Πεθαίνοντας χωρίς όνομα

Ορισμένες φορές πόλεμος και πανδημίες συμμαχούν για να σκοτώσουν όσο γίνεται περισσότερους. Ο άνθρωπος, λοιπόν, αν και γνωρίζει τις καταστροφικές συνέπειες των δύο αυτών δεινών, ολιγωρεί, για να μην πούμε ότι συχνά τα χρησιμοποιεί προς ίδιον όφελος.

Αυτοί που ηγήθηκαν στις ανακαλύψεις νέων ηπείρων δεν δίστασαν να χρησιμοποιήσουν μολυσματικές νόσους για να εξολοθρεύσουν τους ιθαγενείς. Κατ’ αναλογία παρατηρούμε ότι πέντε αιώνες μετά, στον πολιτισμό μας, οι ένοπλες συγκρούσεις συνεχίζονται παρά την πανδημία.

Φαίνεται ότι οι ενστικτώδεις δυνάμεις της ζωής στον άνθρωπο, που εκφράζονται με αλληλεγγύη, αγάπη, γενναιοδωρία, αυτοθυσία, συχνά υπολείπονται των ενστικτωδών καταστροφικών δυνάμεων, που εκδηλώνονται με μίσος, αλαζονεία, απληστία, μισαλοδοξία, φθόνο κλπ.

Έτσι, στον τομέα της πρόληψης των επιδημιών ομάδες -ανάμεσά τους και γιατροί- διαδίδουν συνωμοτικές θεωρίες ότι τα εμβόλια είναι νοσογόνα, με αποτέλεσμα να αναζωπυρωθούν μολυσματικές νόσοι που θεωρούσαμε ότι είχαν εξαλειφθεί π.χ. ιλαρά.

Αντίστοιχα φαρμακευτικές εταιρείες δεν επενδύουν επαρκώς στην έρευνα για τους ιούς και τα μικρόβια που προκαλούν ενδονοσοκομειακές λοιμώξεις, επειδή επιλέγουν πλέον κερδοφόρα φαρμακευτικά σκευάσματα που αφορούν καρδιαγγειακά προβλήματα, την στύση κλπ. Αντιθέτως από κυβερνήσεις γίνονται επενδύσεις σε έρευνες με επιθετική έως πολεμική χρησιμοποίηση μικροβίων και ιών (βιολογικός πόλεμος).

Στη σύγχρονη ναρκισσιστική κοινωνία ο ηλικιωμένος, όντας μη παραγωγικός και αξιόπιστος καταναλωτής, δεν αντιμετωπίζεται με τον ίδιο τρόπο που αντιμετωπίζονται τα παιδιά, οι έφηβοι και οι παραγωγικές ηλικίες. Διαπιστώνουμε ότι αν κάποιος δεν είναι «χρήσιμος» στην παραγωγική και την καταναλωτική διαδικασία, η επένδυσή του από την κοινωνία διαρκώς αμβλύνεται. Συχνά οι ηλικιωμένοι, όταν συνταξιοδοτηθούν, νιώθουν ότι περιθωριοποιούνται κοινωνικά και οδηγούνται σε κατάθλιψη ή μαρασμό. Ορισμένες φορές οι ηλικιωμένοι πεθαίνουν για να μη γίνουν βάρος στους οικείους τους, όπως η γερασμένη Ορίν που περιγράφεται στη νουβέλα και το φιλμ «Η Μπαλάντα του Ναραγιάμα». Πηγαίνει στο βουνό να πεθάνει ώστε να απαλλάξει την οικογένειά της και την κοινότητά της από το βάρος της.

Αξίζει κανείς να σκεφτεί τι συνέβαινε στην κλασική εποχή στην Ελλάδα. Τότε οι ηλικιωμένοι ήσαν σεβαστοί στην κοινότητα για την αρετή, τον πατριωτισμό, την ευσέβεια, την κοινωνία τους με το θείο. Ο ηλικιωμένος επιδίωκε να καταστεί ένας ιδεώδης γέρων, που να ενσαρκώνει τον ρόλο του ηθικού καθοδηγητή, του συνετού της κοινότητας (Νέστωρας, Κάδμος, Τειρεσίας). Σήμερα υφίσταται ανάλογο κοινωνικό αίτημα, κάτι που φαίνεται από τον σεβασμό που έχουμε για ορισμένους ηλικιωμένους πνευματικούς ανθρώπους και τη σκέψη τους. Όμως αυτή η υπερεγωτική λειτουργία των ηλικιωμένων σκιάζεται από το αστραφτερό φως του life style και του «μεγαλείου του εφήμερου». Θλιβερό παράδειγμα της επικράτησης του φαίνεσται επί του είναι.

Στην πανδημία που περνάμε οι ειδικοί θεωρούν τους ηλικιωμένους και πάλι ευάλωτο στόχο. Ιδιαίτερα σε κάποιες χώρες της Δύσης, στις οποίες προκρίνεται η κοινωνική και η οικονομική σταθερότητα απέναντι στην ανθρώπινη ζωή.

Οι εκπρόσωποι των γηροκομείων μιλούν για 4.000 έως 7.500 «σιωπηλούς θανάτους» από κορωνοϊό σε οίκους ευγηρίας, οι οποίοι εμφανίζουν ελλείψεις σε διαγνωστικά μέσα και προστατευτικό εξοπλισμό.

Η κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου ανακοίνωσε ότι μέχρι τις 18-04-20  προσβλήθηκαν από τον covid-19 και πέθαναν σε νοσοκομεία 15.464 άτομα. Εκπρόσωποι οίκων ευγηρίας αμφισβήτησαν τον απολογισμό διότι περιλαμβάνει μόνον ασθενείς που βρέθηκαν θετικοί στο τεστ και πέθαναν σε νοσοκομεία. Αγνοεί όσους ηλικιωμένους πέθαναν σε γηροκομεία ή στα σπίτια τους. Οι εκπρόσωποι των γηροκομείων μιλούν για 4.000 έως 7.500 «σιωπηλούς θανάτους» από κορωνοϊό σε οίκους ευγηρίας, οι οποίοι εμφανίζουν ελλείψεις σε διαγνωστικά μέσα και προστατευτικό εξοπλισμό.

Ερευνητές του London School of Economics διαπίστωσαν ότι σε πέντε ευρωπαϊκές χώρες (Ιταλία, Ισπανία, Ιρλανδία, Βέλγιο και Γαλλία), ποσοστό 42% έως 57% των θανάτων που σχετίζονται με τον κορωνοϊό ζούσαν σε γηροκομείο. Οι ηλικιωμένοι δεν νοσηλεύονται εύκολα αν αρρωστήσουν ενώ είναι αποκομμένοι από τις οικογένειές τους, τη στιγμή που τις χρειάζονται περισσότερο. Σε ένα γηροκομείο στη Νέα Υερσέη, πριν λίγες μέρες, η αστυνομία ανακάλυψε 17 πτώματα ηλικιωμένων σε ένα πρόχειρο νεκροτομείο. Η βαρόνη Ρος Άλτμα, που προασπίζεται επί δεκαετίες τους ηλικιωμένους, κατήγγειλε ότι αυτή την περίοδο αυτοί έχουν «εγκαταλειφθεί ως πρόβατα επί σφαγή».

Ο πολιτισμός μιας κοινωνίας αξιολογείται από το πώς αντιμετωπίζονται οι ηλικιωμένοι και οι ευάλωτες κοινωνικά ομάδες. Ωστόσο από την αρχαιότητα συμβαίνει οι άνθρωποι σε μεγάλες κρίσεις (πόλεμοι, επιδημίες) να παλινδρομούν και να αδιαφορούν για τη μοίρα των ανήμπορων συμπολιτών τους.

Στη χώρα μας προτάθηκε η προστασία της ανθρώπινης ζωής σε σχέση με την οικονομική διάσταση του προβλήματος της πανδημίας.

Στη χώρα μας προτάθηκε η προστασία της ανθρώπινης ζωής σε σχέση με την οικονομική διάσταση του προβλήματος της πανδημίας. Οι ηλικιωμένοι δεν πεθαίνουν στα γηροκομεία αβοήθητοι, όταν νοσήσουν· νοσηλεύονται σε μονάδες εντατικής θεραπείας και όταν εξέλθουν καλά τους χειροκροτούν. Αν και ο πειρασμός της ηθικής σύγκρισης με άλλες χώρες που πολιτεύτηκαν διαφορετικά ελλοχεύει, δεν θα πρέπει να ενδώσουμε.

Η ψύχραιμη στάση που επιδείξαμε ως χώρα κατέστη εφικτή επειδή δεν πέθαναν πολλοί πολίτες στην αρχή της πανδημίας. Εάν συμβεί κάτι τέτοιο σε κάποια χώρα τότε ενδέχεται να απαξιωθεί η ηγεσία της και η κοινότητα να παλινδρομήσει σε αντιδημοκρατική και απάνθρωπη συμπεριφορά.

Η αξία της ζωής τονίζεται σε ένα επεισόδιο που αφορά τον Περικλή λίγο πριν πεθάνει, τότε που ο λοιμός της Αθήνας, στην αρχή του Πελοποννησιακού πολέμου, αφάνισε μεγάλο τμήμα του πληθυσμού της πόλης. Ο Περικλης, πριν εκπνεύσει, φέρεται να είπε: «Κανείς Αθηναίος δεν μαυροφόρεσε εξαιτίας μου».

Ο θάνατος πολλών Αθηναίων έκανε τους πολίτες να νιώθουν ως μελλοθάνατοι, γεγονός που οδήγησε σε υποβάθμιση του κοινωνικο-πολιτικού περιβάλλοντος. Οι πολίτες αμφισβήτησαν την ηγεσία και τους θεσμούς της πόλης· σταμάτησαν να υπακούουν στους νόμους, να φοβούνται την τιμωρία και έπαψαν να σέβονται και τους θεούς, που τους «εγκατέλειψαν». Αγνόησαν εθιμικές υποχρεώσεις τους στους νεκρούς. Σωροί από πτώματα αφέθηκαν να αποσυντεθούν, θάφτηκαν σε μαζικούς τάφους ή αποτεφρώθηκαν.

Τον Μεσαίωνα (1348-1353) η πανδημία της μαύρης πανώλης αποδεκάτισε το 1/3 του ευρωπαϊκού πληθυσμού. Και εδώ η κοινωνική και η πολιτισμική οργάνωση επλήγη. Επιπλέον απλώθηκε ένα αντισημιτικό κύμα διώξεων από τους Χριστιανούς εναντίον των αλλόθρησκων γειτόνων τους. Για μια ακόμη φορά αποδείχτηκε ότι οι μαζικοί θάνατοι και η καταστροφικότητα στην κοινότητα οδηγούν στην αποδόμηση των θεσμών και στη φρίκη.

Το παρόν και το παρελθόν μάς διδάσκει μόνο ένα πράγμα: η καλύτερη διαχείριση των κρίσεων πανδημίας είναι εκείνη που έχει ως άξονα την  επιστημονική γνώση και συνακόλουθα την εμπιστοσύνη και την αλληλεγγύη μεταξύ πολιτών και θεσμών.