Εκλογές 2023: Το ζήτημα της εθνικής ταυτότητας ως κεντρικό θέμα αντιπαράθεσης των κομμάτων.
Ο Κωστής Παπαγιώργης, στο βιβλίο του «Τα καπάκια», με θέμα τους αρματολούς και τις σχέσεις τους με την Οθωμανική εξουσία, μεταφέρει μια εντυπωσιακή σκηνή από τη δεύτερη πολιορκία της Ακρόπολης, παρμένη από το βιβλίο του Διονύση Σουρμελή «Ιστορία των Αθηνών. Η ιδιομορφία της κατάστασης, γράφει, «Τούρκοι στο κάστρο, Ρωμιοί στην πόλη, ήταν ότι πολιορκητές και πολιορκούμενοι ένιωθαν βέροι Αθηναίοι. “Ημείς είμεθα Έλληνες και πολεμούμεν δια να ελευθερώσωμεν την πατρίδα μας” έλεγαν οι απέξω. “Kαι τι είμεθα εμείς; Δεν είμεθα Έλληνες”; απαντούσαν οι πολιορκημένοι οθωμανοί. “Μα δεν είστε Μωαμετανοί”; “Και διατί δεν γίνεστε και σείς δια να είμεθα όλοι ελεύθεροι”;»
Μέρες που είναι, μου φάνηκε μια ακόμα ειρωνεία της ιστορίας. Μπορεί να ένιωθαν Αθηναίοι ή και Έλληνες, ήδη από τότε όμως η θρησκευτική ταυτότητα υπερίσχυε και ως ένα βαθμό καθόριζε και την εθνική. Αυτό επισφραγίστηκε με την ανταλλαγή των πληθυσμών το 1922. Δεν ανταλλάχθηκαν Έλληνες με Τούρκους, αλλά χριστιανοί με μουσουλμάνους. Στην Τουρκία μάλιστα, σε ορισμένες περιπτώσεις, ασκήθηκε πίεση σε επιφανείς Ρωμιούς να αλλάξουν θρησκεία, με δέλεαρ να διατηρήσουν τη θέση και την περιουσία τους. Όσοι πάλι από τους μουσουλμάνους παρέμειναν στην Ελλάδα, δεν αναγνωρίστηκαν ως εθνική μειονότητα, στην πλειονότητά τους ωστόσο, είχαν -και οι απόγονοί τους εξακολουθούν να νιώθουν ότι έχουν- τουρκική εθνική καταγωγή. Αυτή την πραγματικότητα ουσιαστικά αναγνώρισε και ο Κωνσταντίνος Καραμανλής όταν το 1978, στο Μοντρέ, στις συνομιλίες του με τον Τούρκο πρωθυπουργό Μπουλέντ Ετζεβίτ, μίλησε για «τουρκική μειονότητα».
Η ανταλλαγή των πληθυσμών, ένα ακραίο και πρωτοφανές στην εποχή του μέτρο, θεωρήθηκε αναγκαία για να εκλείψει η αντιπαλότητα μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας. Η παραμονή των μειονοτήτων ωστόσο αποδείχθηκε ένα μεγάλο αγκάθι με σοβαρές συνέπειες, ιδίως σε βάρος της Ελλάδας. Η ελληνική μειονότητα εκδιώχθηκε κακήν κακώς τη δεκαετία του ’50, ενώ το Πατριαρχείο είναι σκιά του εαυτού του. Κάθε φορά δε που πρόκειται να αναδειχθεί νέος Πατριάρχης αντιμετωπίζει τον εκβιασμό της Τουρκίας.
Σε «αντάλλαγμα» η Ελλάδα βρέθηκε με μια «ωρολογιακή βόμβα», όπως τη χαρακτήρισε ο καθηγητής Γιώργος Μαυρογορδάτος. Μια τουρκική ουσιαστικά μειονότητα, σε μια εξαιρετικά ευαίσθητη περιοχή. Ένα χαρτί στα χέρια της Τουρκίας το οποίο μπορεί να χρησιμοποιεί κατά το δοκούν. Μεγάλο μέρος της ευθύνης βέβαια ανήκει στην ελληνική πλευρά: διαδοχικές ελληνικές κυβερνήσεις έσπρωχναν στην πράξη τη μειονότητα στο τουρκικό προξενείο, υιοθετώντας πολιτικές διακρίσεων σε βάρος των μελών της.
Κάποια στιγμή το καταλάβαμε και η πολιτική άλλαξε. Σήμερα δεν υπάρχουν διακρίσεις, τουλάχιστον από το επίσημο κράτος, ενώ αντιθέτως έχουν ληφθεί και κάποια θετικά μέτρα υπέρ της μειονότητας. Το πιο σημαντικό, με πρωτοβουλία του Γιώργου Παπανδρέου, είναι η εισαγωγή, ως ένα συγκεκριμένο ποσοστό, παιδιών της μειονότητας στο πανεπιστήμιο, χωρίς εξετάσεις. Μειώθηκε έτσι ο αριθμός εκείνων που πήγαιναν στην Τουρκία για να σπουδάσουν. Ήταν τόσο απλό.
Η αλλαγή της πολιτικής έγινε τη δεκαετία του ‘90 με οικουμενική συμφωνία. Ήταν η περίοδος που είχε είχαν κορυφωθεί οι αντιδράσεις από την πλευρά της μειονότητας, είχε σχηματιστεί μάλιστα και μειονοτικό κόμμα το οποίο είχε εκπροσωπηθεί και στη Βουλή. Όπως ήταν αναμενόμενο, μετά από την αλλαγή της ελληνικής πολιτικής τα πράγματα άλλαξαν δραστικά. Ο εθνικιστικός πυρετός έχει υποχωρήσει. Το αίτημα να αναγνωριστεί η μειονότητα ως τουρκική συνεχίζει να μπαίνει και μεγάλο μέρος της εξακολουθεί να επηρεάζεται από το προξενείο. Την ίδια στιγμή όμως, ιδίως μεταξύ των νέων, υπάρχει αμφισβήτηση αυτής της ταύτισης. Άλλωστε η ιδιότητα του Έλληνα πολίτη, παρά τα προβλήματα και τη μεγάλη ανεργία, ιδίως μεταξύ των νέων, είναι εξαιρετικά ελκυστική. Βασικός λόγος είναι η συμμετοχή στην Ευρωπαϊκή Ένωση αλλά και οι συνθήκες ζωής. Δεν είναι τυχαίο ότι τουριστικά, η Θράκη ζει από Τούρκους επισκέπτες οι οποίοι έρχονται για να ψωνίσουν αλλά και για να απολαύσουν την ελευθερία μιας κοσμικής δημοκρατικής χώρας.
Ο δρόμος για το μέλλον είναι σαφής: συνέχιση αυτής της πολιτικής, εξάλειψη όσων εμποδίων τυχόν παραμένουν, κίνητρα για την οικονομική ευημερία και την όλο και μεγαλύτερη ενσωμάτωση της μειονότητας στην ελληνική κοινωνία. Δεν πρόκειται να αλλάξουν ούτε την εθνική ούτε τη θρησκευτική τους ταυτότητας. Μπορεί όμως σιγά σιγά να αλλάξει η σχέση τους με το προξενείο, να πάψει να αφορά τη ζωή τους.
Αν θεωρήσουμε ότι είχαν γίνει βήματα προς αυτή την κατεύθυνση, και είχαν γίνει, τότε αυτές οι προεκλογικές εβδομάδες συνιστούν ένα σοβαρό βήμα προς τα πίσω. Αντί να αφήσουμε στην άκρη το ζήτημα της εθνικής τους ταυτότητας, το καταστήσαμε κεντρικό ζήτημα της αντιπαράθεσης. Αντί να γίνει προσπάθεια να αισθανθούν ότι τα κόμματα της Βουλής μπορεί να εκπροσωπήσουν και αυτούς, στην πράξη τους στοχοποιήσαμε. Ακόμα και τον τουρκικό τύπο προκαλέσαμε να διεκδικήσει τον ρόλο του προστάτη και υπερασπιστή τους. Για να μην πούμε για τα φαιδρά που ακούστηκαν για «εθνική εξαίρεση» από τον εκπρόσωπο της ΝΔ. Κι όλα αυτά για μια χούφτα ακροδεξιών ψήφων. Ποια άλλη μύγα νομίζετε ότι τους τσίμπησε για να αντιδράσουν έτσι;
17°
