5 κρίσιμα συμπεράσματα των Αμερικανικών Εκλογών

Οι πιο επεισοδιακές, συναρπαστικές και ανατρεπτικές προεδρικές εκλογές της αμερικανικής ιστορίας αποτελούν παρελθόν. Έπειτα από σχεδόν πέντε μέρες καταμέτρησης ψήφων, ο Τζο Μπάιντεν εκλέχθηκε πρόεδρος αντικαθιστώντας τον Ντόναλντ Τραμπ – και περιορίζοντάς τον, αυτόν και όλα όσα εκπροσώπησε, σε μία μόλις θητεία. Από τις 21 Ιανουαρίου του 2021 η εποχή Τραμπ θα αποτελεί παρελθόν.

Όμως, αρκετά από τα συμπεράσματα των αμερικανικών εκλογών φέρνουν προβληματισμό. Η χώρα είναι σχεδόν ισόποσα διχασμένη ανάμεσα σε δύο αντικρουόμενες κοσμοθεωρίες –οι οποίες ξεπερνάνε τα όρια της πολιτικής και ιδεολογικής αντιπαράθεσης– ενώ η εντυπωσιακή ταύτιση των Ρεπουμπλικάνων με τον Τραμπ μετέτρεψε τον θρίαμβο που περίμεναν οι Δημοκρατικοί σε μια αρκετά αγχωτική νίκη. Το τέλος των εκλογών βρίσκει την Αμερική πληγωμένη και τη Δύση μπερδεμένη με το τέρας που μεγάλωσε μέσα της αθόρυβα και καλά κρυμμένο από τα φώτα, δοκιμάζοντας πλέον ανοιχτά τις αξίες και τη συνοχή της.

1. Οι «ντροπαλοί ψηφοφόροι» του Τραμπ

Το πρώτο κρίσιμο στοιχείο των εκλογών είναι η απόκλιση των προβλέψεων από τα πραγματικά αποτελέσματα. Θα πει κάποιος πως οι έρευνες έπιασαν τον νικητή, όμως οι διαφορές ανάμεσα σε Μπάιντεν και Τραμπ ήταν πολύ μικρότερες από τις αναμενόμενες. Ενδεικτικά, ο θρίαμβος του Τραμπ στη Φλόριντα, η άνετη επικράτησή του σε Αϊόβα, Οχάιο και Τέξας, η εντυπωσιακή του επίδοση στις swing states που έχασε οριακά αλλά και η συνολική διαφορά του από τον Μπάιντεν, που σταμάτησε στο -3% αντί για το -9%, αποδεικνύουν πως το εκλογικό σώμα έκρυβε δυναμικές που οι δημοσκόποι δεν κατάφεραν να εκτιμήσουν σωστά. Αυτό βέβαια απέχει πολύ από την πεποίθηση πως οι δημοσκοπήσεις είναι άχρηστες ή στημένες –όπως λατρεύει να φωνάζει η alt-right–, όμως σίγουρα οι φετινές εκλογές, σε συνδυασμό με εκείνες του 2016, αποτελούν απόδειξη πως χρειάζεται μια επιστημονική επαναπροσέγγιση σε ό,τι αφορά τις εκτιμήσεις για το μέγεθος και τη συμπεριφορά του μέρους εκείνου του εκλογικού σώματος που κρύβει πως φλερτάρει με τον εθνολαϊκισμό, είτε ένοχα, είτε περήφανα.

2. Η οικονομία και η «woke» κουλτούρα

Πέρα όμως από τους «ντροπαλούς ψηφοφόρους» του Τραμπ, οι Αμερικάνοι ψήφισαν με κύριο γνώμονα την οικονομία και όχι την πανδημία, παρά τις 235.000 των θυμάτων της στις ΗΠΑ. Η πεποίθηση του εκλογικού σώματος πως ο Τραμπ είναι ικανότερος να διαχειριστεί την οικονομία σε σχέση με τον Μπάιντεν εξηγεί σε ένα ποσοστό τα πολύ μεγαλύτερα νούμερά του από αυτά που προβλέπονταν, ενώ δεν υπάρχει αμφιβολία πως αν η Covid-19 δεν γονάτιζε την αμερικανική οικονομία ανακόπτοντας την εντυπωσιακή αναπτυξιακή της πορεία στα χρόνια του Ρεπουμπλικάνου προέδρου, τότε το αποτέλεσμα των εκλογών ίσως να ήταν πολύ διαφορετικό. Ένας λόγος που ο Τραμπ έχασε οριακά τις εκλογές –παρότι απέτυχε πλήρως να αντιμετωπίσει την πανδημία– είναι η διαχρονική τάση του αμερικανικού εκλογικού σώματος να κοιτάζει πρώτα την οικονομία, κάτι που δεν αναμένεται να αλλάξει, και που ενδέχεται να δυσκολέψει τον Μπάιντεν.

Όμως, η εντυπωσιακή επίδοση του απερχόμενου προέδρου οφείλεται και στα culture wars. Είναι ξεκάθαρο πως οι περισσότεροι Αμερικάνοι δεν αγοράζουν δικαιωματισμό, ενώ παρά τη δολοφονία του Τζορτζ Φλόιντ, την έξαρση του BLM κινήματος και την ενίσχυση της LGBTQ+ κοινότητας, η φασαρία των social justice warriors στα αριστερά των Δημοκρατικών περισσότερο ενοχλεί τους μετριοπαθείς, παρά τους προσκαλεί στο Δημοκρατικό κόμμα. Η εκ του ασφαλούς μεταμοντέρνα άρνηση του καπιταλισμού, η υστερία της πολιτικής ορθότητας και οι υπεραπλουστευμένες εμμονές της πολιτικής ταυτοτήτων δεν περνάνε πλειοψηφικά στις ΗΠΑ – και ο Τραμπ το κατάλαβε νωρίτερα απ’ όλους. Για αυτό έκανε τα πάντα ώστε να ταυτίσει τον Μπάιντεν με τη λούμπεν πλευρά του κόμματός του, για αυτό τουίταρε ανοιχτά υπέρ του Μπέρνι Σάντερς όσο είχε ελπίδες να κερδίσει τον Μπάιντεν και για αυτό πούλησε ψυχροπολεμικό αντισοσιαλισμό στη Φλόριντα με επιτυχία – και χωρίς κανέναν απολύτως ενδοιασμό.

Η στρατηγική του Τραμπ πέτυχε, ακόμα και αν εκείνος έχασε. Χρησιμοποιώντας την έμφαση του Μπάιντεν στις κοινωνικές παροχές και τον φανατισμό της woke κουλτούρας εναντίον των Δημοκρατικών στο σύνολό τους, ο απερχόμενος πρόεδρος αύξησε το πολιτικό του κεφάλαιο και έδωσε στους μετριοπαθείς Ρεπουμπλικάνους έναν λόγο για να παραμείνουν πιστοί στο κόμμα τους, ακόμα και αν οι μισοί τον αποστρέφονται σε προσωπικό επίπεδο. Η διαφαινόμενη επικράτησή τους στην κούρσα της Γερουσίας, αλλά και οι επιμέρους νίκες τους σε εκείνη του Κογκρέσου, επιβεβαιώνουν πως η οικονομική και κοινωνική ατζέντα των Ρεπουμπλικάνων εξακολουθεί να αποτελεί σχεδόν κυρίαρχο ρεύμα.

3. Το φαινόμενο Τραμπ

Σε κάθε περίπτωση, το φαινόμενο Τραμπ δεν θα ξεφτίσει εύκολα. Η στάση του μπροστά στην ήττα, η αυτοανακήρυξή του σε νικητή και οι αβάσιμες κατηγορίες περί νοθείας είναι ενδεικτικές της ιδιοσυγκρασίας του αλλά και εκείνης αρκετών οπαδών του. Στο τέλος, η πραγματικότητα πάντα κερδίζει· όμως, ποτέ στο αμερικάνικο παρελθόν δεν υπήρξαν τόσοι πολλοί που θύμωσαν τόσο μαζικά εναντίον της, ενώ η φασαρία που κάνουν δεν μπορεί πλέον να αγνοηθεί. Το κρίσιμο επόμενο βήμα είναι να εξηγήσουμε τη μαζικότητα αυτής της συμπεριφοράς.

Το φαινόμενο Τραμπ ίσως να είναι τελικά η μεγαλύτερη απόδειξη πως φτάσαμε στο Τέλος της Ιστορίας. Ο Φράνσις Φουκουγιάμα έγραψε το 1992 πως η φιλελεύθερη δημοκρατία αποτελεί το τέλος της ιστορικής εξέλιξης των κοινωνικών συστημάτων, επικρατώντας του κομμουνισμού και του φασισμού. Όμως, όπως σωστά προέβλεψε, η φιλελεύθερη δημοκρατία θα δοκιμαζόταν πλέον εκ των έσω, με τον λαϊκισμό και την πολιτική σήψη να αποτελούν τους μεγαλύτερους κινδύνους. Το φαινόμενο Τραμπ επιβεβαιώνει πως ο παρωχημένος διχασμός του 20ού αιώνα ανάμεσα σε αντιμαχόμενες πολιτικές φιλοσοφίες, αντικαθίσταται σταδιακά στον 21ο από μια σύγκρουση κοσμοθεωριών η οποία βασίζεται πολύ περισσότερο στο θυμικό των πολιτών που αντιλαμβάνονται την πραγματικότητα διαφορετικά, παρά στην κοινωνική τους τάξη. Σήμερα ο Φουκουγιάμα πιστεύει πως η εποχή της «μετά-αλήθειας» και της άρνησης των περιορισμών και των δεδομένων της πραγματικότητας αποτελεί μια κρίσιμη εσωτερική απειλή για τη φιλελεύθερη δημοκρατία· το φαινόμενο Τραμπ το επιβεβαιώνει, ειδικά καθώς ο εκφραστής του οδεύει προς την έξοδο του Λευκού Οίκου.

4. Ο αμερικανικός απομονωτισμός και η Δύση

Τέλος, οι εκλογές του 2020 αποδεικνύουν πως ο αμερικανικός απομονωτισμός δεν έχει ηττηθεί. Από την ώρα που έκλεισαν οι αμερικανικές κάλπες, ο κόσμος παρακολουθεί την εξέλιξη της ψηφοφορίας στις ΗΠΑ, αγωνιώντας για την επόμενη μέρα της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής. Σωστά· ο τετραετής απομονωτισμός του Τραμπ απομάκρυνε την Αμερική από τους παραδοσιακούς της συμμάχους πολιτικά, εμπορικά, αμυντικά και πολιτισμικά, βλέποντάς τους περισσότερο σαν business partners σε ένα μοντέλο συναλλακτικής εξωτερικής πολιτικής. Έτσι, η νίκη του Τζο Μπάιντεν εκφράζει την πιθανότητα επαναπροσέγγισης σε ένα επίπεδο που τουλάχιστον θα μοιάζει με το προ τετραετίας status quo, όμως η επίδοση του Τραμπ δεν αφήνει περιθώριο εφησυχασμού.

Στο πρώτο τέταρτο του 21ου πρώτου αιώνα οι ΗΠΑ δεν μοιάζουν πια τόσο στην πανταχού παρούσα υπερδύναμη του 20ού. Οι αμερικανικές εκλογές απέδειξαν πως οι Αμερικάνοι ψηφίζουν με κύριο γνώμονα την εσωτερική τους πολιτική, αφήνοντας στο περιθώριο τα εξωτερικά ζητήματα – ακόμα και αν πολλοί δεν καταλαβαίνουν πως τα δύο είναι αλληλένδετα. Έτσι, δεν πρέπει να υπολογίζουμε πως ο αμερικανικός απομονωτισμός θα επιστρέψει στη λήθη της ιστορίας· ποιος ξέρει άλλωστε τι θα δούμε από τους Ρεπουμπλικάνους σε τέσσερα χρόνια, ειδικά αν η κυβέρνηση Μπάιντεν αποτύχει στην εξωτερική πολιτική. Η αποχώρηση των ΗΠΑ από γεωπολιτικά σταυροδρόμια όπου είχε την υπεροχή, η εμπειρία των εμπορικών πολέμων και οι ταλαιπωρημένες σχέσεις τους με τους υπόλοιπους Δυτικούς της συμμάχους πιθανότατα θα διορθωθούν σε έναν βαθμό επί Μπάιντεν. Όμως, το μέλλον ίσως κρύβει την επιστροφή του αμερικάνικου απομονωτισμού στις επόμενες εκλογές, σε μια εποχή που η Δύση πιθανότατα θα εξακολουθεί να χρειάζεται όσο περισσότερη συνοχή μπορεί να βρει.

5. Η αξιοπρέπεια και το μέλλον

Θεωρητικά, οι ΗΠΑ επιστρέφουν σε μια κανονικότητα. Ένας έμπειρος πολιτικός αναλαμβάνει το τιμόνι της χώρας, με την αμερικανική προεδρία να ανακτά ήδη λίγη από την αίγλη και την αξιοπρέπεια που στερήθηκε τα τελευταία χρόνια. Όμως, το μέλλον του Μπάιντεν στην Προεδρία είναι γεμάτο προκλήσεις τόσο στο εσωτερικό, όσο και στο εξωτερικό της χώρας. Ο Τζο Μπάιντεν ήταν ο σωστός υποψήφιος καθώς αποδείχτηκε πολιτικά ικανός να διαχειριστεί τις εύθραυστες εσωκομματικές ισορροπίες και απαιτήσεις στην κούρσα, ενώ η έκθεσή του στα μάτια του εκλογικού σώματος δεν επέτρεψε στον Τραμπ να πείσει πως ανακάλυψε τον σοσιαλισμό στα γεράματα. Όμως, ως πρόεδρος θα πρέπει να ακροβατήσει ανάμεσα σε ένα τέτοιο μοντέλο διακυβέρνησης ώστε να μπορεί να δουλέψει με τη Γερουσία –την οποία ελέγχουν οι Ρεπουμπλικάνοι– αλλά και να κρατήσει τη βάση του κόμματός του ενωμένη· αυτό θα είναι πολύ δυσκολότερο από την εκλογή του.

Από την άλλη, οι Ρεπουμπλικάνοι βρίσκονται αντιμέτωποι με μια υπαρξιακή πρόκληση. Η αγχωτική νίκη του Μπάιντεν απέδειξε την εκπληκτικά μεγάλη απήχηση όλων όσων πρεσβεύει ο Τραμπ, με τον παραδοσιακό αμερικανικό συντηρητισμό των Ρεπουμπλικάνων να χάνει την εσωκομματική μάχη απέναντι στην αμετροέπεια και τον αυταρχισμό του απερχόμενο προέδρου. Έχοντας-κατά πάσα πιθανότητα-εξασφαλίσει τουλάχιστον δύο χρόνια πλειοψηφίας στη Γερουσία, αλλά και την απόλυτη κυριαρχία στο Ανώτατο Δικαστήριο, οι Ρεπουμπλικάνοι πρέπει να αποφασίσουν πώς θα διαχειριστούν την πολιτισμική πλέον επιρροή του σύντομα πρώην προέδρου, επιλέγοντας αν θα παραμείνουν «το κόμμα του Λίνκολν» –ή του Ρόναλντ Ρήγκαν και του Μιτ Ρόμνεϊ– ή αν θα σφιχταγκαλιάσουν την καλτ προσωπικότητα του Ντόναλντ Τραμπ, συμβάλλοντας περισσότερο στον διχασμό των ΗΠΑ, και πιθανώς ναρκοθετώντας ξανά στο μέλλον την ενότητα της Δύσης.