Ο δημόσιος λόγος, ειδικά των πολιτικών, πρέπει να γίνεται χωρίς ύβρεις, ακρότητες και εν γένει εκφράσεις που πριμοδοτούν την έχθρα
Τα τελευταία χρόνια, ο δημόσιος λόγος στην Ελλάδα δείχνει δυστυχώς να εμφορείται από την εύκολη καταφυγή σε λεκτικές υπερβολές και εννοιολογικές αυθαιρεσίες με προσβλητική και εριστική στόχευση σε πρόσωπα αδιακρίτως.
Η επιδείνωση της οικονομικής και κοινωνικής κατάστασης της πλειονότητας των πολιτών, αλλά και μία σειρά πρόσφατων τραγικών γεγονότων φυσικών καταστροφών (Μάτι, Θεσσαλία) και δυστυχημάτων (Τέμπη), που ανέδειξαν ανεπάρκειες και ελλείμματα του κρατικού μηχανισμού στην πρόληψη/διαχείριση κρίσεων με τον πιο εκκωφαντικό τρόπο (αφήνοντας πίσω τους νεκρούς), έχουν γιγαντώσει το θυμικό ενός λαού, που πλέον εξωτερικεύει συσσωρευμένα αισθήματα κούρασης, ταλαιπωρίας και οργής, στρώνοντας ταυτόχρονα «κόκκινο χαλί» σε όσους φιλοδοξούν όχι να κατευνάσουν, αλλά αντιθέτως να διεγείρουν τέτοια έντονα (και καθόλα δικαιολογημένα) αισθήματα, με σκοπό να αποκομίσουν ευκαιριακά ή πιο μακροπρόθεσμα οφέλη από τη στυγνή εκμετάλλευσή τους.
Διοχετεύοντας την εθνική οργή μέσα από φρασεολογία που δεν αρμόζει, παρακολουθούμε συχνά-πυκνά όχι στον δρόμο, αλλά στο «καθώς πρέπει» πεδίο της πολιτικής, τόσο εντός όσο και εκτός Βουλής, την ανταλλαγή βαριών εκφράσεων και άκομψων χαρακτηρισμών για κλέφτες, προδότες, δολοφόνους, φασίστες, «πληρωμένους», τραμπούκους, νταβατζήδες, μιάσματα, Γερμανοτσολιάδες, διαπλεκόμενους, εγκληματίες, ανθρώπους που εμπορεύονται ή σκυλεύουν νεκρούς, κ.λπ. Εκφράσεις που, αν μη τι άλλο, δεν τις λες στην παρέα ούτε για αστείο στον συνομιλητή σου και που, αν το κάνεις και το πράγμα αίφνης τυχόν σοβαρέψει, απαιτούνται ατράνταχτες αποδείξεις για να σταθούν. Εκφράσεις που η χαρακτηριστική απερισκεψία με την οποία εκτοξεύονται από τα στόματα ορισμένων πολιτικών, αλλά και κάποιων γενικώς δημοσιολογούντων, είναι ευθέως ανάλογη του απόκοτου της οικονομικής και κοινωνικής μας κατάπτωσης: της προοδευτικής επικράτησης λαϊκίστικων, αντισυστημικών δυνάμεων με αντιθεσμικές και αποσταθεροποιητικές διαθέσεις και μοναδικό λόγο ύπαρξης τη διαμαρτυρία.
Σαν αποτέλεσμα, οι λέξεις καταλήγουν να χάνουν το ειδικό τους βάρος, να απομακρύνονται από την κυριολεξία τους και να υπόκεινται σε μία σημειολογικού είδους (κατα)χρήση που εξυπηρετεί με κατεξοχήν αδόκιμο και συνθηματικό τρόπο την απόδοση έμφασης σε αρνητικές κυρίως καταστάσεις, χρησιμοποιώντας όμως τίτλους και νοήματα που, εκτός της ασχήμιας τους, πολλές φορές παραπέμπουν σε ανυπόστατους χαρακτηρισμούς, αυθαίρετες περιγραφές ή αναπόδεικτες υπερβολές. Η επικρατούσα αίσθηση ότι οι λέξεις «είναι τσάμπα» και ότι ο φτηνός εντυπωσιασμός δεν είναι κάτι κακό ή τιμωρητέο, αλλά τουναντίον εκφράζει με τον αυθεντικότερο τρόπο τον λαϊκό θυμό και δημιουργεί γνήσια κοινωνική ταύτιση με το αγαναχτισμένο μέρος του εκλογικού σώματος, είναι η κινητήριος δύναμη του ανησυχητικού αυτού φαινομένου που βρίσκει διαρκώς μιμητές και ακολούθους στα άκρα κυρίως του πολιτικού φάσματος και σε κάποια περιθωριακά (ενίοτε και mainstream) μέσα που τους δίνουν βήμα και τους υποστηρίζουν.
Μόνο που εδώ δεν μιλούμε για την ποιητική άδεια ενός δημιουργού, με την οποία του εκχωρείται η ελευθερία να εκφράζεται αλληγορικά και καθ’ υπερβολή χωρίς έννομες συνέπειες μέσα από τα καλλιτεχνήματά του, αλλά για την αληθινή ζωή, όπου οι λέξεις και τα νοήματά τους απαιτείται να δομούνται πάνω σε μία σχέση ακριβόλογης αντιστοίχισης, προκειμένου όχι μόνο να αποφεύγονται άτοπες συνδέσεις, έωλοι συνειρμοί και ανούσιες αντιπαραθέσεις (που δεν αποκλείεται να καταλήγουν αργότερα προς επίλυση ακόμα και στις δικαστικές αίθουσες), αλλά για να τηρούνται πρωτίστως ορισμένοι βασικοί κανόνες σοβαρότητας, σεβασμού και αξιοπρέπειας ενός λειτουργικού κώδικα επικοινωνίας.
Δεν είναι μόνο η προφανής ανάγκη για μία στοιχειώδη καλαισθησία του εκφερόμενου δημόσιου λόγου. Ούτε κανείς ισχυρίζεται ότι οι πολιτικοί -και, γενικώς, τα άτομα- δεν πρέπει να συγκρούονται ελεύθερα στο επίπεδο των διαφορετικών τους απόψεων και με τη σφοδρότητα που τους επιτρέπει η τεκμηριωμένη κριτική -η πεμπτουσία του δημοκρατικού πολιτεύματος-, εκφράζοντας ταυτόχρονα τη βούληση του εκλογικού σώματος που αντιπροσωπεύουν. Αντιθέτως, ο βασικός ισχυρισμός εδώ είναι ότι αυτό μπορεί και πρέπει να γίνεται χωρίς ύβρεις, ακρότητες και εν γένει εκφράσεις που πριμοδοτούν την έχθρα, προσβάλλουν την ανθρώπινη προσωπικότητα και στο τέλος-τέλος αποστεώνουν, αντί να ενθαρρύνουν τη γόνιμη, πολιτισμένη και καλόπιστη αντιπαράθεση.
Διότι στην πραγματικότητα, πίσω από τη δήθεν μαχητικότητα που φέρεται να σηματοδοτεί ο εκτός θεμιτών ορίων πολιτικός λόγος χάρη της υποτιθέμενης υπεράσπισης της αλήθειας, της δικαιοσύνης και της δημοκρατίας (το κατά κόρον επιχείρημα όσων αρέσκονται σε τέτοιου είδους προκλητική φρασεολογία) δεν κρύβεται απλώς η πραγματική ένδεια εναλλακτικών προτάσεων εφαρμοστέας πολιτικής, αλλά κάτι πολύ χειρότερο: Η παντελής άγνοια περί του εγγενούς παιδευτικού ρόλου των πολιτικών (και των δημοσιογράφων) στη διαμόρφωση παραδειγματικού πολιτικού και κοινωνικού ήθους υπεράνω κάθε ιδεολογίας και ατομικής επιδίωξης.
Λόγω αυτής ακριβώς της άγνοιας, που είναι εν πολλοίς σκόπιμη, τα γενικευμένα αρνητικά συναισθήματα που ευλόγως προκαλούνται εξαιτίας μεγάλης κλίμακας δυσάρεστων καταστάσεων, αντί να αξιοποιούνται ως μία ειλικρινής ευκαιρία και εθνικό αίτημα ήρεμης συστράτευσης πολιτικών και κοινωνικών δυνάμεων για την αποτελεσματική αντιμετώπισή τους στο παρόν, όπως και για την αποφυγή τους στο μέλλον, γίνονται ιδιοτελής αφορμή για τη δημιουργία διαχωριστικών -σχεδόν εμφυλιοπολεμικών- γραμμών, κίνητρο για την ακόμα μεγαλύτερη διόγκωση της δυσαρέσκειας και του συναισθηματικού πόνου που βιώνουν οι πολίτες, καθώς επίσης μοχλός για την όσο το δυνατόν πιο παρατεταμένη διατήρηση στο προσκήνιο κλίματος δυσπιστίας, μισαλλόδοξων αντιλήψεων και, συνολικά, κοινωνικής αναταραχής (civic turmoil).
Είναι λογικό και αναμενόμενο κάτι τέτοιο να εισπράττεται από μεγάλη μερίδα πολιτών ως ο ενδεδειγμένος και αποτελεσματικός τρόπος διαχείρισης κάθε προβληματικής κατάστασης που συναντούν και στην καθημερινότητά τους: με έλλειψη ψυχραιμίας και χωρίς υπομονή, παρά μόνο με ισχυρές δόσεις τυφλού καταγγελτικού λόγου, παράλογης οργής και απρόκλητης επιθετικότητας, συμβάλλοντας έτσι όμως στη δημιουργία επόμενων γενεών περιχαρακωμένων σε έναν άγριο κόσμο ταπεινών ενστίκτων και κοντόφθαλμων ιδανικών.
Και όλα αυτά επειδή μοναδική έγνοια κάποιων που ονειρεύονται καριέρες είναι η μακροημέρευσή τους με όποιον τρόπο και με κάθε μέσο, ακόμα και αν αυτό σημαίνει υποβάθμιση, στα όρια του ξεπεσμού, του δημόσιου λόγου και του αναπόφευκτου κοινωνικού του αντίκτυπου.
16°
