41 χρόνια ΠΑΣΟΚ: η κρίση της μέσης ηλικίας

Αυτή την εβδομάδα συμπληρώθηκαν 41 ολόκληρα χρόνια από την εκλογική νίκη του ΠΑΣΟΚ το 1981. Η αποτίμηση της συμβολής του στην πολιτική ζωή της χώρας, ωστόσο, μπορεί ακόμα και σήμερα να προκαλεί παθιασμένες συζητήσεις. Κανείς ασφαλώς δεν μπορεί να αμφισβητήσει στα σοβαρά ότι έφερε μερικούς απόλυτα αναγκαίους εκσυγχρονισμούς. Στις μεγάλες αλλαγές περιλαμβάνονται το ΕΣΥ, η επέκταση του κοινωνικού κράτους, η αναμόρφωση του αστικού δικαίου και βέβαια η ολοκλήρωση της πολιτικής της εθνικής συμφιλίωσης, σε όλες της τις διαστάσεις, σε σχέση με αυτό που ονομάστηκε μετεμφυλιακό κράτος της δεξιάς. Στον αντίποδα κατηγορείται για μια σειρά ζητήματα που επηρέασαν μακροπρόθεσμα την πολιτική μας ζωή. Τρία είναι τα πιο σημαντικά: η υιοθέτηση ενός λαϊκιστικού πολιτικού λόγου, η χρηματοδότηση των κοινωνικών παροχών μέσα από ελλείμματα και η υποβάθμιση των υπηρεσιών του δημοσίου με την πολιτική των αθρόων διορισμών, την υπονόμευση της ιεραρχίας και την ανάδειξη των συνδικαλιστών σε ρυθμιστικό παράγοντα.

Για τα τελευταία δύσκολα θα υπάρξει συμφωνία. Για να κατανοήσουμε όμως τον ρόλο του ΠΑΣΟΚ όλα αυτά τα χρόνια υπάρχουν δύο ζητήματα που έχουν ενδιαφέρον: Το πρώτο είναι ο διεθνής περίγυρος. Το ΠΑΣΟΚ ήρθε στην εξουσία σε μια εποχή ιδεολογικών ανατροπών. Ο μεταπολεμικός Κεϋνσιανισμός έδινε τη θέση του στη νεοφιλελεύθερη ιδεολογία του Ρίγκαν και της Θάτσερ. Τον πρώτο χρόνο προσπάθησε να ακολουθήσει μια επεκτατική πολιτική ακριβώς ανάλογη με αυτή που ακολουθούσαν άλλες σοσιαλδημοκρατικές κυβερνήσεις στην Ευρώπη. Χαρακτηριστικά το έκανε και ο Μιτεράν, ο οποίος επίσης εκλέχτηκε το 1981. Τόσο στη Γαλλία όσο και στην Ελλάδα όμως, οι κυβερνήσεις οδηγήθηκαν γρήγορα σε αδιέξοδο και αναγκάστηκαν να ανακρούσουν πρύμη. Στη Γαλλία αυτό έγινε με επιτυχία. Στην Ελλάδα έγινε με αντιφάσεις και πισωγυρίσματα όλη την πρώτη τετραετία. Οι παλαιότεροι θυμούνται ασφαλώς τον περίφημο «ετεροχρονισμό» του Γεράσιμου Αρσένη με τον οποίο επιχειρήθηκε από το 1982 να μπει φρένο στην Αυτόματη Τιμαριθμική Αναπροσαρμογή των μισθών. Τελικά χρειάστηκε η πολιτική της «σταθεροποίησης» το 1985 με τον Σημίτη για να εφαρμοστεί με επιτυχία. Συνεχίστηκε  ως το 1987 οπότε μπήκαμε στην εποχή της οιονεί ακυβερνησίας με την ασθένεια του Αντρέα. Το ΠΑΣΟΚ με άλλα λόγια συμβάδιζε με τις αντίστοιχες δυνάμεις στην Ευρώπη περισσότερο από όσο του έχει αναγνωριστεί.

Το δεύτερο και πιο σημαντικό για να κατανοήσει κάποιος την μακροημέρευσή του, ήταν η ικανότητα να προσαρμόζεται στις ανάγκες των καιρών. Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το ΑΣΕΠ. Το ΠΑΣΟΚ κατηγορείται για το ότι οι διορισμοί γίνονταν με σημείωμα από τις κλαδικές, όμως στο ΠΑΣΟΚ και στον Σάκη Πεπονή οφείλουμε και το ΑΣΕΠ. Τη μεγάλη μεταρρύθμιση δηλαδή που περιόρισε δραστικά τους κομματικούς διορισμούς. Δεν ήταν ο μόνος τομέας όπου έγιναν εκσυγχρονιστικές μεταρρυθμίσεις. Στην πραγματικότητα το ΠΑΣΟΚ της δεκαετίας του 90 είναι ένα άλλο κόμμα από το  ΠΑΣΟΚ της δεκαετίας του 80. Κι αυτό παρότι αποτελείται από τα ίδια πρόσωπα με τις ίδιες ιδεολογικές και πολιτικές καταβολές. Μπορεί μάλιστα στη δεκαετία του 90 να έβαλε δικαίως τη σφραγίδα του ο Κώστας Σημίτης, οι μεγάλες πολιτικές που υιοθετήθηκαν και ο στόχος της «σύγκλισης» όμως, με κατάληξη την ένταξη στο ευρώ, αποφασίστηκαν μετά τις εκλογές του 93, επί Ανδρέα Παπανδρέου.

Αυτή την ικανότητα να αλλάζει χωρίς να αποκόπτεται από την εκλογική του βάση, την έχασε το ΠΑΣΟΚ την περίοδο της κρίσης. Συνέβαλαν πολλοί παράγοντες άλλοι αντικειμενικοί, άλλοι από λάθη, με υπόστρωμα τη ρήξη μεταξύ των κορυφαίων στελεχών του. Σήμερα υπάρχει το παράδοξο αυτό που κάποτε ήταν η δύναμη του να είναι η αδυναμία του. Στο παρελθόν κέρδιζε τις εκλογές μέσα από τη συμμαχία της παραδοσιακής του βάσης με την εκσυγχρονιστική. Τώρα η μεν τον τραβά προς το αντιδεξιό μέτωπο και η δε προς το αντισύριζα.

Εύκολη απάντηση στα προβλήματά του δεν υπάρχει. Άλλωστε έχουν αλλάξει και οι εποχές όπως έχουν αλλάξει και τα κόμματα τόσο στα δεξιά του όσο και στα αριστερά. Νέα Δημοκρατία και Σύριζα, λιγότερο ή περισσότερο αδέξια,  επιχειρούν να συγκλίνουν προς το κέντρο την ώρα που η πόλωση στην κοινωνία χτυπά κόκκινο. Ένα κόμμα που θέλει να κινηθεί στο μεσαίο χώρο εύκολα κατηγορείται είτε ότι ακολουθεί πολιτική Πόντιου Πιλάτου είτε ότι κλίνει προς τη μια ή την άλλη πλευρά.  Επιπροσθέτως το ΠΑΣΟΚ έχει απομακρυνθεί από την προοπτική της εξουσίας. Θα ήταν το καλύτερο φάρμακο για την εξομάλυνση των εσωτερικών του αντιθέσεων. Κάποιοι πιστεύουν ότι δεν του έχει απομείνει ζωτικός χώρος. Αυτού του είδους οι αναλύσεις όμως απλώς προβάλλουν το παρελθόν στο μέλλον. Κανείς δεν μπορεί να προβλέψει τις συνθήκες που θα προκύψουν. Ήδη σήμερα η κατάσταση είναι πολύ διαφορετική από τις εκλογές του 2019. Από κόμμα που δεν επηρέαζε τις εξελίξεις, θα είναι κατά πάσα πιθανότητα ο ρυθμιστής της επόμενης κυβερνητικής πλειοψηφίας. Για την ηγεσία του αυτό είναι μια μεγάλη πρόκληση αλλά και μια τεράστια ευθύνη. Μπορεί να κάνει ξανά το ΠΑΣΟΚ κόμμα εξουσίας, όπως μπορεί και να το καταδικάσει σε άλλη μια χαμένη δεκαετία. Θα το μάθουμε σύντομα.