Βέλγιο: Η καρδιά της Ευρωπαϊκής Ένωσης αμφισβητεί την ύπαρξη της;

Η αυξημένη σημασία των φετινών Ευρωεκλογών 2024 έκρυψε από τα φώτα μια από τις κρισιμότερες εκλογικές διαδικασίες της Ευρώπης. Ο λόγος, σαφώς, για τις ομοσπονδιακές εκλογές στο Βέλγιο, το αποτέλεσμα των οποίων επιβεβαίωσε με τον πλέον ξεκάθαρο τρόπο πως ένα οριακά πλειοψηφικό τμήμα του εγχώριου εκλογικού σώματος αμφισβητεί τόσο την πορεία της χώρας του εντός της ΕΕ – τον διοικητικό πυρήνα της οποίας φιλοξενεί στην πρωτεύουσα της, τις Βρυξέλλες– όσο και την ίδια τη συνοχή της.

Σε αντίθεση με τις περισσότερες εκτιμήσεις, στις εκλογές που έγιναν στο Βέλγιο επικράτησε –σε απόλυτο αριθμό ψήφων– το φλαμανδικό εθνικιστικό κόμμα Nieuw-Vlaamse Alliantie (N-VA)· τη δεύτερη θέση κατέλαβε το επίσης εθνικιστικό – αλλά και πολύ περισσότερο ριζοσπαστικό – φλαμανδικό κόμμα Vlaams Belang (VB), το οποίο αναμενόταν να επικρατήσει. Τα N-VA και VB μαζί συγκέντρωσαν το 30.4% των ψήφων – με 16.7% και 13.7% αντίστοιχα – κυριαρχώντας, προφανώς, στη Φλάνδρα, και επιβεβαιώνοντας πέραν πάσης αμφιβολίας πως οι Φλαμανδοί ούτε νιώθουν πως τα συμφέροντα τους εκπροσωπούνται από τη βελγική κυβέρνηση, ενώ θεωρούν πως η Φλάνδρα ίσως δεν είναι απαραίτητο να παραμείνει ενωμένη με τη γαλλόφωνη Βαλλωνική περιοχή.

Βέλγιο: Η πολυπόθητη ενίσχυση της φλαμανδικής αυτονομίας

Όποιος έχει ζήσει έστω και λίγο στις Βρυξέλλες –όπου συναθροίζονται πολίτες τρίτων χωρών, κυρίως λόγω των ευρωπαϊκών και διεθνών θεσμών και οργανισμών οι οποίοι εδρεύουν στη βελγική πρωτεύουσα– θα έχει παρατηρήσει μικρές, αθόρυβες, μα συνάμα σαφέστατες ενδείξεις πως η βελγική πολιτική σκηνή διαφέρει εξολοκλήρου από το φιλελεύθερο και διεθνοποιημένο κλίμα που θα συναντήσει κανείς στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ή την έδρα του ΝΑΤΟ. Ακόμα και στις πλουσιότερες περιοχές της πρωτεύουσας, ένας προσεκτικός περαστικός ή επισκέπτης θα συναντήσει κιτρινόμαυρα αυτοκόλλητα – κολλημένα κυρίως σε διαφημιστικές πινακίδες, στάσεις λεωφορείων, ή στύλους φωτισμού – τα οποία αναγράφουν “ Dit Is Vlaamse Grond”· «αυτό είναι φλαμανδικό έδαφος.»

Με δεδομένο τον μαζικό αριθμό των μη γηγενών οι οποίοι ζουν – είτε μόνιμα, είτε προσωρινά – στις φιλόξενες σε εκείνους Βρυξέλλες, η πρώτη σκέψη θα μπορούσε να είναι πως τα συγκεκριμένα αυτοκόλλητα αποτελούν απλώς μια απεγνωσμένη διαμαρτυρία περιθωριοποιημένων πολιτικών και εθνικιστικών μορφωμάτων, των οποίων οι ακόλουθοι απλά δεν αντέχουν την πραγματικότητα – πως η Ιστορία, δηλαδή, έχει αφήσει τους εθνικιστικούς διχασμούς του 20^ου αιώνα οριστικά στο παρελθόν. Όμως, στο Βέλγιο, η Φλαμανδική κοινότητα απομακρύνεται συνεχώς από τη Βαλλωνική, και ο φλαμανδικός εθνικισμός δεν εμπνέεται τόσο από τη νοσταλγία ενός – ασαφούς – ένδοξου παρελθόντος, αλλά από την ανάγκη ενός περισσότερο αυτόνομου μέλλοντος.

“Belgium is an artificial country, it doesn’t exist” παραληρούν συχνά-πυκνά οι Φλαμανδοί

“Belgium is an artificial country, it doesn’t exist” παραληρούν συχνά-πυκνά οι Φλαμανδοί, οι οποίοι κινούνται όχι και τόσο μακριά από την έδρα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και τη Grande Place. Προφανώς, κανείς δε μπορεί να ισχυριστεί πως όλοι ανεξαιρέτως οι ψηφοφόροι των N-VA και VB απαιτούν την απόσχιση της Φλάνδρας από το Βέλγιο, ωστόσο οι φωνές οι οποίες καλούν σε μια ριζική κυβερνητική μεταρρύθμιση της βελγικής ομοσπονδιακής κυβέρνησης ακούγονται πλέον πολύ πιο καθαρά εδώ και λίγες μέρες.

Το N-VA συγκεκριμένα –το οποίο αποτελεί τη μετριοπαθέστερη εκ των δύο φλαμανδικών εθνικιστικών δυνάμεων– καλεί πλέον σε μια δομική αλλαγή του βελγικού κυβερνητικού πλαισίου, ζητώντας τη μετεγκατάσταση κρίσιμων κυβερνητικών θεσμών στη Φλάνδρα –από τις Βρυξέλλες, όπου βρίσκονται σήμερα– έτσι ώστε η περιοχή να αποκτήσει την περισσότερη δυνατή αυτονομία από τη Βαλλωνική περιοχή. Στην ουσία, το N-VA προωθεί τη θέσπιση αντίστοιχων θεσμών και στις δύο περιοχές –όπως ανεξάρτητα υπουργεία οικονομικών ή παιδείας– έτσι ώστε η ισχύς και η επιρροή της ομοσπονδιακής κυβέρνησης να μειωθεί στο ελάχιστο.

Σε αυτό το πλαίσιο, η βελγική ομοσπονδιακή κυβέρνηση θα είχε τον πρώτο λόγο σε επίπεδο εξωτερικής, αμυντικής, και μεταναστευτικής πολιτικής –μεταξύ άλλων– αφήνοντας την πλειοψηφία των θεμάτων τα οποία αφορούν την καθημερινότητα των Βέλγων, είτε Φλαμανδών είτε Βαλλώνων, στις τοπικές αρχές της κάθε περιοχής.

Η άνοδος εθνικιστικών και ευρωσκεπτικιστικών δυνάμεων

Κατά τη διάρκεια της προηγούμενης, και εξαιρετικά ταραγμένης για την ΕΕ, δεκαετίας, δεν ήταν λίγες οι χώρες, μεταξύ αυτών και η Ελλάδα, των οποίων το πολιτικό σύστημα ήρθε αντιμέτωπο με την άνοδο εθνικιστικών και ευρωσκεπτικιστικών δυνάμεων. Ο πολιτικός χρόνος της ευρωπαϊκής κρίσης χρέους διαμόρφωσε εγχώριες δυνάμεις, οι οποίες αμφισβητούσαν είτε μερικώς, είτε πλήρως, την παραχώρηση εθνικής κυριαρχίας στους ευρωπαϊκούς θεσμούς, τόσο σε οικονομικό, όσο και σε πολιτισμικό επίπεδο.

Σε αντίθεση με τα ακροδεξιά και υπέρ-συντηρητικά πυροτεχνήματα εκείνης της εποχής, ο φλαμανδικός εθνικισμός διατηρεί βαθιές ρίζες στο φλαμανδικό εκλογικό σώμα, αποσταθεροποιώντας τη βελγική ομοσπονδιακή κυβέρνηση, αλλά –ενίοτε– και αμφισβητώντας την ίδια της τη νομιμοποίηση, όπως στην περίπτωση του VB.

Ωστόσεί το N-VA αποτελεί τη μεγαλύτερη –και ίσως τη μόνη σταθερή– πολιτική δύναμη στο Βέλγιο, καθώς το συγκεκριμένο κόμμα έχει επικρατήσει στις τρεις τελευταίες εκλογικές αναμετρήσεις, σε ομοσπονδιακό επίπεδο. Δεύτεροο, μια γρήγορη ματιά στα αποτελέσματα των βελγικών ομοσπονδιακών εκλογών από το 2014 και μετά διευκολύνει τη διεξαγωγή δύο κρίσιμων συμπερασμάτων: πρώτον, ο μετριοπαθής εθνικισμός τον οποίο εκπροσωπν, παρά τη σταθερή απήχηση του N-VA, το VB έχει κατορθώσει να αναδειχθεί ως η δεύτερη μεγαλύτερη πολιτική δύναμη της χώρας, αυξάνοντας το ποσοστό του από το 3.67% το 2014, στο 11.95% το 2019, και το 13.7% σήμερα.

Για το βελγικό πολιτικό σύστημα, οι εθνικιστικές και ευρωσκεπτικιστικές δυνάμεις τις οποίες η υπόλοιπη Ευρώπη είδε να θεριεύουν, μέχρι να κατευναστούν –στην πλειοψηφία τους τουλάχιστον– τα προηγούμενα χρόνια, αποτελούν κανονικότητα

Με άλλα λόγια, για το βελγικό πολιτικό σύστημα, οι εθνικιστικές και ευρωσκεπτικιστικές δυνάμεις τις οποίες η υπόλοιπη Ευρώπη είδε να θεριεύουν, μέχρι να κατευναστούν –στην πλειοψηφία τους τουλάχιστον– τα προηγούμενα χρόνια, αποτελούν κανονικότητα. Σε αυτό το σημείο θα πρέπει να σημειωθεί μια κρίσιμη συνθήκη, η οποία συμβάλλει στη διαιώνιση και την ενίσχυση της απήχησης του φλαμανδικού εθνικισμού: τόσο το N-VA, όσο και το VB, περιορίζονται στον ρόλο της αντιπολίτευσης –με εξαίρεση τη συγκυβέρνηση στην οποία συμμετείχε το N-VA από το 2014 μέχρι το 2018– ενώ ταυτόχρονα αποτελούν τις δύο ισχυρότερες πολιτικές δυνάμεις της χώρας.

Καθώς το Βέλγιο εφαρμόζει το σύστημα της απλής αναλογικής, είναι αδύνατον για τα δύο εθνικιστικά κόμματα να βρουν τους απαραίτητους συμμάχους ώστε να διαμορφώσουν μαζί μια απόλυτη πλειοψηφία 76 εδρών στο βελγικό κοινοβούλιο των 150 εδρών. Από τη μία, αυτό σημαίνει πως η βελγική ομοσπονδιακή κυβέρνηση παραμένει υπό τον έλεγχο αμιγώς φιλοευρωπαϊκών –και κυρίως γαλλόφωνων– δυνάμεων, όπως το φιλελεύθερο MR και το κεντροαριστερό PS, με την προσήλωση των Βρυξελλών στην ΕΕ να μην τίθεται ποτέ εν αμφιβόλω στην πράξη.

Παράλληλα, ωστόσο, το αίσθημα αδικίας των Φλαμανδών ψηφοφόρων, αλλά και τα πολιτικά ζητήματα τα οποία εγείρουν οι φλαμανδικές πολιτικές δυνάμεις, ισχυροποιούνται περισσότερο κάθε πέντε χρόνια που το N-VA και το VB παραμένουν στα αντιπολιτευτικά έδρανα, με την περεταίρω ενίσχυση τους να φαίνεται –μέχρι σήμερα– πως αποτελεί το πολιτικό αποτέλεσμα το οποίο παράγεται συστηματικά.

Με άλλα λόγια, δηλαδή, το βελγικό εκλογικό σύστημα προστατεύει μεν την ομοσπονδιακή κυβέρνηση από τις πολιτικές δυνάμεις οι οποίες θέλουν να την αποδυναμώσουν, τη στιγμή ωστόσο που παράλληλα τις ισχυροποιεί.

Το μετέωρο βήμα προς το μέλλον

Οι ημι-μεθυσμένοι Βέλγοι αποσχιστές των Βρυξελλών έχουν άδικο, καθώς το Βέλγιο δεν αποτελεί μια τεχνητή χώρα, αλλά ένα επικυρίαρχο δυτικό κράτος στην καρδιά της Ευρώπης, του οποίου ωστόσο τα εγχώρια προβλήματα αποτελούν μια ιδιάζουσα περίπτωση, λόγω της συνύπαρξης Φλαμανδών και Βαλλώνων. Τα αίτια της ενίσχυσης του φλαμανδικού εθνικισμού μπορεί να μοιάζουν απλοϊκά, ωστόσο εξηγούνται τόσο από ιστορικούς λόγους, όσο και από μια πρακτική πολιτισμική και οικονομική απόσταση η οποία χωρίζει την πλουσιότερη Φλάνδρα από τη Βαλλωνική περιοχή.

Σε κάθε περίπτωση, παρά την πολιτική ισχύ των δύο εθνικιστικών κομμάτων, η διάσπαση του Βελγίου και η ανεξαρτησία της Φλάνδρας αποτελεί ένα εξαιρετικά απίθανο σενάριο, όπως εξάλλου οποιαδήποτε αποσχιστική διεκδίκηση ανά την Ευρώπη, είτε αυτή αφορά τη Σκωτία, είτε την Καταλονία, είτε τη χώρα των Βάσκων. Οι ίδιοι οι ψηφοφόροι του N-VA –αλλά και του ριζοσπαστικότερου VB– δείχνουν να κατανοούν τη συγκεκριμένη πραγματικότητα, απαιτώντας ωστόσο με τον πιο ξεκάθαρο τρόπο ένα πάγιο αίτημα τους: περισσότερη διοικητική αυτονομία.

Παρά την πολιτική ισχύ των δύο εθνικιστικών κομμάτων, η διάσπαση του Βελγίου και η ανεξαρτησία της Φλάνδρας αποτελεί ένα εξαιρετικά απίθανο σενάριο

Τη δεδομένη χρονική στιγμή, ο επικεφαλής του N-VA, Bart De Wever, έχει λάβει εντολή σχηματισμού κυβέρνησης από τον Βασιλιά Φίλιππο, ενώ φαίνεται πως θα επιστρέψει στη διακυβέρνηση της χώρας για πρώτη φορά μετά το διάστημα 2014-2018, καθώς οι οικονομικές του θέσεις συγκλίνουν με εκείνες του φιλελεύθερου MR. Αυτό σημαίνει πως, τουλάχιστον για τα επόμενα χρόνια, το ένα εκ των δύο φλαμανδικών εθνικιστικών κομμάτων θα έχει τη δυνατότητα να διαμορφώσει στην ομοσπονδιακή πολιτική σε ό,τι αφορά την παροχή περισσότερων εξουσιών στις δύο μεγάλες διοικητικές περιοχές της χώρας, αλλά και στη γερμανόφωνη κοινότητα και την πρωτεύουσα της, το Eupen.

Ο ίδιος ο De Wener έχει πάρει αποστάσεις από το ιδεολογικό του παρελθόν, εγκαταλείποντας οποιαδήποτε αποσχιστική ρητορική για τη Φλάνδρα· η κυβερνητική πορεία του N-VA θα κρίνει κατά πόσο οι Φλαμανδοί θα εξακολουθήσουν να το αναδεικνύουν ως τη μεγαλύτερη πολιτική δύναμη της χώρας, ή αν θα στραφούν προς το ριζοσπαστικό VB στις επόμενες εκλογές, αμφισβητώντας πλέον ευθέως την ίδια της την ύπαρξη.