Η διακήρυξη της 3ης Σεπτεμβρίου δεν είναι ένα κείμενο που αφορά ένα κόμμα και τους οπαδούς του. Είναι η ιδρυτική πράξη μιας ολόκληρης εποχής για τη χώρα που γνώριζε για πρώτη φορά συνθήκες πραγματικής ελευθερίας. Το ΠΑΣΟΚ, το κόμμα-ψυχογράφημα του λαού μας, βρέθηκε εκεί για να μας συστήσει τον εαυτό μας, τι μπορούμε να την κάνουμε την ελευθερία αυτή τώρα που φεύγαμε από την παντοδυναμία του χωροφύλακα. Και πώς, απελευθερώνοντας όλες τις δημιουργικές δυνάμεις και τα ταπεινά μας ένστικτα, εμείς θα την οδηγούσαμε στην παντοδυναμία του συνδικαλιστή, του γιάπη, του φοροφυγά.
O δεξιά ήταν ο αναιμικός συμπαίκτης. Συντηρητική, θρησκόληπτη, οπισθοδρομική και φτωχή σε πρόσωπα και ιδέες, έδωσε στο ΠΑΣΟΚ τον πρωταγωνιστικό ρόλο του αναμορφωτή της κοινωνίας γιατί δεν έκανε ούτε τα στοιχειώδη που είχαν από χρόνια κάνει τα συντηρητικά κόμματα της Ευρώπης. Επί ΠΑΣΟΚ η κοινωνία έκανε άλματα. Συχνά στο κενό. Από τα σεντόνια που τύλιγαν τους μοιχούς μέχρι το νεύμα του αρχηγού στη Δήμητρα είχαν περάσει μόλις 20 χρόνια. Από τα πιστοποιητικά εθνικών φρονημάτων μέχρι τις αθρόες πελατειακές προσλήψεις, από την παντοδυναμία της πανεπιστημιακής έδρας μέχρι την ψήφο των φοιτητών στην ανάδειξη πρυτάνεων, από το λεωφορείο της γραμμής μέχρι το Καγιέν, από το κεραμίδι στο κεφάλι μέχρι την τριώροφη μεζονέτα, από το πατρικό στο χωριό μέχρι το εξοχικό στη Μύκονο, από το ραδιοφωνικό θέατρο της Δευτέρας μέχρι τον Προμηθέα Δεσμώτη στην πλατεία του χωριού, είχε περάσει μια ολόκληρη εποχή τροχάδην. Μοιάζει σαν να παράπεσε η αληθινή μας εποχή, «κάπου ανάμεσα Τρίτη και Τετάρτη».
΄Εγιναν σε λίγο χρόνο αλλαγές που σε άλλες χώρες πήραν πολλές δεκαετίες. Συμπυκνωμένη πρόοδος. Τα φρούτα που διατηρούνται στην ψύξη και βγαίνουν στο λιοπύρι μαραίνονται πριν ωριμάσουν. Η κοινωνία δεν μπόρεσε να μεταβολίσει τις αλλαγές που κατέκλυσαν τη ζωή μας για αυτό γέννησε τέρατα. Αναξιοκρατία, κομματικό κράτος, καταναλωτισμό, εξαχρείωση ηθών, οικονομικές φούσκες, διόγκωση της διαφθοράς. Αλλά και πραγματική ευημερία, κοινωνικό κράτος, επιχειρηματικότητα, κοινωνικές ελευθερίες, κοσμοπολιτισμό και εξωστρέφεια. Μια χώρα αντιφάσεων, δημιούργημα ενός αντιφατικού κόμματος που αντικατόπτρισε όσο κανένα άλλο το υπερεγώ του λαού. Αυτοκαταστροφικό αλλά με ζωώδες ένστικτο αυτοσυντήρησης, κενοτόμο αλλά μακάριο, υψηλόφρον αλλά ιδιοτελές, υψιπετές αλλά διονυσιακό, του μέγιστου στόχου αλλά της ελάσσονος προσπάθειας.
Από δίπλα ο φτωχός συγγενής, η δεξιά, μάθαινε ότι θα μπορούσε να επιβιώσει μόνο αν του μοιάσει (τελευταία φαίνεται ότι το πιστεύει και η αριστερά αυτό). ΄Ομως η αξία του πρωτότυπου φαίνεται από τη γύμνια του αντίγραφου. Η ΝΔ του ύστερου Καραμανλή αντέγραψε μόνο τα λάθη του, δημιουργώντας ένα θλιβερό κομματικό υβρίδιο θρησκόληπτων, εθνικόφρονων σοσιαλιζόντων που επιτάχυνε την πορεία μας προς τον όλεθρο. Δεν είχε αντιληφθεί ότι το ΠΑΣΟΚ, όποτε οδηγούσε τη χώρα στα βράχια, άλλαζε πρόσωπα και πορεία – δύο περίοδοι διακυβέρνησης, δύο νέες γενιές στελεχών, δύο νέα σταθεροποιητικά προγράμματα της οικονομίας. Εξαερώθηκε όταν η μοιραία τρίτη γενιά φάνηκε ανίκανη να συντηρήσει το μύθο του.
Τηρουμένων των αναλογιών, η διακήρυξη της 3ης του Σεπτέμβρη ήταν η Συνθήκη των Σεβρών της κοινωνίας μας. ΄Εθεσε όρια πολύ πέρα από αυτό που ήμασταν μέχρι τότε αλλά και από αυτό που μπορούσαμε να πάμε, και εμείς πήγαμε ακόμα πιο πέρα χωρίς να την εφαρμόσουμε ποτέ. Η χώρα απογειώθηκε, έπαθε απώλεια στήριξης και προσγειώθηκε ανώμαλα. Η χρεοκοπία ήταν η Μικρασιατική Καταστροφή, το μνημόνιο ήταν η Λωζάνη. Με πολύ πόνο και μεγάλες αδικίες η Ελλάδα ήταν πια καταδικασμένη να περιοριστεί στα όρια των πραγματικών της δυνατοτήτων, που και πάλι ήταν αρκετά πιο μποστά από το σημείο που ξεκινήσαμε.
Δυο κεράκια για τα σαράντα
*Του Δημήτρη Ψυχογιού
Το άμεσο πολιτικό συμπέρασμα που προκύπτει από όσα έγιναν στο Ζάππειο την 1η Σεπτεμβρίου είναι πως ο κυβερνητικός συνασπισμός θα χρειαστεί να ανακαλύψει εκτός των ορίων του ακόμη 1 ψήφο για την εκλογή προέδρου Δημοκρατίας. Ίσως και αρκετές περισσότερες, τις επόμενες ημέρες θα μάθουμε αν υπάρχουν βουλευτές του ΠαΣοΚ που ακολουθούν τον Γιώργο Παπανδρέου στον νέο του στόχο: «προοδευτική πρόταση διακυβέρνησης που θα συσπειρώνει γύρω της, με πολιτικούς και όχι άλλους όρους, όλες τις προοδευτικές δημοκρατικές, σοσιαλιστικές και αριστερές δυνάμεις». Αυτή η φράση της ομιλίας του σε συνδυασμό με τοσύνθημα «Γιώργο γερά, να φύγει η Δεξιά»που κραύγαζεσυνεχώς η οργανωμένη κλάκα των οπαδών του,μας πείθει πως ο πρώην πρωθυπουργός αποχωρεί από τη συγκυβέρνηση και ανοίγει διάλογο με τον ΣΥΡΙΖΑ.
Δεν είναι εύκολο για την Κουμουνδούρου να αποδεχθεί την πρόταση διαλόγου του πρώτου «μνημονιακού πρωθυπουργού». Θα αμφισβητήσει την ειλικρίνεια των προθέσεών του, θα υπενθυμίσει τα αμαρτήματά του αλλά δεν θα τον απελπίσει: γνωρίζει πολύ καλά πως αν εκλεγεί πρόεδρος δημοκρατίας ο Φώρης Κουβέλης από αυτή τη Βουλή και η κυβέρνηση αποκτήσει ορίζοντα διετίας, οι πιθανότητες εκλογικής νίκης του ΣΥΡΙΖΑ στις εθνικές εκλογές ελαχιστοποιούνται. Έχει κάθε συμφέρον να ενισχύσει την προσπάθεια του κ. Παπανδρέου να αποκτήσει ξανά σημαίνουσα θέση στα πολιτικά πράγματα και εμμέσως θα το πράξει.
Ταυτόχρονα η κίνηση Παπανδρέου δημιουργεί προβλήματα στη ΔΗΜΑΡ και τον Φώτη Κουβέλη: η εκλογή του ως προέδρου δυσχεραίνεται, η αναποφασιστικότητα της κοινοβουλευτικής ομάδας θα γίνει μεγαλύτερη. Και αν η ΔΗΜΑΡ είναι αναποφάσιστη για το αν θα στηρίξει τον πρόεδρό της, γιατί να είναι αποφασισμένοι οι διάφοροι ανεξάρτητοι βουλευτές της Δεξιάς που αγωνιούν για το πολιτικό τους μέλλον; Αν συρθούμε σε εκλογές, είναι βέβαιο πως ελαχιστοποιούνται οι πιθανότητες νίκης της ΝΔ και επομένως με χειρονομίες καλής θέλησης ώστε να ξαναγυρίσουν στο κόμμα δεν θα τους αποδώσουν όφελος.
Δεν έχει μεγάλη σημασία να ηθικολογήσουμε για τα κίνητρα των πολιτικών παικτών, είναι διαυγή σε όλους νομίζω. Πρόσωπα και κόμματα δίνουν αγώνα επιβίωσης: είτε πάμε σε εκλογές είτε όχι, κάποιοι θα τελευτήσουν πολιτικά, κόμματα θα διασπαστούν, νέα θα ιδρυθούν – διαφορετικά φυσικά στην κάθε περίπτωση. Όταν πρόκειται για επιβίωση όλες οι κινήσεις είναι θεμιτές από την πλευρά των παικτών. Ό,τι όμως είναι θεμιτό για αυτούς, δεν σημαίνει πως είναι και από την πλευρά του δημοσίου συμφέροντος. Ενδιαφέρονται όμως για αυτό οι παίκτες;
Στην καλύτερη περίπτωση θεωρούν πως το δημόσιο συμφέρον ταυτίζεται με το προσωπικό τους, πως αρκεί οι ίδιοι να είναι στην εξουσία και τότε εξυπηρετείται με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Στη χειρότερη, που είναι και η συνηθέστερη, το δημόσιο συμφέρον δεν είναι παρά χρήσιμο ψεύδοςγια τους πολιτικούς αγώνες: φέρνει ψήφους όταν το επικαλείσαι.
Ως έχουν τα πράγματα σήμερα, η κίνηση του Γιώργου Παπανδρέου (αποδυναμώνοντας την προοπτική εκλογής του Φώτη Κουβέλη ως προέδρου της Δημοκρατίας) εντείνειτην πολιτική αστάθεια και τραυματίζει βαθύτατα το δημόσιο συμφέρον. Γνωρίζουμε πια όλοι πολύ καλά πως η κρίση δεν θα είχε την ένταση και την έκταση που ζούμε όλοι σήμερα αν δεν συνοδευόταν από την αρχή με οξύτατη πολιτική αντιπαράθεση που έκανε αδύνατη κάθε ορθολογική συζήτηση περί του πρακτέου και μας οδήγησε στον ανορθολογισμό της βίας – η εδραίωση της ΧΑ είναι αποτέλεσμα και της αποδοχής της βίας ως πολιτικού μέσου. Ο Γιώργος Παπανδρέου μπορεί βέβαια να υποστηρίξει ότι κάνει πολύ λιγότερα από όσα έκανε εναντίον του ο Αντώνης Σαμαράς και δεν θα έχει άδικο επί του προσωπικού – αλλά αυτό του στερεί το δικαίωμα να εμφανίζεται ως δημόσιος άνδρας που υπηρετεί αρχές. Η καραμέλα από το πολύ πιπίλισμα έχει λιώσει.
Μεγαλύτερη πολιτική αστάθεια λοιπόν, ενώ η οικονομία και οι πολίτες βασανίζονται ακόμη. Τα κεφάλαια που αναζήτησαν ασφάλεια στο εξωτερικό θα παραμείνουν εκεί, αφού ο ΣΥΡΙΖΑ δεν έχει ακόμη ξεκαθαρίσει αν η λύση του προβλήματός μας είναι εντός της Ευρωζώνης ή όχι. Εκεί θα σιγουρέψουν πάλι τα χρήματά τους όσοι είχαν έσοδα από τον τουρισμό φέτος, οι αποταμιεύσεις θα ταφούν ξανά κάτω από τα στρώματα ή στους καταψύκτες, οι όποιες επιχειρηματικές κινήσεις θα ανασταλούν, οι ξένοι επενδυτές και τα κράτη θα αναρωτηθούν ξανά «πού πάει αυτή η χώρα».
Μόνο όταν ο Αλέξης Τσίπρας πει τη μαγική φράση «το ευρώ είναι το εθνικό μας νόμισμα και θα παραμείνει», μόνο τότε θα έχουμε ανάκαμψη. Δεν το βλέπουν στην Κουμουνδούρου αυτό; Αν το βλέπουν και δεν τους νοιάζει, σε τι διαφέρει ο ηγέτης τους από τους Σαμαρά και τον Παπανδρέου και οι ίδιοι από τα άλλα κόμματα; Αν δεν το βλέπουν, δίκιο έχουν όσοι στέλνουν τα χρήματά τους στο εξωτερικό – η κατάρρευση θα έρθει.
Πολιτική αστάθεια και οικονομική αβεβαιότητα – αυτά είναι τα δύο κεράκια που άναψε στον τάφο του πατέρα του και του ΠαΣοΚ για τα σαράντα τους ο Γιώργος Παπανδρέου.
9°
