή του κατέρρευσε μέσω ενός νέου πραξικοπήματος με επικεφαλής τον Γεώργιο Κονδύλη και τον Νοέμβριο του 1926 έγιναν εκλογές. Από αυτές προέκυψε κυβέρνηση συνασπισμού με πρωθυπουργό τον Αλέξανδρο Ζαΐμη. Στη συνέχεια, ενισχύθηκε η φιλελεύθερη παράταξη του Ελευθέριου Βενιζέλου: ο Βενιζέλος επανήλθε θριαμβευτικά στην εξουσία το 1928 όπου παρέμεινε μέχρι το 1932, δίνοντας έμφαση στον εκσυγχρονισμό του κράτους, των υποδομών και της εξωτερικής πολιτικής, βελτιώνοντας τις σχέσεις με την Ιταλία και τα γειτονικά βαλκανικά κράτη και προσπαθώντας να ενσωματώσει τους Μικρασιάτες πρόσφυγες.

Όσο για τον Πάγκαλο, από το 1926 μέχρι τον θάνατό του, το 1952, αποσύρθηκε, με μερικά σύντομα διαλείμματα, από την πολιτική ζωή. Φέρεται όμως να είχε ανάμειξη στον σχηματισμό των δωσιλογικών Ταγμάτων Ασφαλείας κατά τη διάρκεια της Κατοχής.