Στη Βρετανία στις δεκαετίες 1970-1990, η βιομηχανία βρισκόταν σε κρίση την οποία επιδείνωναν τα ισχυρά συνδικάτα. Αν και κατακερματισμένα σε διάφορες αριστερές οργανώσεις, δεν δέχονταν καμιά αλλαγή· όλες οι προσαρμογές στον σύγχρονο κόσμο αντιμετωπίζονταν ως απόπειρες σκληρότερης εργοδοτικής εκμετάλλευσης και κρατικής βίας. Τη χώρα παρέλυαν πολύμηνες απεργίες, συχνά χωρίς ενιαία αιτήματα αλλά με παρόμοιες συνέπειες: για παράδειγμα, στην αυτοκινητοβιομηχανία "British Leyland", τα σαμποτάζ λουδιτικού τύπου και η απόρριψη των νέων τεχνολογιών οδήγησαν σε δραματική μείωση της παραγωγικότητας και τελικά στη διάλυση της επιχείρησης. Στη δεκαετία του 1980-90, οι εργοστασιακές μονάδες της British Leyland είτε έκλεισαν, είτε πουλήθηκαν σε ξένες εταιρείες. Η τελευταία, στο Longbridge (στη μητροπολιτική περιοχή του Μπέρμιγχαμ), έκλεισε οριστικά το 2017. Παραλλήλως, οι ανθρακωρύχοι έδωσαν μάχη με μαζικές απεργίες κατά του κλεισίματος των ορυχείων (1984-85) — στο κατώφλι του 21ου αιώνα επέμεναν στην οικονομία του κάρβουνου με το επιχείρημα ότι θα έμεναν άνεργοι. Η κυβέρνηση της Μάργκαρετ Θάτσερ είχε προετοιμάσει τη σύγκρουση η οποία εντέλει απέβη όχι μόνον εναντίον των ανθρακωρύχων, αλλά ολόκληρης της παραδοσιακής βιομηχανικής εργατικής τάξης.
Στην Ιταλία ο συνδικαλισμός του Κομμουνιστικού Κόμματος συνδυάστηκε με την ένοπλη βία των Ερυθρών Ταξιαρχιών, οι οποίες επετίθεντο σε εργοστάσια και εργοστασιάρχες. Η FIAT στο Τορίνο υπέφερε σε όλη τη δεκαετία του 1970, όταν τα συνδικάτα απέρριπταν βιαίως την αυτοματοποίηση. Στη δεκαετία του 1980 η κρίση των μεγάλων εργοστασίων κατέληξε σε μεταφορά της παραγωγής σε φτηνότερες περιοχές του Νότου ή στο εξωτερικό. Στην Ιταλία, οι συνδικαλιστικές κινητοποιήσεις καθυστέρησαν τις απαραίτητες μεταρρυθμίσεις, όπως συνέβη και στη Γαλλία παρότι στις γαλλικές συνδικαλιστικές οργανώσεις η συμμετοχή μειωνόταν ταχύτερα· σήμερα το ποσοστό των συνδικαλισμένων είναι μικρότερο του 10%. Παρ' όλ' αυτά, οι κινητοποιήσεις των Γάλλων παρέμειναν μαζικές και θορυβώδεις: στη Renault και στην Peugeot (1980-2000), η αντίσταση στην αυτοματοποίηση και στις απολύσεις είχε ως αποτέλεσμα τη μεταφορά εργοστασίων στην Πολωνία και στην Τσεχία. Στις ΗΠΑ, πάλι στον τομέα της αυτοκινητοβιομηχανίας, τα συνδικάτα όπως η AFL-CIO και οι United Auto Workers ήταν ισχυρά μέχρι το τέλος της δεκαετίας του 1970· και μολονότι η διοίκηση Ρέιγκαν εφάρμοσε πολιτική αποδυνάμωσής τους, είχαν ήδη φθείρει την General Motors, τη Ford και την Chrysler, οι οποίες έχασαν το ανταγωνιστικό τους πλεονέκτημα έναντι της Ιαπωνίας. Σημείο καμπής για τις εργασιακές σχέσεις στις ΗΠΑ ήταν η απεργία των Ελεγκτών Εναέριας Κυκλοφορίας (PATCO, 1981) όταν ο Ρέιγκαν απέλυσε 11.000 απεργούς. Το πρόβλημα είχε βαθιές ρίζες: τα συνδικάτα δεν έβλεπαν πέρα από τη μύτη τους· αντιμετώπιζαν τις εξελίξεις στην τεχνολογία με επιθετικο-αμυντικό συντηρητισμό. Η μεταφορά της παραγωγής στην Ασία έδωσε τη χαριστική βολή τόσο στην ευρωατλαντική βιομηχανία, όσο και στο συνδικαλιστικό κίνημα.
Στην Ελλάδα εκτυλίχθηκε μια τραγωδία — μια ακόμη: αν και η ελληνική βιομηχανία άνθησε τη δεκαετία 1955-1965 επιτυγχάνοντας ρυθμούς ανάπτυξης μέχρι 7,7% ετησίως από τη δεκαετία του 1950 μέχρι το 1967, η οικονομική και πολιτιστική άνοιξη ήταν βραχύβια. Ιδιαίτερα μετά το 1980, παρατηρήθηκε πτωτική πορεία εξαιτίας της πλήρους ανυπαρξίας τεχνολογικής αναβάθμισης, της έλλειψης στρατηγικής κρατικών επενδύσεων και, προπάντων, της κομματικοποίησης της οικονομίας και του συνδικαλισμού. Ο ρόλος του ΚΚΕ και του ΠΑΜΕ ήταν ολέθριος: το ΚΚΕ είχε (και έχει) σημαντική επιρροή στο ταξικό συνδικαλιστικό κίνημα, ιδίως (αλλά όχι μόνο) μέσω του ΠΑΜΕ το οποίο αντιτάχθηκε με φανατισμό σε κάθε μορφή ευελιξίας στην αγορά εργασίας, απολύσεων και αναδιάρθρωσης των επιχειρήσεων. Ανέκαθεν κρατούσε στάση μη διαπραγμάτευσης («Χωρίς εσένα γρανάζι δεν γυρνά – Εργάτη, μπορείς χωρίς αφεντικά», «Νόμος είναι το δίκιο του εργάτη», «Οργάνωση και πάλη εργατική, όχι διαλόγους κοινωνικής ειρήνης»), απεργιακή ρητορική και τακτικές ρήξης, ακόμα και όταν η εν λόγω τακτική οδηγούσε στο οριστικό κλείσιμο εργοστασίων. Ανάμεσα στα παραδείγματα είναι η Πειραϊκή-Πατραϊκή, η Βιομηχανία Ζάχαρης και η Ελληνική Χαλυβουργία: οι προσπάθειες διάσωσης απέτυχαν εξαιτίας της ακαμψίας του ΚΚΕ και της άρνησης για συνεργασία με τις διοικήσεις. Το ΚΚΕ/ΠΑΜΕ εστίαζε στο δικαίωμα στην εργασία αλλά αδιαφορούσε για λύσεις παραγωγικής αναδιάρθρωσης. Από την πλευρά τους, οι κυβερνήσεις του ΠΑΣΟΚ και της ΝΔ απέτυχαν στη βιομηχανική στρατηγική, ενώ ταυτοχρόνως «σέβονταν» τους κουκουέδικους αγώνες.
Την αποβιομηχάνιση επιτάχυναν οι διεθνείς ανταγωνιστικές πιέσεις, η πετρελαϊκή κρίση του 1973-74 και, όπως είπα, η απουσία τεχνολογικών επενδύσεων. Η ένταξη στην ΕΟΚ από το 1981 συνέπεσε με το κλείσιμο περίπου 27.000 βιομηχανικών επιχειρήσεων και με απώλεια 160.000 θέσεων εργασίας στις δεκαετίες 1980-1990. Το μερίδιο της βιομηχανίας στο ΑΕΠ μειώθηκε από 20% στο 5,4% (νούμερα του 2013), ενώ είχαν προηγηθεί χρεοκοπίες μεγάλων επιχειρήσεων, οι οποίες δεν επέζησαν των απεργιακών κυμάτων (Η Εμπορική Αυτοκινήτων έκλεισε το 1985 μετά από παρατεταμένες απεργίες). Κατά την περίοδο 1999-2008, παρά την οικονομική ανάπτυξη σε άλλους τομείς, η ανταγωνιστικότητα στη βιομηχανία παρέμεινε χαμηλή λόγω του υψηλού εργατικού κόστους και της χαμηλής παραγωγικότητας.
Η χρηματοπιστωτική κρίση του 2008 προκάλεσε σοβαρές απώλειες: το 2009 η βιομηχανική παραγωγή μειώθηκε κατά 5,8% και στη συνέχεια, στην εποχή της εθνικής πτώχευσης, μειώθηκε ακόμα περισσότερο. Το 2012 έκλεισε η Χαλυβουργική· τότε το εργατικό δυναμικό του δευτερογενούς τομέα στην Αττική κυμαινόταν σε λιγότερο από 10%. Ο ρόλος του ΚΚΕ/ΠΑΜΕ συνεχίστηκε στο ίδιο μοτίβο: το 1990-2010 απέρριψε κρατικές και ιδιωτικές προσπάθειες διάσωσης και αναβάθμισης των επιχειρήσεων, απαιτώντας πλήρη απασχόληση αλλά υπονομεύοντας τη βιομηχανία η οποία υποτίθεται ότι από τότε προσπαθεί να ανακάμψει. Στην πραγματικότητα το ΚΚΕ επιδιώκει την εξαθλίωση ώστε να κινητοποιήσει τη («νομοτελειακή»!) σοσιαλιστική του επανάσταση, η οποία, κατά τη γνώμη του, θα χτίσει έναν καινούργιο κόσμο πάνω στα βιομηχανικά ερείπια και στα πτώματα των κακών.
Στο έργο του ΚΚΕ συνέβαλε φυσικά το φορολογικό μας σύστημα, τα οικονομικά σκάνδαλα, η ενεργειακή καθυστέρηση και οι λαϊκιστικές κυβερνήσεις που φοβούνταν μήπως θεωρηθούν θατσερικές. Πάντως, οι συνδικαλιστές δεν έκαναν τίποτα για να μη χάσουν τη δουλειά τους· αντιθέτως, όχι μόνο αρνήθηκαν να συνεργαστούν στη βάση των αιτημάτων τους, αλλά προέβαλλαν ιδεολογικές διεκδικήσεις όπως συνέβη προσφάτως με την παρεμπόδιση του συνεδρίου επιχειρηματιών Ελλάδας-Ισραήλ, επειδή το Ισραήλ είναι, κατά τη γνώμη του ΚΚΕ και άλλων προοδευτικών δυνάμεων, «κράτος-δολοφόνος». Έτσι κι αλλιώς, το ιστορικό του ΚΚΕ/ΠΑΜΕ περιλαμβάνει ταραχές ακόμα και σε στιγμές πολύ κρίσιμες για τη χώρα, στις οποίες η αντιευρωπαϊκή ρητορική και η απαίτηση του απομονωτισμού συνοδεύονταν από συχνά αβάσιμες κατηγορίες εργοδοτών και πολιτικών για καταχρήσεις εξουσίας και μίζες.
Με λίγα λόγια, στο ιστορικό των κινητοποιήσεων εξέχουσα θέση κατέχει η μονομερής, επικοινωνιακή δράση κατά την οποία σπιλώνονται χωρίς τεκμηρίωση πρόσωπα και θεσμοί, ευρωπαϊκοί και εγχώριοι, διαδίδονται υποψίες (π.χ. για εκλογική νοθεία στο 37ο συνέδριο της ΓΣΕΕ), ενισχύεται ο αντισυστημισμός και διαδίδεται η ψευδής ιδέα ότι το ΚΚΕ/ΠΑΜΕ εκπροσωπεί τους εργαζομένους — όλους εμάς δηλαδή. Αυτό δεν ισχύει αν και πράγματι η μυώδης θεατρικότητα συγκινεί πολλούς: γενικά, η συγκρουσιακή συμπεριφορά, η ΚΔΟΑ (κτηνώδης δύναμη, ογκώδης άγνοια) γνωρίζει ακόμα επιτυχία στην Ελλάδα. Υπενθυμίζω ότι από το 2006 η Παγκόσμια Ομοσπονδία Συνδικάτων (WFTU) που συσπειρώνει τις οργανώσεις των κομμουνιστικών κομμάτων μετέφερε την έδρα της από την Πράγα στην Αθήνα: μια συμβολική κίνηση που δείχνει πού χτυπάει η γέρικη καρδιά του κομμουνισμού.
Ο Κ. Μητσοτάκης και η ΝΔ κυβερνούν τη χώρα μια εξαετία και, πέρα από κάποιες επί μέρους αλλαγές, δεν επέφεραν καμιά ριζική αλλαγή στα όσα συνθέτουν το εγχώριο κοινωνικό και οικονομικό παράδειγμα
24°
