Τι συμβαίνει στην Ιταλία

Η απόσυρση της κοινοβουλευτικής στήριξης στην κυβέρνηση του Μάριο Ντράγκι ήταν ένα είδος καθαρτικής στιγμής για το Κίνημα των 5 Αστέρων, το οποίο, αν και κοινοβουλευτική δύναμη, υπερηφανεύεται ότι αντιπολιτεύεται τους πάντες: αυτή τη φορά, αν και η γκρίνια είχε αρχίσει εδώ κάμποσο καιρό σχετικά με τα μέτρα στήριξης των νοικοκυριών μπροστά στην αύξηση των τιμών, casus belli έγινε μια μονάδα παραγωγής ενέργειας αποβλήτων στη Ρώμη. Ήταν η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι. Γιατί η μονάδα παραγωγής ενέργειας αποβλήτων είναι τόσο σημαντική για τον Τζουζέπε Κόντε και το κόμμα του ώστε να προκαλέσει κυβερνητική κρίση; Διότι μισεί τον «Σούπερ Μάριο» και το ότι έχει αναγκαστεί να ασκεί πολιτική στη σκιά του. Μέχρι χθες το Κίνημα 5 αστέρων συμφωνούσε με την κυβέρνηση και το Δημοκρατικό κόμμα παραχωρώντας έκτακτες εξουσίες στον δήμαρχο της Ρώμης, τον κεντροαριστερό Ρομπέρτο Γκουαλτιέρι, προκειμένου να αντιμετωπίσει το οξύ πρόβλημα των σκουπιδιών και της ενέργειας στην ιταλική πρωτεύουσα. Ποια μύγα τσίμπησε τους λαϊκιστές και βάλθηκαν να ρίξουν τη μοναδική κυβέρνηση που ίσως μπορεί να βγάλει την Ιταλία από το οικονομικό τέλμα; Σύμφωνα με το σχέδιο του Γκουαλτιέρι, η μονάδα παραγωγής ενέργειας αποβλήτων θα λειτουργήσει το 2025, ενώ θα γίνουν πιο συστηματικές προσπάθειες για την ανακύκλωση και για τη διαχείριση των σκουπιδιών που συσσωρεύονται σε αναχρονιστικές και ρυπαντικές χωματερές σε ολόκληρη την περιοχή του Λάτσιο. Αυτή τη στιγμή, περιμένουν τη διαβόητη πια μονάδα επεξεργασίας αποβλήτων 1,6 εκατομμύρια τόνοι σκουπιδιών, ενώ 3,2 εκατομμύρια παραμένουν μη ανακυκλωμένα και η τύχη τους είναι αβέβαιη. Το Κίνημα των 5 αστέρων θεωρεί τη δημιουργία του «υπερ-αποτεφρωτή» αντι-οικολογική χωρίς να αντιπροτείνει άλλη λύση: πράγμα περίεργο γιατί τον είχε αποδεχτεί όταν δήμαρχος της Ρώμης ήταν η Βιρτζίνια Ράγκι, εκπρόσωπος των 5 αστέρων. 

Εδώ χρειάζεται μια αναδρομή στην ιστορία του Κινήματος για να ερμηνευτεί η αυτοκαταστροφικότητα και το μίσος εναντίον τόσο του Μάριο Ντράγκι, που είναι πρωθυπουργός από τον Φεβρουάριο του 2021, όσο και εναντίον του Γκουαλτιέρι που διαδέχτηκε  τη Ράγκι στη δημαρχία της Ρώμης. Το Κίνημα των 5 αστέρων ίδρυσε ο Μπέπε Γκρίλο, δημοφιλής κωμικός και μπλόγκερ, μαζί με τον Τζιανρομπέρτο Κασταλέτζο στις 4 Οκτωβρίου 2009. Το κόμμα είναι οικολογικό και ευρωσκεπτικιστικό· προωθεί αυτό που ορίζει ως «άμεση δημοκρατία»: ζητάει για παράδειγμα αλλεπάλληλα δημοψηφίσματα και δυσπιστεί έναντι του «Συστήματος». Στις εκλογές του 2013 συγκέντρωσε ποσοστό 25%. Ο λαϊκισμός του επηρέασε και την ελληνική πολιτική σκηνή: το μικρό κόμμα «Δραχμή» του πρώην στελέχους του ΠΑΣΟΚ Θεόδωρου Κατσανέβα ήταν εμπνευσμένο από τον Μπέπε Γκρίλο. Στις ιταλικές εκλογές του 2018 το Κίνημα των 5 Αστέρων ήρθε πρώτο με 31% των ψήφων (δεύτερη πολιτική δύναμη μετά τον κεντροδεξιό συνασπισμό) και σήμερα κατέχει 157 έδρες στην Κάτω Βουλή, 73 έδρες στη Γερουσία και 8 στο ευρωπαϊκό κοινοβούλιο. Έχει δηλαδή αρκετή δύναμη ώστε να προκαλέσει αστάθεια. Και προκαλεί. Αποσύροντας την έτσι κι αλλιώς απρόθυμη στήριξη στον Μάριο Ντράγκι ―ο οποίος παρά τις αντιξοότητες, κατάφερε να βάλει την Ιταλία σε αναπτυξιακή τροχιά το 2021― το Κίνημα των 5 αστέρων κάνει ό,τι κάνει εναντίον της ίδιας του της χώρας. Δεν αναγνωρίζει ότι ο Ντράγκι αξιοποίησε τους πόρους του ευρωπαϊκού Ταμείου Ανάκαμψης ώστε τεράστια ποσά να κατευθυνθούν στον ψηφιακό μετασχηματισμό και σε καινούργιες υποδομές για την ιταλική οικονομία, ούτε ότι έλαβε αποδοτικά μέτρα για την αντιμετώπιση της πανδημίας, ότι πρωτοστάτησε στη στήριξη της Ουκρανίας κι ότι, εν πάση περιπτώσει, είναι ο κατάλληλος άνθρωπος να διαχειριστεί το δημόσιο χρέος της Ιταλίας. Σημειωτέον ότι το κόστος δανεισμού έχει ήδη αυξηθεί κατά 4% και η μοναδική ελπίδα της Ιταλίας είναι το να αποφασίσει η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα την ενίσχυση των οικονομιών που βάλλονται από την αύξηση των επιτοκίων. Και σαν μην έφταναν όλα, η κυβερνητική κρίση είχε ως αποτέλεσμα να υποχωρήσει κατά 3,4% το χρηματιστήριο του Μιλάνου.

Ο Μάριο Ντράγκι, την παραίτηση του οποίου δεν δέχτηκε ο πρόεδρος Σέρτζο Ματαρέλα, θα ζητήσει νέα ψήφο εμπιστοσύνης την Τετάρτη 20 Ιουλίου στη Βουλή και στη Γερουσία. Αν τελικά παραμείνει στην πρωθυπουργία μέχρι το 2023, θα το οφείλει μεταξύ άλλων σ’ αυτή συνετή στάση του Ματαρέλα, ο οποίος παίζει σταθεροποιητικό ρόλο όπως υπαγορεύει το αξίωμά του. Ο Ντράγκι ωστόσο δεν θέλει να παραμείνει στην πρωθυπουργία χωρίς να μπορεί να υλοποιήσει το κυβερνητικό πρόγραμμα για το οποίο είχε λάβει την αρχική ψήφο εμπιστοσύνης με τη στήριξη και του Κινήματος 5 Αστέρων.

Από την πλευρά του, ο Τζουζέπε Κόντε έχει πεισμώσει. Στην ψηφοφορία στη Γερουσία, το Κίνημα 5 Αστέρων απείχε με αποτέλεσμα μόλις 172 γερουσιαστές σε σύνολο 315 να ανανεώσουν την εμπιστοσύνη τους στον πρωθυπουργό τον οποίον θεωρούν αφόρητα «τεχνοκράτη». Η πρόταση εμπιστοσύνης που έλαβε ο Μάριο Ντράγκι συνδέεται με την ψηφοφορία για το πακέτο οικονομικής βοήθειας ύψους 23 δις ευρώ για οικογένειες και επιχειρήσεις, ποσό που δεν ικανοποιεί τον Κόντε: θεωρεί ψίχουλα τα επιδόματα και γενικά τη στήριξη των αδυνάτων και όσων βγήκαν ακόμα πιο ανίσχυροι από την πανδημία. Διαφορετική στάση κράτησε ο πρώην επικεφαλής των 5 αστέρων Λουίτζι ντι Μάιο ―σημερινός υπουργός Εξωτερικών― ο οποίος κατηγόρησε το πρώην κόμμα του ότι απεργάζεται σχέδιο να ρίξει την κυβέρνηση. Βεβαίως και απεργάζεται σχέδιο, δεν το κρύβει. Το θέμα είναι ότι μια τέτοια εξέλιξη μπορεί να αποβεί καταστροφική για την Ιταλία ―που κινδυνεύει να περιέλθει σε χειρότερη θέση από την Ελλάδα― λόγω της εξάρτησής της από το ρωσικό φυσικό αέριο σε μια πολύ δύσκολη οικονομική συγκυρία.

Το ενδεχόμενο πρόωρων εκλογών τον Σεπτέμβριο διαταράσσει όλη την Ευρώπη και ευνοεί λαϊκιστικές δυνάμεις που απεχθάνονται την κανονικότητα. Ο Επίτροπος Οικονομίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης Πάολο Τζεντιλόνι και πρώην πρωθυπουργός της Ιταλίας —που προέρχεται από το Δημοκρατικό Κόμμα― εξέφρασε ανησυχία δεδομένου ότι και στη Γαλλία οι τελευταίες βουλευτικές εκλογές έδειξαν πολιτικό διχασμό και η αντισυστημικές τάσεις. Στο μεταξύ, ο Ματέο Σαλβίνι της Λέγκας του Βορρά και το ακροδεξιό κόμμα «Αδελφοί της Ιταλίας» της Τζόρτζια Μαλόνι καραδοκούν προκειμένου να δημιουργήσουν δεξιό κυβερνητικό συνασπισμό μετά από πρόωρες εκλογές. Η Τζόρτζια Μαλόνι βιάστηκε μάλιστα να δηλώσει ότι «είναι έτοιμη να κυβερνήσει», ζητώντας άμεσα εκλογές. Πιο ψύχραιμη παραμένει η αριστερά: ο Γραμματέας του Δημοκρατικού Κόμματος Ενρίκο Λέτα έθεσε ως απόλυτη προτεραιότητα την ανασυγκρότηση του κυβερνητικού σχήματος. Ο Λέτα έχει πικρή πείρα από κυβερνητικούς κλυδωνισμούς: το 2013, διαδέχτηκε τον Μάριο Μόντι ύστερα από το πολιτικό αδιέξοδο που ακολούθησε τις εκλογές του 2013. Τότε η κυβέρνηση συνεργασίας Κεντροαριστεράς-Κεντροδεξιάς-Κέντρου που σχηματίστηκε έλαβε ψήφο εμπιστοσύνης από τη Βουλή με 427 ψήφους υπέρ και 167 κατά, με αποτέλεσμα η κυβέρνηση Λέτα να καταφέρει να αντιμετωπίσει την κρίση που προκλήθηκε από τις δικαστικές υποθέσεις του Σίλβιο Μπερλουσκόνι. Όμως, λίγους μήνες αργότερα ο Ενρίκο Λέτα ανακοίνωσε την πρόθεσή του να παραιτηθεί από τη θέση του πρωθυπουργού ύστερα από την πρόταση του νέου γραμματέα του Δημοκρατικού Κόμματος Ματέο Ρέντσι για σχηματισμό νέας κυβέρνησης με τετραετή θητεία.

Όταν τα μίση εκρήγνυνται, έλεγε ο Γάλλος φιλόσοφος Ντενί Ντιντρό, όλες οι συμφιλιώσεις είναι ψεύτικες: αναμένουμε λοιπόν τη συνεδρίαση της Τετάρτης στη ιταλική Βουλή, όπου θα τοποθετηθούν όλα τα κόμματα με την ελπίδα να πρυτανεύσει το ενωτικό πνεύμα και η λογική. Ούτως ή άλλως, η παραίτηση Ντράγκι δεν μπορούσε να υλοποιηθεί μέχρι σήμερα, λόγω ανειλημμένων υποχρεώσεων του Ιταλού πρωθυπουργού στην Αλγερία, με αντικείμενο το φλέγον ζήτημα του φυσικού αερίου.