Οι μεταρρυθμίσεις που δεν γίνονται

Πέρυσι, τέτοιον καιρό, ο επελαύνων ως αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης κ. Μητσοτάκης, παρέστη σε μια σημαντική εκδήλωση. Είχε τον τίτλο «Ελλάδα 2021» και την οργάνωνε το Κέντρο Φιλελεύθερων Μελετών. Σ’ αυτή την εκδήλωση παρουσιάστηκαν προτάσεις σε σχέση με αλλαγές και μεταρρυθμίσεις που πρέπει να δρομολογηθούν ώστε η Ελλάδα, από το εμβληματικό 2021 και μετά, να ατενίσει το μέλλον της από ακόμη καλύτερη θέση και με μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση.

Οι προτάσεις της ατζέντας «Ελλάδα 2021» που αναφέρονταν στην αναδιοργάνωση της δημόσιας διοίκησης περιελάμβαναν τις ακόλουθες κεντρικές παρεμβάσεις:

1. Αντικατάσταση του παρωχημένου συστήματος των αρμοδιοτήτων με έμφαση στα πεδία πολιτικής.
2. Εμπέδωση των διαδικασιών καλής νομοθέτησης.
3. Αναδιοργάνωση των διοικητικών δομών σε κάθε επίπεδο - κεντρικό, αποκεντρωμένο, τοπικό.
4. Δημιουργία Ανεξάρτητης Αρχής για τη διοίκηση του ανθρώπινου δυναμικού.
5. Ενίσχυση της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης για την απλούστευση των διαδικασιών και την παροχή καλύτερης ποιότητας υπηρεσιών σε πολίτες και επιχειρήσεις.
6. Υιοθέτηση του προϋπολογισμού προγραμμάτων.

Ειδικότερες δράσεις αναφέρονταν σε κάθε μια από τις προηγούμενες κεντρικές παρεμβάσεις.

Ο κ. Μητσοτάκης υιοθέτησε το σύνολο των προτάσεων αυτών και μάλιστα συνεχάρη τους συγγραφείς και τους διοργανωτές του εγχειρήματος.

Όμως, κατά την διάρκεια του διαδραμόντος χρόνου, με αμιγή κυβέρνηση της ΝΔ, από τον Ιούλιο 2019 και μετά, η άνω ατζέντα δεν εφαρμόστηκε στο μεγαλύτερό της μέρος.

Τι έφταιξε;

Συγκεκριμένα:

1. Όσον αφορά την αντικατάσταση του συστήματος των αποσπασματικών, λεπτομερειακών και ατελέσφορων, εν πολλοίς, αρμοδιοτήτων με πεδία πολιτικής δεν υπάρχει, ακόμη, ένα απτό αποτέλεσμα. Παραμένει, ωστόσο, αδήριτη ανάγκη το ισχύον σύστημα να αντικατασταθεί από ένα ευέλικτο σύστημα διακυβέρνησης, στο οποίο η έμφαση ανά επίπεδο (κεντρικό, περιφερειακό, τοπικό) θα δίδεται σε ολοκληρωμένα πεδία πολιτικής.

Η αναγκαιότητα της κεντρικής αυτής μεταρρύθμισης που αποτελεί την «ναυαρχίδα» των αλλαγών κατέστη πρόδηλη, ιδίως, με την έλευση της υγειονομικής κρίσης. Η έλλειψη οργανωμένης πρωτοβάθμιας υγειονομικής φροντίδας υποσημειώθηκε από τους ειδικούς, ως βασική έλλειψη του συστήματος υγείας. Η περιορισμένη εξάπλωση της νόσου έδωσε τον χρόνο που χρειάζεται η Πολιτεία για την άμεση αναδιοργάνωση των Κέντρων Υγείας και λοιπών πρωτοβάθμιων υγειονομικών δομών. Επείγει η δημιουργία μιας στιβαρής δομής με ενιαία διοίκηση που να στοχεύει στην αποσυμφόρηση και υποστήριξη των νοσοκομείων της περιφέρειας.

2. Η καλή νομοθέτηση αποτέλεσε ένα πεδίο (επανα-) ρύθμισης στον νόμο 4622/2019 των βασικών διατάξεων του ν. 4048/2012 και εξειδικεύτηκε από ένα «εγχειρίδιο νομοπαρασκευαστικής μεθοδολογίας» το οποίο ακολούθησε 10 μήνες μετά την ψήφισή του. Η ενσκήψασα υγειονομική κρίση και οι έκτακτες και απρόβλεπτες συνθήκες που επεκράτησαν, οδήγησαν, όμως, σε έκτακτη νομοθέτηση (ΠΝΠ) και στην de facto ακύρωση της καλής νομοθέτησης. Η επαναφορά της ομαλότητας στην λειτουργία του Κοινοβουλίου είναι sine qua non προϋπόθεση για την δρομολόγηση των πρακτικών μέτρων που θα επιτρέψουν την εφαρμογή της καλής νομοθέτησης. Εννοείται ότι η Κυβέρνηση πρέπει, πάραυτα, να αποποιηθεί το δέλεαρ που της προσφέρει η υποκατάσταση του νομοθέτη από τον εαυτό της (αδιαφανείς συμβάσεις, εξυπηρετήσεις ημετέρων, δημιουργία γαλάζιων πραιτωριανών) και να τιμήσει τόσο τις προσδοκίες όσων πίστεψαν στις προεκλογικές της εξαγγελίες όσο και τις υποχρεώσεις της έναντι του Συντάγματος και της νομιμότητας.
3. Η οργανωτική αναδιάρθρωση που πρέπει να γίνει προς την κατεύθυνση μιας καλά αρθρωμένης πολύ-επίπεδης διακυβέρνησης δεν έχει, επίσης, προχωρήσει. Μια προσπάθεια συγχώνευσης δημοσίων νομικών προσώπων που επιχειρήθηκε με τον ν. 4622/2019 δεν είχε συνέχεια. Οι  Δήμοι και οι Περιφέρειες συνεχίζουν να παρουσιάζουν αλληλεπικαλύψεις σε μείζονα θέματα δημιουργώντας προβλήματα στην έγκαιρη και έγκυρη εξυπηρέτηση πολιτών και επιχειρήσεων.
4. Η δημιουργία μιας Ανεξάρτητης Αρχής για την διοίκηση του συνόλου των θεμάτων του ανθρώπινου δυναμικού δεν επετεύχθη. Αυτή μπορεί να αποτελέσει την συνέχεια του επιτυχημένου θεσμού του ΑΣΕΠ, το οποίο, όμως, περιορίστηκε στις προσλήψεις, επιτρέποντας τις πελατειακές πρακτικές  στην σταδιοδρομία των υπαλλήλων. Αυτές οι πρακτικές καταγράφηκαν κατά την περίοδο της πανδημίας, υπό την επίκληση των εκτάκτων αναγκών. Η κυβέρνηση προέβη σε μαζικούς διορισμούς συμβασιούχων με αμφιλεγόμενες διαδικασίες μεταξύ των οποίων συμπεριλαμβάνονται και οι μετακλητοί των οποίων ο αριθμός παρουσιάζει αύξηση. Μάλιστα, σε μια επίδειξη περιφρόνησης τόσο του Υπαλληλικού Κώδικα όσο, και κυρίως, της ισονομίας και της ισοπολιτείας, το Υπουργείο Μεταναστευτικής Πολιτικής δημιούργησε την πρώτη πλήρη ιεραρχία μετακλητών, ορίζοντας από εισηγητές μέχρι διευθυντές, ανθρώπους που έχουν ένα βασικό προσόν: Την συγγενική σχέση τους με τον υπουργό και το κόμμα από το οποίο αυτός προέρχεται.
5. Οι παρεχόμενες υπηρεσίες μέσω της ψηφιακής τεχνολογίας βελτιώθηκαν. Παλαιότερες και νεώτερες εφαρμογές προσανατολισμένες στην εξυπηρέτηση των αναγκών των πολιτών υιοθετήθηκαν με αποτέλεσμα την σημαντική ελάφρυνσή τους από τον υπέρμετρο γραφειοκρατικό φόρτο. Παραμένει, ωστόσο, ζητούμενη μια ψηφιακή στρατηγική η οποία θα συμβάλλει στην διαμόρφωση σύγχρονων δημόσιων πολιτικών που, μόνες αυτές, μπορούν να οδηγήσουν σ’ έναν διατηρήσιμο εκσυγχρονισμό της ελληνικής δημόσιας διοίκησης.  
6. Ο προϋπολογισμός προγραμμάτων που ολοκληρώνει την δέσμη των μεταρρυθμιστικών δράσεων που μπορούν να οδηγήσουν σε μια σύγχρονη, αποτελεσματική, οικονομική και αποδοτική δημόσια διοίκηση, επίσης, δεν προχώρησε. Οι σχετικές μελέτες που αφορούν την προεργασία και την ευαισθητοποίηση των δημοσίων υπηρεσιών και των υπαλλήλων έχουν ολοκληρωθεί πλην, όμως, η συνολική μεταρρύθμιση παραμένει ανενεργή.

Καταληκτική παρατήρηση: Οι κρίσεις μπορούν να αποτελέσουν ευκαιρία για την εφαρμογή μεταρρυθμίσεων οι οποίες, δύσκολα, μπορούν να δρομολογηθούν σε «κανονικούς» καιρούς. Η χώρα πρέπει να εκμεταλλευθεί την συγκυρία και να προχωρήσει με ταχύτητα και αυτοπεποίθηση σ’ αυτές. Χρειάζεται, όμως, γι’ αυτό μια κυβέρνηση αφοσιωμένη στην υπόθεση της διοικητικής μεταρρύθμισης. Ατυχώς, η παρούσα κυβέρνηση δεν έχει αποδείξει με έργα ότι συμμερίζεται το όραμα μιας αντι-πελατειακής Ελλάδας που θα στηρίζεται σε μια διοίκηση που θα κάνει τους πολίτες της να νοιώθουν ασφαλείς και –γιατί όχι;-υπερήφανοι για το κράτος τους και τα επιτεύγματά του.