Θα είναι ο κορωνoϊός το ρέκβιεμ του ευρωπαϊκού project;

Τίποτε δεν θα είναι όπως και πριν. Όλα θα δίνουν την εντύπωση πως δεν άλλαξε η ζωή μας, αλλά στην πραγματικότητα όλοι μας θα καταλαβαίνουμε σταδιακά πως τα βασικά χαρακτηριστικά της ζωής μας όπως τα ξέραμε έχουν μεταβληθεί. Η οικονομική κρίση του 2008 ήταν μόνον η αρχή. Οι πολιτικές αλλαγές, η εκλογή Τραμπ, η σταδιακή επιδείνωση του πολιτικού κλίματος στην Ευρώπη, η εξάπλωση των ανισοτήτων σε παγκόσμια κλίμακα, η αποδυνάμωση του παγκόσμιου ρόλου των ΗΠΑ που συνεπαγόταν την έναρξη της περιόδου αστάθειας (ανισορροπίας) στις διεθνείς σχέσεις, όλα τα παραπάνω δεν ήταν παρά τα πρώιμα στάδια μίας επερχόμενης αποσύνθεσης του διεθνούς σκηνικού, όπως τουλάχιστον το αντιλαμβανόμασταν μεταπολεμικά και εδώ στην Ελλάδα κυρίως μετά το 1974.

Η πανδημία που ενέσκηψε επέφερε άλλο ένα στρατηγικό πλήγμα στην εικόνα του κόσμου, όπως τον ξέραμε. Οικονομικά μεγέθη, πολιτικές επιλογές, κοινωνικές συνήθειες, συλλογικές αντιλήψεις, επενδυτικές προτιμήσεις, ενεργειακές σταθερές, όλα τίθενται πλέον σε αμφισβήτηση. Τα σταθερά μοντέλα στη βάση των οποίων αναπτύχθηκε η παγκόσμια οικονομία τα τελευταία τουλάχιστον είκοσι χρόνια δεν μπορούν να λειτουργήσουν, όταν ο πλανήτης βρίσκεται σε καραντίνα.   

Η επερχόμενη νέα αποσταθεροποιητική περίοδος στα διεθνή οικονομικά δεδομένα αναμενόταν εδώ και καιρό. Τα «σημάδια» ήταν έντονα παντού. Ανεξήγητες μεταφορές κεφαλαίων, ενίοτε μάλιστα και άσκοπα. Ενίσχυση της αγοράς χρυσού και μετά εγκατάλειψη από τους επενδυτές του ασφαλούς αυτού καταφυγίου. Σταδιακή αποσταθεροποίηση της αγοράς ενέργειας. Ισοπέδωση των πρώην συμμαχιών (Ρωσίας - Σαουδικής Αραβίας). Κάθετη πτώση των τιμών του πετρελαίου χωρίς ανάλογη αύξηση των τιμών σε προϊόντα ασφαλούς καταφυγίου. Νέες μαζικές (και οικονομικά βίαιες) μεταφορές κεφαλαίων στη διεθνή αγορά. Υφεσιακά συμπτώματα διεθνώς πριν ενσκήψει η πανδημία (Κίνα, Ινδία, Βραζιλία, Ευρωπαϊκή Ένωση), σε υφεσιακή τροχιά η γερμανική οικονομία.

Υπήρχαν και πριν τον κορωνoϊό εκθέσεις των μεγάλων οίκων και των σημαντικών τραπεζών του πλανήτη που απευθύνονταν στους σημαντικούς πελάτες με προειδοποιήσεις για επερχόμενη νέα φάση αποσταθεροποίησης της παγκόσμιάς οικονομίας. Αν παρατηρούσε κάποιος την πτωτική πορεία των ναύλων καθώς και των τιμών όλων των κατηγοριών των εμπορικών πλοίων στην παγκόσμια ναυτιλιακή αγορά θα είχε μία ασφαλέστερη εικόνα για το πώς διαμορφώνονταν οι διεθνείς οικονομικές συνθήκες.

Η έκρηξη της επιδημίας με επίκεντρο την Κεντρική Αγορά της πόλης Γουάν, της τεράστιας επαρχία Χουβέι της Κίνας, σήμανε συναγερμό στην παγκόσμια οικονομική τάξη πραγμάτων. Τα εθνικά συστήματα υγείας, η περηφάνεια των κοινωνικών συστημάτων της Δύσης, θα αποδεικνύονταν σύντομα αδύναμα αλλά και αναποτελεσματικά. Ο ιός ήταν ισχυρότερος των συστημάτων και δυστυχώς καταστροφικότερος των προβλέψεων των μοντέλων προσομοίωσης. Ο όγκος περιστατικών, στη συνέχεια κρουσμάτων και στη συνέχεια νοσούντων στην Ιταλία, προκάλεσε άμεσα την κατάρρευση του εθνικού συστήματος υγείας.

Στη γειτονική Γαλλία λίγο αργότερα η πολιτική ηγεσία αναγκάστηκε να αποδεχτεί τη διαφαινόμενη ήττα. Τα μέτρα που ελήφθησαν ήταν αδιανόητα σκληρά για το γαλλικό σύστημα. Ήταν σαφές. Η οικονομία δεν μπορούσε να ανταπεξέλθει στις ανάγκες των επιχειρήσεων, των εργαζομένων και του κράτους. Μιλάμε για ανάγκες που συνολικά ανέρχονται σε εκατοντάδες δισεκατομμύρια ανά χώρα. Δεν μιλάμε μόνο για τις έκτακτες δαπάνες στα συστήματα υγείας. Μιλάμε για εγγυήσεις σε επιχειρήσεις (300 δις στη Γαλλία μόνον), μιλάμε για έκτακτες ενισχύσεις κοινωνικών ομάδων με ανάσχεση πληρωμών από πολίτες για ενοίκια, εισφορές, φόρους, μιλάμε για έκτακτα προγράμματα σίτισης και φαρμακευτικής περίθαλψης εκατομμυρίων ευρωπαίων πολιτών που τέθηκαν σε καθεστώς αναγκαστικής αργίας. Βάλτε τα κάτω. Μιλάμε για πολλές εκατοντάδες δισεκατομμύρια συνολικά.

Ποιος θα απαιτήσει από την Ιταλία ισοσκελισμένους προϋπολογισμούς και αποπληρωμές στο δημόσιο χρέος; Ποιος θα ζητήσει «νοικοκύρεμα» από την Ισπανία; Ποιος θα απαιτήσει πλεονάσματα; Πώς η Γερμανία θα αρνείται όσα πεισματικά αρνιόταν εδώ και δύο δεκαετίες αναγκάζοντας την μη γερμανική Ευρώπη να χρηματοδοτεί τη γερμανική οικονομία;

Το Μάαστριχτ και οι ανανεώσεις του ανήκουν πλέον στο παρελθόν χωρίς μάλιστα να πέσει ντουφεκιά. Οι ευρωπαϊκές κοινωνίες μόλις τώρα συνειδητοποιούν πως στη Λομβαρδία γινόταν επιλογή για το ποιος θα ζήσει και ποιος θα καταδικαστεί να πεθάνει. Αυτοί οι πολίτες δεν κατέβαλαν σε όλη τους τη ζωή τις εισφορές τους για να τους «προδώσει» το σύστημα στην ώρα της απόλυτης ανάγκης.  

Μετά από κάθε πανδημία άλλαζε ο κόσμος. Η πανώλη, η χολέρα, η ισπανική γρίπη, αρρώστιες που συνήθως μεταδίδονταν από τους στρατιώτες που γύριζαν από τις εκστρατείες, που τις κολλούσαν στις χώρες της Αφρικής και της Ανατολής για να τις φέρουν πίσω στα λιμάνια της Νάπολης και του Τάραντα αλλά και της Μαρσίλιας. Αυτές οι πανδημίες άλλαζαν τον κόσμο συθέμελα. Άλλαζαν τους κανόνες και τις συνήθειες. Άλλαζαν τις συνθήκες παραγωγής και εμπορίου. Άλλαζαν και τις ανθρώπινες σχέσεις.

Κανείς μετά την πανδημία δεν θα σκέπτεται το πώς θα διασωθεί η Ελλάδα από τον άπληστο γείτονα της 

Στην Ελλάδα η κοινωνία ένιωσε απότομα δύο σκληρές και για αυτό επώδυνες καταστάσεις. Την επέλαση της πανδημίας και την επέλαση του φόβου από την εργαλειοποίηση του μεταναστευτικού. Η πανδημία χαλιναγώγησε την εξέλιξη της απειλής από το μεταναστευτικό, η οποία ωστόσο καραδοκεί όπως και οι υπόλοιπες απειλές που προέρχονται από την Ανατολή. Αν η ΕΕ αποτύχει στο εγχείρημα επανασύνθεσής της μέσω των τραυμάτων που δέχεται από την πανδημία και περιοριστεί στην αποσύνθεση από την οποία πάσχει, τότε όπως όλα τα μοντέλα ασφαλείας και αυτό της νοτιοανατολικής Ευρώπης θα καταρρεύσει. Κανείς μετά την πανδημία δεν θα σκέπτεται το πώς θα διασωθεί η Ελλάδα από τον άπληστο γείτονά της ο οποίος εργαλειοποιεί την ανθρώπινη δυστυχία για να αποσταθεροποιήσει ολόκληρες γεωγραφικές περιοχές. Ούτε κανείς θα διανοηθεί να στηρίξει την Ελλάδα για πέντε σταγόνες μεσογειακού φυσικού αερίου με τις τιμές να έχουν καταρρεύσει και άρα το κόστος παραγωγής στα «πηγάδια» της Ανατολικής Μεσογείου να είναι απαγορευτικό.

Δυστυχώς τα σημάδια δείχνουν πως οι κοινωνίες θα στραφούν στον εαυτό τους για να γιατρέψουν τις εθνικές πληγές τους, οι χώρες θα υψώσουν τείχη διότι οι φράχτες προσφέρουν την αίσθηση της ασφάλειας έστω και αν αυτή η αίσθηση είναι ψευδής και εφήμερη. Η πανδημία γκρέμισε τη συνθήκη Σέγκεν και επέβαλε την επιστροφή στην προστασία των εθνικών συνόρων. Το 2015 συνέβη το ίδιο με το μεταναστευτικό. Το 2020 επαναλήφθηκε με την πανδημία.

Η Ευρώπη μετά και την τελευταία επέκτασή της προς Ανατολάς και την ενσωμάτωση των πρώην σοσιαλιστικών δημοκρατιών του Συμφώνου της Βαρσοβίας υπέβαλε τον εαυτό της σε μία πολυετή δοκιμασία συνοχής. Τα αποτελέσματα δεν ήταν και τα καλύτερα. Η αποτυχία συμφωνίας επί ενός ομοσπονδιακού συντάγματος, η κρίση του 2008, η ελληνική τραγωδία, το έλλειμμα αλληλεγγύης, ο πόλεμος της Λιβύης, το Ουκρανικό ζήτημα, το μεταναστευτικό - προσφυγικό, η μείωση της επιρροής των ΗΠΑ, οδήγησαν αυτή την Ευρώπη στην αποδοχή του αδιεξόδου και όχι στην αποφυγή της αποσύνθεσης. Η Ευρώπη βιώνει το project  της λόγω κεκτημένη ταχύτητας και όχι λόγω ανανέωσης του οράματός της.

Η πανδημία και η δυστυχία που αυτή προκαλεί είναι η τελευταία ευκαιρία που έχει αυτό το project να επαναλειτουργήσει ως συλλογική δυναμική με πολιτικό περιεχόμενο. Τώρα που έχει σημασία να είσαι συνειδητός πολίτης με ατομική ευθύνη αλλά και συλλογικές επιδιώξεις. Αν χαθεί και αυτή η ευκαιρία, τότε η πανδημία θα έχει εκτροχιάσει το μεγαλύτερο ίσως project της σύγχρονης ιστορίας.