Η Σώτη Τριανταφύλλου γράφει για την ευρωπαϊκή ενοποίηση και την επιθυμία για ενότητα που γίνεται κίνητρο μαχητικού πολυκερματισμού.
Οι πολιτικές δυνάμεις, οι ομάδες και τα άτομα που στήριξαν την υπόθεση των ανοιχτών ευρωπαϊκών συνόρων έβλαψαν, προς το παρόν ανεπανόρθωτα, την ιδέα και την πράξη της ευρωπαϊκής ενοποίησης. Η απάντησή τους στο υπερχρονικό δίλημμα «δημοκρατία ή βαρβαρότητα» δεν ήταν ξεκάθαρη, όπως δεν ήταν ξεκάθαρη η θέση τους για τον ευρωπαϊκό πολιτισμό, τις δημοκρατικές αξίες, το κοσμικό κράτος ―η πλειονότητα των Ευρωπαίων πολιτών υπονόμευσε τον ίδιο της τον εαυτό επικαλούμενη τον ανθρωπισμό, τη φιλοξενία χωρίς προϋποθέσεις, μια γλυκερή και δακρύβρεχτη openness. Η εξω-ευρωπαϊκή μετανάστευση ως γεγονός και ως δέσμη ιδεών δίχασε ακόμα περισσότερο την ευρωπαϊκή ήπειρο, καθώς, μερικές χώρες απέρριψαν τη φιλοξενία (Ουγγαρία) ενώ άλλες απέτυχαν παταγωδώς να τη διαχειριστούν (Ελλάδα). Έτσι, απομακρύνθηκε ο ορίζοντας της ευρωπαϊκής ομοσπονδοποίησης και στο εσωτερικό των ευρωπαϊκών χωρών δημιουργήθηκαν καινούργια προβλήματα κοινωνικής συνοχής· ένα είδος χαμηλόφωνου εμφυλίου πολέμου τον οποίον πολλοί δεν μπορούν ή δεν θέλουν να ακούσουν.
Παρ’ όλ’ αυτά, μετά από σαράντα χρόνια χαλαρότητας, οι Ευρωπαίοι αρχίζουν να συνειδητοποιούν το νόημα θεμελιωδών λέξεων: σύνορα, πλουραλισμός, ανεκτικότητα, θρησκευτικά ουδέτερο κράτος, ιουδαιο-χριστιανική παράδοση, δημοκρατικές αξίες. Όλα αυτά είχαν διαστρεβλωθεί και, εν πολλοίς, παραμένουν διαστρεβλωμένα μολονότι ένα μέρος της αριστεράς ξαναβρίσκει τον χαμένο της εαυτό: αν μπορούσαμε να αποδώσουμε σε ένα και μοναδικό φαινόμενο την τρομερή διαμάχη που εκτυλίσσεται στην Ευρώπη γύρω από τη μετανάστευση, κυρίως την ισλαμική, θα ήταν η παραίτηση της αριστεράς από τις αριστερές αξίες· η ιδεολογική της σύγχυση και η πτώχευση της σκέψης της. Το αποτέλεσμα είναι, μεταξύ άλλων, η αμφισβήτηση της έννοιας των συνόρων, η απαξίωσή τους, η υποβάθμιση της ευρωπαϊκής διαφοράς από τον υπόλοιπο κόσμο ―η ψευδής και παραπλανητική αντίληψη της παγκόσμιας αξιακής ομοιογένειας και πολιτιστικής ισότητας.
Τι είναι τα σύνορα και τι δεν είναι: δεν είναι τείχη ―η αριστερά χρησιμοποιεί εντυπωσιακές λέξεις («Ευρώπη-φρούριο», «ευρωπαϊκά συρματοπλέγματα») τις οποίες αποδίδει στους αντιπάλους της· όμως, μόνο η εθνικιστική ακροδεξιά εξισώνει τα σύνορα με τα τείχη και συνήθως δεν αναφέρεται στην Ευρώπη· αναφέρεται στα επιμέρους κράτη. Όλοι οι υπόλοιποι θεωρούμε τα σύνορα ένα κατώφλι ―κι όπως είθισται, όταν βρίσκεται κάποιος σ’ ένα κατώφλι, προτού το διαβεί, προτού μπει στο οίκημα, σκουπίζει τα παπούτσια του· μερικές φορές τα βγάζει. Το κατώφλι σηματοδοτεί ένα «μέσα» κι ένα «έξω»: δεν ζούμε πια στα δάση· αν και, ακόμα και στα δάση, οι πρωτόγονοι άνθρωποι χάραζαν το δικό τους έδαφος, έχτιζαν τη δική τους καλύβα.
Τίθεται ένα ζήτημα διάκρισης, ορίων, διαχωριστικών γραμμών: οι πολιτισμένοι άνθρωποι διακρίνουν το δημόσιο από το ιδιωτικό· έχουν συνείδηση του τόπου και του χρόνου ―η σχολική αίθουσα διαφέρει από το προαύλιο του διαλείμματος· το εκλογικό κέντρο διαφέρει από το καφενείο· κάθε κατώφλι συνδέεται με διαφορετική συμπεριφορά, βηματισμό, τόνο της φωνής, ντύσιμο. Ο άνθρωπος που μπαίνει στο μετρό φορώντας μαγιό παραβιάζει τον νόμο και το έθος· κι αν αγκαλιάσω ξαφνικά έναν άγνωστο στον δρόμο και τον φιλήσω στο στόμα θα με πάρει δικαίως για τρελή. Ο σεβασμός των ορίων του άλλου, ακόμα και της όρασής του ―το να μην του επιβάλλω δηλαδή αηδιαστικά θεάματα― θεμελιώνει την πολιτισμένη κοινωνία: παραμερίζω να περάσει ο συμπολίτης μου και ζητώ συγνώμη σε περίπτωση που τον αγγίξω κατά λάθος· δεν τηλεφωνώ σε κανέναν στις τέσσερις το πρωί εκτός αν αιμορραγώ, αν πεθαίνω, αν χρειάζομαι άμεση βοήθεια. Στο πανηγύρι που έστησε η αριστερά από το 1968, πολλοί από τους κανόνες της αρμονικής συμβίωσης θεωρήθηκαν αναχρονιστικές κοινωνικές συμβατικότητες και πήραν τον δρόμο της κατάργησης: αλλά, η κατάργηση των ορίων σημαίνει ολίσθηση στη βαρβαρότητα, όχι επανάσταση.
Το αίτημα της κατάργησης των συνόρων ήταν ―είναι― αίτημα κατάργησης των ορίων. Για παράδειγμα, το σχολείο που επιζητούσε η ευρωπαϊκή αριστερά στο πρώτο ήμισυ του 20ού αιώνα ήταν «πολιτικά ουδέτερο»: υπήρχε όριο μεταξύ του σχολικού «μέσα» όπου κατοικούσαν μαθητές και του κοινωνικού «έξω» όπου κατοικούσαν πολίτες. Σήμερα, εδώ και πολλές δεκαετίες, το σχολείο είναι η συνέχιση της πολιτικής κοινωνίας, των ΜΜΕ, της διάχυτης προπαγάνδας· δεν δημιουργεί μορφωμένους ανθρώπους, δημιουργεί ρομπότ πολιτικών ιδεολογιών, κομμάτων και θρησκειών. Είδαμε και πάθαμε να απομακρύνουμε τους παπάδες από το ευρωπαϊκό σχολείο κι όταν το επιτύχαμε, εφόσον τα όρια είχαν ήδη διαταραχθεί, μπήκαν από το παράθυρο οι ιμάμηδες.
Το πρώτο φαινομενικά παράδοξο με την παραβίαση των ορίων είναι ότι δημιουργεί καινούργια: η κατάτμηση των ευρωπαϊκών κοινωνιών σε ξεχωριστές συνοικίες-μικροκόσμους, θρησκείες, τρόπους ζωής είναι το αποτέλεσμα ορίων που θέτουν αυθαιρέτως ανεπίσημοι, μη εκλεγμένοι ηγήτορες, ταγοί και ποιμένες. Η προαναφερθείσα αντίληψη του «όλοι είμαστε ίδιοι και χωράμε» διαψεύδεται από τις ίδιες τις κοινότητες, που αυτοαποκαλούνται μειονότητες, οι οποίες έχουν υπερβεί το κατώφλι χωρίς να σκουπίσουν τα παπούτσια τους, φέρνοντας στον εσωτερικό χώρο ένα σωρό λάσπες: αναγκαστικούς γάμους, πιστοποιητικά παρθενίας, ακρωτηριασμούς γυναικείων οργάνων, μίσος για τον ευρωπαϊκό πολιτισμό και την ευρωπαϊκή παράδοση, περιφρόνηση των νόμων και της παιδείας.
Τα έθνη χτίστηκαν πάνω στην ενότητα: για να συγκροτηθούν, χρειάστηκε να λειανθούν όλες οι γλωσσικές διαφορές, τα σχίσματα και οι τοπικιστικές διεκδικήσεις. Αν μεταφέρουμε τη φιλοδοξία της εθνικής οικοδόμησης σε ευρωπαϊκό επίπεδο ―κι αυτό είναι το όραμα πολλών από μας― θα χρειαστεί μια ευρωπαϊκή περίμετρος που να λειτουργεί σαν κατώφλι: από την εσωτερική πλευρά οι άνθρωποι θα πιστεύουν στις κοινές αξίες και στην κοινή τους ιστορία, κι από την εξωτερική πλευρά όποιος θέλει να μπει θα πρέπει να μαθαίνει και να σέβεται αυτές τις αξίες, αυτή την ιστορία. Το πρόβλημα που προστίθεται είναι ότι η επιθυμία για ενότητα γίνεται κίνητρο μαχητικού πολυκερματισμού: η μετα-αριστερά, εκείνη που υποκλίνεται μπροστά στις πολεμικές θρησκείες, τον ενθαρρύνει ―η «ομαλότητα», όπως ομολογεί η ίδια σε πρόσκαιρες εκρήξεις ειλικρίνειας, δεν εξυπηρετεί τους στόχους της.
14°
