Explainer: Τελικά, η κυβέρνηση «ιδρύει» ιδιωτικά Πανεπιστήμια;

Η ίδρυση των μη κρατικών Πανεπιστημίων αποτελεί εδώ και δεκαετίες ένα από τα πιο διχαστικά ζητήματα, τόσο σε κοινωνικό, όσο και σε πολιτικό επίπεδο. Από τη μια, η θέσπιση και η λειτουργία των δημοσίων Πανεπιστημίων αποτελεί μια κατάκτηση της μεταπολιτευτικής ελληνικής πολιτικής πραγματικότητας, ωστόσο από την άλλη, η Ελλάδα έχει μείνει πίσω στον τομέα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης σε ό,τι αφορά τόσο στη λειτουργία μη κρατικών Πανεπιστημίων, όσο και στη διασύνδεση της ανώτατης εκπαίδευσης της χώρας με την αγορά.

Παράλληλα, το παράδειγμα της Κύπρου –η οποία γνώρισε πρωτοφανή οικονομική ανάπτυξη αφότου νομιμοποίησε την ίδρυση μη κρατικών Πανεπιστημίων– αποτελεί «φάρο» επιτυχίας για ένα μοντέλο στο οποίο η δημόσια και η ιδιωτική ανώτατη εκπαίδευση μπορούν να συνυπάρξουν. Η πρώτη μεγάλη ευκαιρία για την ίδρυση ιδιωτικών και μη κρατικών Πανεπιστημίων χάθηκε στα τέλη του 2000, όταν ΝΔ και ΠΑΣΟΚ απέτυχαν να συμφωνήσουν σε ένα πλαίσιο λειτουργίας τους, και να αναθεωρήσουν το Σύνταγμα, καταργώντας το Άρθρο 16 του Συντάγματος.

Ας δούμε δέκα ερωτήσεις και απαντήσεις σχετικά με τις πρωτοβουλίες της κυβέρνησης, ώστε να αντιληφθούμε αν η Πολιτεία ανοίγει όντως τον δρόμο για την ίδρυση ιδιωτικών Πανεπιστημίων ή αν η συγκεκριμένη εξαγγελία της κυβέρνησης αποτελεί απλώς μια μέση λύση.

1. Τι ακριβώς προβλέπει η μεταρρύθμιση για τα ΑΕΙ που εξήγγειλε ο πρωθυπουργός;

Η μεταρρύθμιση η οποία εξαγγέλθηκε την Τετάρτη από τον Κυριάκο Μητσοτάκη αφορά στην ίδρυση και τη λειτουργία παραρτημάτων ξένων Πανεπιστημίων στην Ελλάδα και όχι την ίδρυση ιδιωτικών Πανεπιστημίων. Αυτό σημαίνει πως ένα Πανεπιστήμιο του εξωτερικού θα έχει πλέον τη δυνατότητα να συστήσει ένα παράρτημά του εντός της ελληνικής επικράτειας, αλλά ως εκεί· το κατά πόσο το Πανεπιστήμιο είναι ιδιωτικό ή όχι στη χώρα προέλευσής του, δεν αφορά τη συγκεκριμένη διάταξη.

Η ίδρυση νέων ιδιωτικών Πανεπιστημίων –δηλαδή εντελώς νέων ιδρυμάτων– εξακολουθεί να απαγορεύεται, καθώς το Άρθρο 16 του Συντάγματος δεν έχει αναθεωρηθεί. Η διάταξη δηλαδή αφορά μόνο την ίδρυση «ελληνικών campus» Πανεπιστημίων των οποίων η φυσική έδρα είναι στο εξωτερικό και τα οποία θα έχουν αυστηρά μη κερδοσκοπικό χαρακτήρα.

2. Γιατί προχωράει η κυβέρνηση στη συγκεκριμένη μεταρρύθμιση;

Η κυβέρνηση έχει δηλώσει πως η συγκεκριμένη μεταρρύθμιση διέπεται από τρεις, ουσιαστικά, άξονες. Συγκεκριμένα, η κυβέρνηση πιστεύει πως η ίδρυση μη κρατικών Πανεπιστημίων στην Ελλάδα πρώτον, θα κρατήσει στη χώρα δεκάδες χιλιάδες φοιτητές οι οποίοι κάθε χρόνο μεταναστεύουν ώστε να σπουδάσουν στο εξωτερικό, δεύτερον, θα συμβάλλει στον εκσυγχρονισμό της ελληνικής ανώτατης εκπαίδευσης, καθώς η Ελλάδα θα ακολουθήσει πλέον τα διεθνή πρότυπα συνύπαρξης δημόσιου και ιδιωτικού τομέα και τρίτον, πως θα βελτιώσει και το επίπεδο της δημόσιας εκπαίδευσης μέσω του υγιούς ανταγωνισμού τους με τα παραρτήματα των ξένων Πανεπιστημίων, τόσο σε ακαδημαϊκό, όσο και σε λειτουργικό επίπεδο.

3. Τι είναι τα «παραρτήματα» των ξένων Πανεπιστημίων;

Πολλά μεγάλα Πανεπιστήμια του εξωτερικού έχουν ιδρύσει παραρτήματα σε χώρες ανά τον κόσμο, τα οποία συνήθως εξειδικεύονται σε συγκεκριμένους ακαδημαϊκούς τομείς. Για παράδειγμα, το NYU έχει ιδρύσει παραρτήματα στη Σανγκάη, στο Άμπου Ντάμπι, στη Φλωρεντία, και στο Λονδίνο, ενώ άλλες αντίστοιχες περιπτώσεις αποτελούν τα παραρτήματα των Georgia Tech στη Γαλλία, του Duke στη Σιγκαπούρη, και των Georgetown University και Northwestern University στο Κατάρ. Στα συγκεκριμένα παραρτήματα μπορεί να εκπληρωθεί είτε μέρος, είτε το σύνολο των σπουδών, ενώ το νομικό καθεστώς τους είναι ακριβώς ίδιο με εκείνο της φυσικής έδρας του Πανεπιστημίου.

4. Σε τι διαφέρουν τα παραρτήματα των ξένων Πανεπιστημίων από τις δια-πανεπιστημιακές συνεργασίες; 

Πρόκειται για κάτι εντελώς διαφορετικό, καθώς οι δια-πανεπιστημιακές συνεργασίες προϋποθέτουν την παρακολούθηση μαθημάτων σε δύο διαφορετικά πανεπιστήμια, τα οποία οδηγούν στην απόκτηση «διπλού πτυχίου» (double degree). Για παράδειγμα, ένας φοιτητής στο δια-πανεπιστημιακό μεταπτυχιακό του LSE και του Πανεπιστημίου του Πεκίνου θα λάβει τίτλο και από τα δύο πανεπιστήμια, αλλά θα πρέπει να φοιτήσει και στα δύο.

Το ενδεχόμενο δια-πανεπιστημιακής συνεργασίας μεταξύ των δημοσίων ΑΕΙ και των παραρτημάτων των ξένων Πανεπιστημίων τα οποία θα ιδρυθούν στην Ελλάδα δεν έχει ακόμα εξεταστεί σε βάθος, αλλά θεωρητικά είναι πιθανό.

5. Ποια θα είναι τα κριτήρια εισαγωγής στα παραρτήματα των ξένων Πανεπιστημίων στην Ελλάδα;

Ακόμα δεν υπάρχει η παραμικρή πληροφορία για το συγκεκριμένο θέμα. Ωστόσο, το πιθανότερο είναι πως τα παραρτήματα των ξένων Πανεπιστημίων στην Ελλάδα θα εφαρμόσουν μια διπλή διαδικασία εισαγωγής – όπως αυτή που εφαρμόζουν τα βρετανικά πανεπιστήμια – σύμφωνα με την οποία ένας Έλληνας φοιτητής θα μπορεί να εισαχθεί σε αυτά είτε μέσω IB (του διεθνούς, δηλαδή, απολυτηρίου) είτε μέσω ενός συνδυασμού της επίδοσης του στις πανελλήνιες εξετάσεις και της βαθμολογίας του απολυτηρίου του.

Σε κάθε περίπτωση, ακόμα είναι πάρα πολύ νωρίς ώστε να απαντηθεί το συγκεκριμένο ερώτημα.

6. Ποια θα είναι τα δίδακτρα των παραρτημάτων των ξένων Πανεπιστημίων;

Ξανά, η συγκεκριμένη ερώτηση δε μπορεί να απαντηθεί, καθώς ακόμα δεν έχει οριστεί το πλαίσιο μέσα στο οποίο θα πραγματοποιείται η λειτουργία των παραρτημάτων των ξένων Πανεπιστημίων στην Ελλάδα. Ωστόσο, είναι δεδομένο πως θα υπάρχει ένα κόστος φοίτησης, αλλά και πως τα παραρτήματα των ξένων Πανεπιστημίων θα είναι σε θέση να παρέχουν υποτροφίες, τις οποίες τα Κολλέγια τα οποία δραστηριοποιούνται στην Ελλάδα δεν μπορούν, με τα σημερινά δεδομένα. Η διεθνής εμπειρία έχει αποδείξει πως τα παραρτήματα των Αμερικανικών Πανεπιστημίων, τα οποία λειτουργούν στο εξωτερικό, προσαρμόζονται –σε έναν βαθμό– στην οικονομική πραγματικότητα της χώρας της οποίας τα φιλοξενεί.

7. Θα μετατραπούν τα Κολλέγια σε Πανεπιστήμια;

Όχι, τα Κολλέγια λειτουργούν με όρους Δικαιόχρησης, έχοντας συνάψει διμερείς συνεργασίες με Πανεπιστήμια του εξωτερικού – και κυρίως βρετανικά. Τα κολλέγια θα παραμείνουν ιδιωτικά εκπαιδευτήρια, μέσω των οποίων οι φοιτητές που τα επιλέγουν για τη φοίτησή τους, θα λαμβάνουν τον τίτλο του Πανεπιστημίου με το οποίο το εκάστοτε Κολλέγιο συνεργάζεται. Η συγκεκριμένη μεταρρύθμιση δεν αφορά με κανέναν τρόπο το καθεστώς των Κολλεγίων, ωστόσο η ίδρυση μη κρατικών Πανεπιστημίων στην Ελλάδα δεδομένα θα επηρεάσει τη σχετική αγορά.

8. Καταργείται/αναθεωρείται το Άρθρο 16;

Όχι, το Άρθρο 16 – όπως και κάθε άλλο Άρθρο του Συντάγματος – μπορεί να αναθεωρηθεί και να καταργηθεί/ενημερωθεί μόνο μέσω της μακράς διαδικασίας της αναθεώρησης του Συντάγματος. Η συγκεκριμένη μεταρρύθμιση βασίζεται στο Άρθρο 28 του Συντάγματος, το οποίο αφορά τους Κανόνες του Διεθνούς Δικαίου και τους Διεθνείς Οργανισμούς, το οποίο και επιτρέπει τη σύναψη συνεργασιών μεταξύ του Ελληνικού Κράτους και των αλλοδαπών Πανεπιστημίων τα οποία επιθυμούν να ιδρύσουν δικά τους παραρτήματα εντός της Ελληνικής επικράτειας.

9. Σκοπεύει η κυβέρνηση να κλείσει κάποια δημόσια ΑΕΙ ώστε να εξυπηρετήσει την ίδρυση των παραρτημάτων ξένων Πανεπιστημίων;

Όχι, η κυβέρνηση δεν έχει προχωρήσει σε καμία σχετική εξαγγελία και συνεχίζει να στηρίζει πλήρως τη δημόσια ανώτατη εκπαίδευση. Εξάλλου, ο πρωθυπουργός ανακοίνωσε πως η κυβέρνηση σκοπεύει να ενισχύσει ακόμα περισσότερο το αυτοδιοίκητο των δημοσίων ΑΕΙ. (Διαβάστε περισσότερα για τις αλλαγές που προωθούνται για το Δημόσιο Πανεπιστήμιο με το νομοσχέδιο που τιτλοφορείται «Ελεύθερο Πανεπιστήμιο»).

10. Ποια είναι η στάση των υπόλοιπων κομμάτων σχετικά με την ίδρυση μη κρατικών Πανεπιστημίων στην Ελλάδα;

Η στήριξη της κοινοβουλευτικής ομάδας της ΝΔ στη συγκεκριμένη μεταρρύθμιση είναι δεδομένη. Επιπλέον, θετικά προσκείμενο φαίνεται το ΠΑΣΟΚ και η Ελληνική Λύση, ενώ αρνητική στάση κρατάνε μέχρι στιγμής ο ΣΥΡΙΖΑ, το ΚΚΕ, η Νέα Αριστερά, και η Πλεύση Ελευθερίας. Οι προθέσεις της Νίκης και των Σπαρτιατών δεν έχουν γίνει ακόμα σαφείς.