Η απρόσμενη συνάντηση του Λόρεν Γκράχαμ με τον Τροφίμ Λυσένκο και η συμβολή του Τζορτζ Σόρος
Ήταν ένα ανοιξιάτικο μεσημέρι του 1971 όταν ο αμερικανός ιστορικός της επιστήμης Λόρεν Γκράχαμ, αποκαμωμένος από την έρευνα που έκανε στις βιβλιοθήκες της Μόσχας και στα αρχεία της Σοβιετικής Ακαδημίας Επιστημών, για το νέο βιβλίο του, άρχισε να βαδίζει προς το «Σπίτι των Επιστημόνων», όπου -εκμεταλλευόμενος τα προνόμια που του έδινε ένα πρόγραμμα πολιτιστικών ανταλλαγών ανάμεσα στις ΗΠΑ και την ΕΣΣΔ- θα μπορούσε να προσφέρει στον εαυτό του ένα καλό και φθηνό γεύμα.
Ο Γκράχαμ, ήδη από το 1961 που σπούδαζε στο Πανεπιστήμιο της Μόσχας, είχε θέσει ως στόχο τη συγγραφή ενός βιβλίου για τον άνθρωπο που απετέλεσε τον τσάρο της σοβιετικής επιστήμης, για 30 ολόκληρα χρόνια, τον Τροφίμ Λυσένκο. Kι είχε προσπαθήσει δύο φορές, κατά τη διάρκεια αυτής της δεκαετίας, να έρθει σε επαφή μαζί του ώστε να του θέσει υπόψη τις σημειώσεις για το βιβλίο που ετοίμαζε και να ακούσει και τη δική του εκδοχή για τα γεγονότα.
Η πρώτη απόπειρα ήταν το 1961, ενόσω το άστρο του Λυσένκο δεν είχε ακόμη δύσει, όταν ο νεαρός φοιτητής επισκέφθηκε τα γραφεία του Αγροκτήματος Λένιν, στο οποίο ο σοβιετικός βιολόγος πειραματιζόταν -με τι άλλο;- με την αύξηση της ποσότητας γάλακτος των αγελάδων εφαρμόζοντας την προσφιλή θεωρία του, της μεταβίβασης των επίκτητων χαρακτηριστικών. Ο Λυσένκο απουσίαζε, οπότε ο φοιτητής άφησε το σύνολο των σημειώσεων που είχε γράψει για το βιβλίο, μαζί με τη διεύθυνσή του και το τηλέφωνό του, με την παράκληση ο πρώτος να επικοινωνήσει μαζί του, για πιθανές διορθώσεις. Ο Λυσένκο ποτέ δεν απάντησε.
Ο ιστορικός επανέλαβε την προσπάθειά του και κατά τη διάρκεια αυτής της επίσκεψης στη Μόσχα, το 1971. Αυτή τη φορά επισκέφθηκε την Ακαδημία Επιστημών, στην οποία ο καθαιρεθείς Λυσένκο διατηρούσε ακόμη γραφείο, και άφησε την πλήρη εκδοχή του βιβλίου του, πάλι με τη διεύθυνσή του και το τηλέφωνό του. Ούτε όμως αυτή τη φορά ο Λυσένκο απάντησε, γεγονός που αποδείκνυε ότι δεν επιθυμούσε να μιλήσει μαζί του. Έτσι αποφάσισε να τα παρατήσει και να αρκεστεί στις πληροφορίες που μπορούσε να αντλήσει από τις βιβλιοθήκες και τα αρχεία.
Αυτό λοιπόν το ανοιξιάτικο μεσημέρι είναι που τον βρίσκουμε να φεύγει κουρασμένος από τη μελέτη των αρχείων που φυλάσσονταν στην πολύ ενημερωμένη Βιβλιοθήκη του Λένιν, στο κέντρο της πόλης, και να κατευθύνεται προς το Σπίτι των Επιστημόνων. Το μέγαρο στο οποίο στεγαζόταν, είχε κτιστεί τον 18ο αιώνα, είχε καεί κατά τη διάρκεια της κατοχής της Μόσχας από τον στρατό του Ναπολέοντα, αλλά είχε αποκατασταθεί τον 19ο αιώνα ώστε να αποτελεί τόπο συνάντησης των πλούσιων εμπόρων της πρωτεύουσας. Μετά την επιβολή της Οκτωβριανής Επανάστασης μετατράπηκε σε ένα πολυτελές κέντρο ευεξίας και αναψυχής που προοριζόταν αποκλειστικά για τα μέλη της Ακαδημίας Επιστημών.
Όταν ο Γκράχαμ μπήκε στην πολυτελή αίθουσα του εστιατορίου του μεγάρου, την προσοχή του τράβηξε ένας άνθρωπος που έτρωγε σκυφτός τη σούπα του, απομονωμένος απ’ όλους τους υπόλοιπους σε ένα τραπέζι. Όταν πλησίασε, δεν είχε καμιά αμφιβολία. Μπροστά του βρισκόταν αυτοπροσώπως ο Λυσένκο! Ήταν η ευκαιρία της ζωής του. Επιτέλους θα του δινόταν η δυνατότητα να μιλήσει με τον άνθρωπο που βαρυνόταν για διώξεις, φυλακίσεις, εξορίες ακόμη και θανάτους, εκατοντάδων επιστημόνων κατά τη διάρκεια της παντοδυναμίας του.
Χωρίς να καθυστερήσει ο ιστορικός τον πλησίασε και του είπε: «Είμαι ο Λόρεν Γκράχαμ και σας έχω στείλει πολλές επιστολές για να συναντηθούμε». Ο Λυσένκο του απάντησε: «Θυμάμαι το όνομά σου. Ξέρεις πολλά για την ιστορία της ρωσικής επιστήμης, αλλά έχεις παρεξηγήσει τον ρόλο μου».
Κατά τη διάρκεια της συζήτησης, αφού ο Λυσένκο είχε υπερασπιστεί τον εαυτό του λέγοντας ότι ως μη μέλος του κόμματος δεν θα μπορούσε να προκαλέσει τις διώξεις και τον θάνατο ανθρώπων, και ο Γκράχαμ του είχε αντιτείνει πως στο κλίμα εκείνων των ημερών αρκούσε η καταγγελία ενός απλού πολίτη για να διωχθεί ένας άνθρωπος, πόσο μάλλον η στοχοποίησή του από ένα επιφανές στέλεχος του καθεστώτος, ο Λυσένκο αντέδρασε, φεύγοντας νευριασμένος από το εστιατόριο. Μετά όμως από 10 λεπτά ξαναγύρισε για να πει στον συνομιλητή του: «Με έχεις παρεξηγήσει. Νομίζεις πως ήμουν μέρος του καταπιεστικού σοβιετικού συστήματος. Ήμουν πάντα ένας παρείσακτος. Προερχόμουν από μια απλή οικογένεια χωρικών και όλη η επαγγελματική μου εξέλιξη προσέκρουε στις προκαταλήψεις των ανώτερων τάξεων. Ο Βαβίλοφ προερχόταν από μια εύπορη οικογένεια, συνεπώς είχε καλή μόρφωση και μιλούσε πολλές ξένες γλώσσες. Όταν ήμουν παιδί, περπατούσα με γυμνά πόδια στα χωράφια και δεν είχα ποτέ την ευκαιρία μιας καλής μόρφωσης. Οι πιο πολλοί από τους εξέχοντες γενετιστές, ήταν σαν τον Βαβίλοφ. Δεν έκαναν χώρο για έναν απλό χωρικό όπως εγώ… Τώρα, για μια ακόμη φορά, είμαι παρείσακτος. Γιατί νομίζεις πως δεν κάθεται κανένας μαζί μου;»
Όταν ο Λυσένκο αποχώρησε, ίσως ο ιστορικός να αναλογίστηκε πόσο το αίσθημα μειονεξίας μπορεί να κάνει έναν άνθρωπο να είναι τόσο εχθροπαθής και μνησίκακος. Αυτό όμως που δεν φανταζόταν ήταν ότι πέντε χρόνια αργότερα στο ίδιο μέγαρο θα διεξαγόταν, παρουσία του ιστορικού, μια συνάντηση με τους επιβιώσαντες -ηλικιωμένους, αξιοπρεπείς, αλλά πάμπτωχους- γενετιστές της μεγάλης διένεξης.
Η συνάντηση είχε χρηματοδοτηθεί από κάποιον που συμμετείχε σε αυτή και ζήτησε από τον καθένα από τους παρισταμένους να διηγηθεί την ιστορία της προσωπικής δίωξής του, υποσχόμενος στο τέλος να συμβάλει στην αναγέννηση της ρωσικής βιολογίας. Ήταν ο ίδιος άνθρωπος που με δικές του χορηγίες, αναστήθηκαν οι ρωσικές βιβλιοθήκες. Το όνομά του; Κρατηθείτε: Τζορτζ Σόρος…
13°
