Η Θάτσερ και ο αγγλικός χουλιγκανισμός

Η δολοφονία του Άλκη Καμπανού ήταν μια βίαιη υπενθύμιση πως δεν είμαστε κράτος. Χωρίς εισαγωγικά και με καμία διάθεση επανάληψης τετριμμένων τσιτάτων: δεν είμαστε κράτος, τέλος. Γιατί; Επειδή αυτή η δολοφονία ήταν το προδιαγεγραμμένο αποτέλεσμα της πλήρως ανεξέλεγκτης δράσης οργανωμένων εγκληματιών ανεξαρτήτως ομάδας, σε μια ατέρμονη λούπα τρόμου την οποία η πολιτεία ποτέ δεν τόλμησε να σταματήσει. Όπως γράφτηκε πολύ και από πολλούς, αν δεν ήταν ο άτυχος Άλκης, θα ήταν κάποιος άλλος· στη Θεσσαλονίκη, στην Αθήνα, στον Πειραιά, στο Ηράκλειο, ένας άλλος Άλκης θα έπεφτε νεκρός από το χέρι ενός τυφλωμένου από μίσος, ο οποίος χωρίς να φορά το συνδεσμίτικο t-shirt του νιώθει ένα τίποτα· το ξέρει πως αυτό είναι έτσι και αλλιώς, και αυτό είναι που δεν αντέχει. Σε ένα σωρό γήπεδα έχουμε πάει και εμείς, τους έχουμε δει και τους μεν και τους δε – αλλά εκείνοι ευτυχώς όχι εμάς, κυρίως γιατί στις κερκίδες παραμένουμε σκόπιμα αόρατοι, δε μας παίρνει, ακόμα και αν φοράμε το ίδιο χρώμα κασκόλ.

Ωστόσο η διαπίστωση μόνη της δεν αρκεί. Με αφορμή την τραγωδία της προηγούμενης εβδομάδας, η κουβέντα γύρισε αναπόφευκτα στη Μάργκαρετ Θάτσερ, και την ιστορική της απόφαση να αποβάλει τις βρετανικές ομάδες από τις ευρωπαϊκές διοργανώσεις μετά την τραγωδία του Χέυζελ, το 1985. Αυτή είναι μόνο η μισή ιστορία, καθώς στη Θάτσερ μπορεί να προσάψει κανείς πάρα πολλά – και απόλυτα δίκαια – όμως η αντιμετώπιση της απέναντι στον χουλιγκανισμό είναι μία από τις λίγες πολιτικές της που αξίζει κανείς να θυμάται. Ειρωνικά, η αντιπαθής μητέρα του βρετανικού ευρωσκεπτικισμού, της οποίας η συχνά ανάλγητη διακυβέρνηση διέλυσε το πολιτικό κεφάλαιο του κόμματος της για σχεδόν είκοσι χρόνια, άφησε πίσω της θετικό έργο σε έναν τομέα που ούτε εκείνη θα φανταζόταν.

Ο βρετανικός χουλιγκανισμός και το Χέυζελ

Στην πατρίδα του ποδοσφαίρου, ο χουλιγκανισμός ήταν συνώνυμος με το άθλημα. Χωρίς υπερβολή, η βία μάστιζε τα βρετανικά γήπεδα από τον μεσαίωνα, ενώ θέριεψε από τα τέλη του 19ου αιώνα και μετά, καθώς τα σύγχρονα σωματεία ιδρύονταν το ένα μετά το άλλο, εκπροσωπώντας τόσο τον γεωγραφικό, όσο – κυρίως – τον δημογραφικό χαρακτήρα της γειτονιάς τους, με τους οπαδούς τους να έχουν συχνά πάρα πολλά να χωρίσουν πέρα από τη μπάλα. Η κατάσταση όμως ξέφυγε τελείως στα 70s και στα 80s, όταν σχεδόν κάθε ομάδα ακολουθούταν από συνδέσμους οργανωμένων, των οποίων τα ονόματα συχνά ήταν πλήρως επεξηγηματικά (Zulu Warriors, Suicide Squad, Chelsea Headhunters, County Road Cutters, Middlesbrough Frontline, Red Army, Yid Army, Subway Army, Naughty Forty κλπ).

Με λίγα λόγια, το πρόβλημα όχι μόνο είχε ρίζες αιώνων, αλλά γινόταν συνεχώς δυσκολότερο να μαζευτεί. Η απόλυτη τραγωδία όμως συνέβη σε ευρωπαϊκό παιχνίδι, και συγκεκριμένα στον τελικό του κυπέλλου πρωταθλητριών ανάμεσα στη Λίβερπουλ και τη Γιουβέντους το 1985, στο Χέυζελ των Βρυξελλών· περίπου μία ώρα πριν την έναρξη, οι οπαδοί της Λίβερπουλ ξεκίνησαν μια τυπική μανούρα με εκείνους της Γιουβέντους πετώντας αντικείμενα, με την ένταση όμως να κλιμακώνεται, και τους Άγγλους τελικά να κάνουν έφοδο προς τους Ιταλούς. Ως αποτέλεσμα, δημιουργήθηκε μεγάλος συνωστισμός στις κερκίδες, και ο οποίος σε συνδυασμό με τις πεπαλαιωμένες υποδομές του γηπέδου οδήγησε στον θάνατο 39 θεατών, κυρίως Ιταλών.

Η αντίδραση της Θάτσερ και ο ευρωπαϊκός αποκλεισμός των αγγλικών ομάδων

Μια μόλις μέρα αργότερα, η UEFA δήλωσε πως η ευθύνη ανήκε αποκλειστικά στους Άγγλους, ενώ αμέσως ξεκίνησαν συζητήσεις σχετικά με την πιθανότητα αποβολής των αγγλικών ομάδων από τις ευρωπαϊκές διοργανώσεις. Εκεί ακριβώς η Θάτσερ αναγνώρισε την ευκαιρία· η Βρετανίδα πρωθυπουργός απαίτησε από την Αγγλική ποδοσφαιρική ομοσπονδία να αποκλείσει μόνη της τις αγγλικές ομάδες από κάθε ευρωπαϊκή διοργάνωση χωρίς να προσδιορίσει το χρονικό διάστημα του αποκλεισμού. Παράλληλα, σε μια ιστορική δήλωση έξω από τη Ντάουνινγκ Στριτ είπε πως «πρέπει να καθαρίσουμε το ποδόσφαιρο από τον χουλιγκανισμό εδώ στο σπίτι μας, και μετά θα δούμε αν θα παίξουμε στο εξωτερικό ξανά.» Η UEFA δεν αμφισβήτησε ούτε στιγμή την απόφαση της βρετανικής κυβέρνησης, παρότι ήταν ακόμα πιο αυστηρή από τις δικές τις προθέσεις.

Όμως η βρετανική κυβέρνηση δε σταμάτησε εκεί – και αυτό είναι που πρέπει να θυμόμαστε. Αναγνωρίζοντας πως ο αποκλεισμός μόνος του δε θα αρκούσε, και μετά από συναντήσεις με ανθρώπους του χώρου – από παράγοντες μέχρι αθλητικογράφους – προχώρησε σε τομές, οι οποίες περιλάμβαναν μεταξύ άλλων την απαγόρευση κατανάλωσης αλκοόλ στα γήπεδα, την ενίσχυση των αστυνομικών δυνάμεων, τις απαραίτητες αυστηροποιήσεις του ποινικού κώδικα, την τοποθέτηση κλειστών κυκλωμάτων ασφαλείας, την έκδοση καρτών φιλάθλου, την τοποθέτηση περιστρεφόμενων κιγκλιδωμάτων, τον αποκλεισμό οπαδών από τα γήπεδα, αλλά ακόμα και την άμεση έκδοση οπαδών στο εξωτερικό, όταν αυτή ζητούταν. Επίσης, θεσπίστηκαν αυστηρότατα πρόστιμα κατά των ομάδων των οποίων οι οργανωμένοι οπαδοί εμπλέκονταν σε περιστατικά βίας, ενώ οι γηπεδούχοι θα έφεραν πλέον την ευθύνη για την ασφάλεια των αγώνων – προϋποθέτοντας ουσιαστικά την πλήρη συνεργασία μεταξύ της εκάστοτε διοίκησης και της αστυνομίας. Αντίστοιχη ευθύνη θα είχαν και οι φιλοξενούμενες ομάδες σχετικά με το ποιους επέλεξαν να προμηθεύσουν με εισιτήρια. Εφαρμόστηκαν δηλαδή όλα όσα συζητάμε και εδώ από τα 90s, αντί να αρκεστούν απλώς στην απαγόρευση μετακίνησης οπαδών όπως κάνουμε εμείς· ας μην ξεχνάμε πως οι φόνοι γίνονται έξω από τα γήπεδα.

Βέβαια – και στο πλαίσιο της ιστορικής ακρίβειας – η Θάτσερ είχε κατά καιρούς και μερικές εντελώς αλλόκοτες ιδέες, οι οποίες αποδείκνυαν πως ήταν μάλλον άσχετη από ποδόσφαιρο, ενώ δεν ήταν λίγες οι φορές που η καταστολή έφτασε σε ανεπίτρεπτα επίπεδα. Σε κάθε περίπτωση όμως, η αυστηροποίηση και η εφαρμογή των κανόνων και η επιβολή προστίμων στις ομάδες σε συνδυασμό με τον ευρωπαϊκό αποκλεισμό – ο οποίος κόστισε τόσο αγωνιστικά, όσο και οικονομικά στα μεγάλα αγγλικά κλαμπ – οδήγησε στη σταδιακή μείωση του χουλιγκανισμού. Οι αγγλικές ομάδες επέστρεψαν στην Ευρώπη το 1990 μετά από δική της έγκριση, με την Αγγλία όμως να χάνει πλέον την κορυφή της κατάταξης της UEFA, στην οποία κατάφερε να επιστρέψει μόλις το 2008.

Η αλλαγή κουλτούρας στο αγγλικό ποδόσφαιρο

Ουσιαστικά, ο κύριος στόχος της βρετανικής κυβέρνησης ήταν το τέλος της ανωνυμίας των χούλιγκαν – και αυτό είναι που χρειαζόμαστε και εδώ. Στην Αγγλία σήμερα είναι πρακτικά αδύνατο να πας σε οποιοδήποτε γήπεδο χωρίς να περάσεις από διάφορα στάδια ελέγχου προσωπικών στοιχείων, με τις κάμερες να καταγράφουν την οποιαδήποτε σου κίνηση – την ώρα που πίνεις τη μπίρα σου σε πλαστικό ποτήρι σε ειδικούς χώρους πριν ανέβεις στην κερκίδα, καθώς η κατανάλωση αλκοόλ οπουδήποτε αλλού απαγορεύεται· για τσιγάρο και αντικείμενα τύπου κοντάρια, καπνογόνα και λοιπά ούτε λόγος, ενώ οι αντίστοιχοι οργανωμένοι βρίσκονται υπό συνεχή στενή αστυνομική παρακολούθηση. Σήμερα, η καταστολή της βίας έχει ταυτιστεί πλήρως με τα συμφέροντα των ομάδων – αλλά και των φιλάθλων – καθώς οι ομάδες αναγκάστηκαν να ξεριζώσουν τις βίαιες μειοψηφίες από τις κερκίδες τους, επιβάλλοντας σταδιακά στους Άγγλους να αλλάξουν την οπαδική τους κουλτούρα. Τους Άγγλους, όχι τους Άμις του Κεντάκι.

Το έκανε η Θάτσερ μόνη της; Προφανώς όχι. Καθοριστικό ρόλο έπαιξε τόσο η ανάπτυξη της τεχνολογίας, η οποία έδωσε στις αστυνομικές δυνάμεις πρωτόγνωρες δυνατότητες πρόληψης, όσο και η ευρύτερη εμπορευματοποίηση του ποδοσφαίρου στα τέλη των 80s, την οποία οι αγγλικοί σύλλογοι συνειδητοποίησαν πως έπρεπε να εκμεταλλευτούν. Παράλληλα, η έκθεση του δικαστή Πίτερ Τέιλορ που ακολούθησε την τραγωδία του Χίλσμπορο το 1989 ήταν εξίσου καθοριστική στην αναπροσαρμογή των μέτρων ασφαλείας στα γήπεδα - αλλά και τη σωστή λειτουργία της αστυνομίας σε ποδοσφαρικό πλαίσιο - αναπροσδιορίζοντας πολλές από τις παραμέτρους που δε λειτουργούσαν σωστά και εξοργίζοντας τη Θάτσερ με τις υποδείξεις του καθώς ανέδειξαν σημαντικές ελλείψεις. Το βασικό στοιχείο όμως που έφερε η κυβέρνηση Θάτσερ, και που μάλλον είναι το κύριο που αξίζει οποιαδήποτε άλλη κυβέρνηση να μιμηθεί - όπως άλλωστε έκαναν και όλες οι βρετανικές κυβερνήσεις που ακολούθησαν - είναι η συνεπής πολιτική βούληση να λυθεί το πρόβλημα της βίας στα γήπεδα· αυτός είναι ο βασικός λόγος για να τη συζητάμε ακόμα.

Ο ρόλος του κράτους στην αντιμετώπιση της οπαδικής βίας

Στην πραγματικότητα, η Αγγλία είναι ειδική περίπτωση. Τα περισσότερα κράτη της δυτικής Ευρώπης έχουν πλέον εξαλείψει την οπαδική βία, χωρίς να χρειάστηκαν ποδοσφαιρικό αυτοεξορισμό, θεσπίζοντας αυστηρότατους κανόνες, οι οποίοι – άκουσον, άκουσον – εφαρμόζονται, τουλάχιστον σε πολύ μεγάλο βαθμό. Με τον εντυπωσιακό όμως αποκλεισμό των αγγλικών ομάδων από την Ευρώπη και όλα όσα ακολούθησαν, η νεοφιλελεύθερη  Θάτσερ ειρωνικά ανέδειξε τις αδυναμίες της πολιτικής της ιδεολογίας, καθώς ήταν το βρετανικό κράτος που λειτούργησε ως ο καθοριστικός ρυθμιστικός παράγοντας απέναντι σε ένα τέρας που έμοιαζε ανίκητο. Αυτή η λογική ισχύει σε όλη τη Δυτική Ευρώπη, αλλά και στις ΗΠΑ, όπου ξέρεις πως αν ξεφύγεις από τα όρια, τότε το κράτος θα φροντίσει ώστε να μην ξαναδείς από κοντά το γήπεδο της ομάδας σου για πολύ καιρό.

Ασφαλώς, ο ποδοσφαιρικός αποκλεισμός από την Ευρώπη ανήκει σε άλλη εποχή, δίνει όμως ακόμα τον τόνο της πολιτικής πρωτοβουλίας ώστε να αντιμετωπιστεί η σήψη. Η κυβέρνηση οφείλει να κινηθεί στο πλαίσιο των μέτρων που η ίδια εξήγγειλε σήμερα, επικαιροποιώντας και εφαρμόζοντας τους αντίστοιχους νόμους, καταγράφοντας και καταστέλλοντας χωρίς περιστροφές τις οπαδικές συμμορίες, καθιστώντας όμως παράλληλα τις ομάδες υπεύθυνες για τη συμπεριφορά των οπαδών τους, τόσο εντός, όσο και εκτός γηπέδων – όσο αυτό είναι δυνατό· άλλωστε, οι δίαυλοι μεταξύ ομάδων και οργανωμένων είναι γνωστοί σε όλους, και μόνο η εφαρμογή εξοντωτικών ποινών στις ίδιες τις ομάδες θα τις αναγκάσουν να προσαρμοστούν. Η δολοφονία του Άλκη Καμπανού θα πρέπει να είναι το δικό μας Χέυζελ· μια ανείπωτη τραγωδία που θα μας αναγκάσει να αλλάξουμε, ακριβώς γιατί δεν πάει άλλο. Οι βρετανοί το τόλμησαν – και πέτυχαν. Εμείς;