Γιατί ο Μητσοτάκης άνοιξε τώρα τη συζήτηση για την άρση της μονιμότητας των δημοσίων υπαλλήλων;

Σχεδόν δύο χρόνια πριν, ο Κυριάκος Μητσοτάκης – διεκδικώντας τότε μία δεύτερη θητεία ως πρωθυπουργός – και υποψήφιοι βουλευτές της Νέας Δημοκρατίας, τόνιζαν στις προεκλογικές τους συνεντεύξεις ότι ήρθε η ώρα της Αναθεώρησης του Άρθρου 16 του Συντάγματος, που αφορά την Παιδεία. Λίγους μήνες μετά, στη δεύτερη κυβέρνησή του, ψηφίστηκε ο νόμος για την ίδρυση και λειτουργία Μη Κρατικών Πανεπιστημίων στην Ελλάδα. Ήδη, οι αρμόδιες αρχές εξετάζουν τις 12 + 1 αιτήσεις που κατατέθηκαν. Όμως, η συζήτηση για τη Συνταγματική Αναθεώρηση μπαίνει σε νέα βάση και αρχίσει να αποκτά «σχήμα», αφού ο πρωθυπουργός έδωσε το στίγμα των αλλαγών που προτείνει.

Ο Κυριάκος Μητσοτάκης άνοιξε τη συζήτηση για την άρση της μονιμότητας των δημοσίων υπαλλήλων σε συνέντευξη που παραχώρησε στο ραδιόφωνο του ΣΚΑΪ την Πέμπτη (22.5), σημειώνοντας ότι «έχει έρθει η ώρα να αναθεωρήσουμε το άρθρο 103 του Συντάγματος κατά την επικείμενη Συνταγματική Αναθεώρηση. Θα αφορά σε όλους τους δημοσίους υπαλλήλους». Η δήλωσή του δεν ξάφνιασε. Θεωρείται, άλλωστε, ότι ήρθε σα συνέχεια των πολιτικών για την αξιολόγηση στο Δημόσιο. Γιατί, όμως, αποφάσισε τη συγκεκριμένη χρονική στιγμή να προαναγγείλει μία τέτοια, μεγάλη αλλαγή;

Γιατί τώρα;

Εκτός από τη συνέντευξή του στον ΣΚΑΪ, ο πρωθυπουργός άνοιξε με κάθε επισημότητα τη συζήτηση για τη Συνταγματική Αναθεώρηση κατά τη συνάντηση που είχε με τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, Κώστα Τασούλα, την Παρασκευή (23.5) στο Προεδρικό Μέγαρο. Ήδη από το 2023 ο κ. Μητσοτάκης είχε αναφέρει ότι η συζήτηση για τη Συνταγματική Αναθεώρηση θα μπορέσει να ανοίξει το 2025, αφού μόλις στα τέλη του 2024 συμπληρώθηκαν 5 χρόνια από την ολοκλήρωση της τελευταίας Αναθεώρησης. Όπως προβλέπεται, η συζήτηση για την αναθεώρηση θα εκκινήσει με τη νέα σύνοδο της Βουλής που ξεκινά την πρώτη Δευτέρα κάθε Οκτωβρίου.

Συνεπώς, πρόκειται για μία συζήτηση που ούτως ή άλλως θα ξεκινούσε. Το γιατί ο πρωθυπουργός επέλεξε να την εκκινήσει λίγες ημέρες πριν ξεκινήσει το 2^ο εξάμηνο του 2025, φαίνεται ότι προκύπτει αφενός από τις πολιτικές εξελίξεις και αφετέρου από την ολοκλήρωση της διαδικασίας αξιολόγησης των υπηρεσιών Δημόσιας Διοίκησης από τους πολίτες στις 31 Μαΐου. Ο Κυριάκος Μητσοτάκης δεν θα μπορούσε να προχωρήσει σε μία τέτοια προαναγγελία τη στιγμή που βρίσκονταν σε εξέλιξη σημαντικές κοινοβουλευτικές διαδικασίες για το πολύνεκρο σιδηροδρομικό δυστύχημα στα Τέμπη και ενώ η κοινωνία ανέμενε τα αποτελέσματα πορισμάτων για το τι συνέβη το βράδυ της 28^ης Φεβρουαρίου 2023. Ταυτόχρονα, αμέσως μετά την τραγωδία των Τεμπών, το ζήτημα της αξιολόγησης στο Δημόσιο έγινε και πάλι επίκαιρο. Όπως τόνισε ο κυβερνητικός εκπρόσωπος, Παύλος Μαρινάκης, «ένα από τα ζητήματα τα οποία προέκυψαν και από το τραγικό δυστύχημα των Τεμπών είναι η αξιολόγηση των δημοσίων υπαλλήλων. Ένα από τα πολλά που αναδείχθηκαν από τα Τέμπη ήταν γιατί ο άνθρωπος αυτός ήταν σε αυτή τη θέση, γιατί έλειπε αυτός που έπρεπε να είναι στη θέση του. Αυτά τα γιατί εκφράζονται με ένα πολύ τραγικό τρόπο όταν πεθαίνουν συνάνθρωποί μας, αλλά εκφράζονται και στην καθημερινότητά μας. Τώρα που μιλάμε μπορεί να απολυθεί ένας δημόσιος υπάλληλος; Μπορεί. Ποτέ; Μπορεί να απολυθεί για ένα βαρύ πειθαρχικό αδίκημα, το οποίο συνδέεται με μία ποινική πράξη κλπ. Είναι ο μόνος λόγος που θα έπρεπε να υπάρχει αυτή η σοβαρή κύρωση για έναν δημόσιο υπάλληλο. Κατά τη γνώμη μας όχι. Το λέμε ξεκάθαρα. Όπως στον ιδιωτικό τομέα η καλή μας απόδοση οδηγεί σε επιβράβευση, η κακή μας απόδοση σε κυρώσεις όχι απαραιτήτως να χάσουμε τη δουλειά μας».

Πηγές αναφέρουν ότι ο κ. Μητσοτάκης επέλεξε τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο για να δώσει χρόνο στην αντιπολίτευση. «Η Συνταγματική αναθεώρηση είναι ευκαιρία για συζητήσεις που θα χτίσουν γέφυρες και δεν θα ανοίξουν ρήγματα», είπε στον Κώστα Τασούλα όλο νόημα ο πρωθυπουργός. Υπάρχει, μάλιστα, η εκτίμηση ότι μέσα από τη συζήτηση για τη Συνταγματική Αναθεώρηση η κυβέρνηση αναζητά την ευκαιρία να ξεκαθαρίσει το τοπίο σχετικά με τις «προθέσεις» του ΠΑΣΟΚ, με το οποίο βρίσκεται σε ανοιχτή σύγκρουση για μία σειρά από μέτωπα. Οι ζυμώσεις του επόμενου διαστήματος θα είναι έντονες και στόχος είναι να βρεθούν οι 180 βουλευτές που θα δώσουν «πράσινο φως» στα προτεινόμενα για Αναθεώρηση άρθρα του Συντάγματος.

Και οι δημοσκοπικές επιδόσεις της Νέας Δημοκρατίας συνήργησαν για την επιλογή του χρόνου ανακοίνωσης των προθέσεων της κυβέρνησης σχετικά με την Αναθεώρηση του Άρθρου 103. Πρόσφατη δημοσκόπηση της Marc για το Πρώτο Θέμα έδειξε ότι το 41,2% των δημοσίων υπαλλήλων δηλώνει ότι «συμφωνεί» και το 23,3% ότι «μάλλον συμφωνεί» με την κατάργηση της μονιμότητας. Ενδιαφέρον εύρημα αποτελεί ότι σχεδόν 8 στους 10 μισθωτούς του δημόσιου τομέα συμφωνούν με την αξιολόγηση όλων των δημοσίων υπαλλήλων.

Μην ξεχνάμε ότι η μονιμότητα στο Δημόσιο μπορεί να είναι για κάποιους – ίσως πιο έντονα παλαιότερα – στόχος ζωής, όμως, για άλλους αποτελεί σημαντική παθογένεια για τη λειτουργία υπηρεσιών του ελληνικού κράτους.

Ποια άρθρα του Συντάγματος προτάσσει για αναθεώρηση μέχρι τώρα η κυβέρνηση;

Ο πρωθυπουργός προανήγγειλε την πρότασή του για αναθεώρηση του άρθρου 103 για την άρση της μονιμότητας των δημοσίων υπαλλήλων. Κατά τη συνάντησή του με τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, ο κ. Μητσοτάκης ανέφερε ακόμη ότι η κυβέρνηση θα ζητήσει την αναθεώρηση του άρθρου 86 περί ευθύνης υπουργών, του άρθρου 16 για την ανώτατη εκπαίδευση και του άρθρου 24 για το περιβάλλον, διευκρινίζοντας πως δεν τίθεται θέμα υποχώρησης στα θέματα περιβαλλοντικής προστασίας. 

Ο Κυριάκος Μητσοτάκης έστειλε το μήνυμα ότι «δεν νοείται κάποιος δημόσιος υπάλληλος να αρνείται την αξιολόγηση», σημειώνοντας ότι «θα υπάρχουν κυρώσεις για όλους όσους την αρνούνται. Για λόγους διαπιστωθείσας δομικής και συστημικής ανεπάρκειας θα πρέπει να δίνεται η δυνατότητα της απομάκρυνσής τους».

Τι ισχύει για τη Συνταγματική Αναθεώρηση;

Σύμφωνα με το Άρθρο 110 του Συντάγματος, για τη Συνταγματική Αναθεώρηση ισχύουν τα εξής:

1. Οι διατάξεις του Συντάγματος υπόκεινται σε αναθεώρηση, εκτός από εκείνες που καθορίζουν τη βάση και τη μορφή του πολιτεύματος, ως Προεδρευόμενης Κοινοβουλευτικής Δημοκρατίας, καθώς και από τις διατάξεις των Αρθ-2 παρ.1, Αρθ-4 παρ.1, 4 και παρ.7, Αρθ-5 παρ.1 και παρ.3, Αρθ-13 παρ.1 και 26.
2. Η ανάγκη της αναθεώρησης του Συντάγματος διαπιστώνεται με απόφαση της Βουλής που λαμβάνεται, ύστερα από πρόταση πενήντα τουλάχιστον βουλευτών, με πλειοψηφία των τριών πέμπτων του όλου αριθμού των μελών της σε δύο ψηφοφορίες που απέχουν μεταξύ τους έναν τουλάχιστον μήνα. Με την απόφαση αυτή καθορίζονται ειδικά οι διατάξεις που πρέπει να αναθεωρηθούν.
3. Αφού η αναθεώρηση αποφασιστεί από τη Βουλή, η επόμενη Βουλή, κατά την πρώτη σύνοδό της, αποφασίζει με την απόλυτη πλειοψηφία του όλου αριθμού των μελών της σχετικά με τις αναθεωρητέες διατάξεις.
4. Αν η πρόταση για αναθεώρηση του Συντάγματος έλαβε την πλειοψηφία του όλου αριθμού των βουλευτών, όχι όμως και την πλειοψηφία των τριών πέμπτων, σύμφωνα με την παρ.2, η επόμενη Βουλή κατά την πρώτη σύνοδό της μπορεί να αποφασίσει σχετικά με τις αναθεωρητέες διατάξεις με την πλειοψηφία των τριών πέμπτων του όλου αριθμού των μελών της.
5. Κάθε ψηφιζόμενη αναθεώρηση διατάξεων του Συντάγματος δημοσιεύεται στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως μέσα σε δέκα ημέρες αφότου επιψηφιστεί από τη Βουλή και τίθεται σε ισχύ με ειδικό ψήφισμά της.
6. Δεν επιτρέπεται αναθεώρηση του Συντάγματος πριν περάσει πενταετία από την περάτωση της προηγούμενης.

Πότε ξεκίνησε να ισχύει η μονιμότητα των δημοσίων υπαλλήλων;

Η μονιμότητα των δημοσίων υπαλλήλων θεσπίστηκε με την Αναθεώρηση του Συντάγματος το 1911. Στόχος της συνταγματικής εγγύησης της μονιμότητας των δημοσίων υπαλλήλων ήταν να αποτελέσει «ένα ισχυρό αντίβαρο στην κομματική φαυλοκρατία και ασυδοσία που επικρατούσε». Μέχρι τότε, κάθε φορά που η κυβέρνηση άλλαζε, δημόσιοι υπάλληλοι έβλεπαν την πόρτα της εξόδου από τις υπηρεσίες.

Τι έδειξαν τα στοιχεία του ΥΠΕΣ για το αξιολογικό έτος 2023

Όπως αναφέρει πρόσφατο ρεπορτάζ του ΑΠΕ-ΜΠΕ, από τους 595.676 που είναι το μόνιμο προσωπικό του Δημοσίου στις διατάξεις του σχετικού Ν. 4940/22 υπάγονται περίπου 189.000 (164.000 υπάλληλοι, 25.000 προϊστάμενοι), καθώς από το συγκεκριμένο σύστημα εξαιρούνται οι ένστολοι, οι κληρικοί, οι εκπαιδευτικοί και οι πανεπιστημιακοί.

Για το αξιολογικό έτος 2023, για το οποίο υπάρχουν πλήρη στοιχεία, υποβλήθηκαν 166.350 αξιολογήσεις. Από αυτές οι 39.394 κρίθηκαν ότι οι αξιολογούμενοι είναι υπάλληλοι «υψηλής απόδοσης», αλλά χάρη στην τεχνητή νοημοσύνη που αξιοποιεί το υπουργείο Εσωτερικών διαπιστώθηκε ότι δεν πληρούν τα θεσπισμένα κριτήρια και ως εκ τούτου οι αξιολογήσεις απορρίφθηκαν. Για άλλες 11.000 περιπτώσεις εξετάζεται εάν πληρούν τα κριτήρια υψηλής απόδοσης, τα οποία διαπιστωμένα ικανοποιούν μόλις 4.259 υπάλληλοι. Στον αντίποδα 1.390 υπάλληλοι κρίθηκαν ότι είχαν χαμηλή απόδοση, καθώς δεν πέρασαν τον «πήχη» σε τουλάχιστον τρεις από τις εννέα δεξιότητες που έχουν τεθεί ως κριτήρια.

Πότε εκπνέει η προθεσμία αξιολόγησης των δημόσιων υπηρεσιών από τους πολίτες;

Η προθεσμία αξιολόγησης των δημόσιων υπηρεσιών από τους πολίτες εκπνέει στις 31 Μαΐου 2025. Η αξιολόγηση γίνεται μέσα σε λίγα λεπτά μέσω της εθελοντικής συμπλήρωσης ψηφιακού ερωτηματολογίου στη σελίδα axiologisi.ypes.gov.gr. Το ερωτηματολόγιο αποτελείται από περίπου 50 ερωτήσεις και καλύπτει περίπου 45 υπηρεσίες και φορείς. Οι συμμετέχοντες βαθμολογούν τις υπηρεσίες από 1, το χαμηλότερο, έως 10, το υψηλότερο.

Στην αξιολόγηση μπορούν να λάβουν μέρος σχεδόν 5 εκατομμύρια Έλληνες πολίτες και αλλοδαποί κάτοικοι οι οποίοι είναι εγγεγραμμένοι στο Εθνικό Μητρώο Επικοινωνίας. Οι συμμετέχοντες συνδέονται με τους ατομικούς κωδικούς Taxisnet και κατ’ αυτόν τον τρόπο διασφαλίζεται ότι οι ενδιαφερόμενοι θα υποβάλουν τις απαντήσεις τους μόνο μία φορά.

Η συζήτηση για την Αναθεώρηση του Συντάγματος έχει ξεκινήσει ήδη στους ακαδημαϊκούς και πολιτικούς κύκλους και οι τοποθετήσεις κυβέρνησης και κομμάτων αναμένονται με ιδιαίτερο ενδιαφέρον το επόμενο διάστημα.