Τo σχολείο που πληγώναμε

Άντε πάλι μια νέα εκπαιδευτική μεταρρύθμιση. Μια από τις πολλές που έγιναν και τις ακόμα περισσότερες που θα γίνουν. Μέχρι να έρθει όχι άλλη κυβέρνηση, αλλά απλά άλλος υπουργός Παιδείας. Νέα ωρολόγια και αναλυτικά προγράμματα, νέα βιβλία, νέοι κανόνες προαγωγής, νέες κατευθύνσεις που οδηγούν στην ανώτατη εκπαίδευση, νέα εξεταστέα ύλη, όλα νέα ή μήπως ανακύκλωση των παλιών; Καθότι τα τελευταία 40 χρόνια έχουν προταθεί τόσες αλλαγές που είναι αδύνατο μια καινούργια πρόταση να μην έχει κάτι από κάποια παλιότερη. Και όμως η βασική εκπαίδευση ακόμα χωλαίνει. Διότι όλα αλλάζουν και για ένα λόγο «μαγικό» όλα τα ίδια μένουν.

Για την ανώτατη τι να πούμε. Από τη στιγμή που η χώρα είναι ίσως η μόνη στον κόσμο που συνταγματικά απαγορεύει την ίδρυση μη κρατικών πανεπιστημίων κάθε συζήτηση περιττεύει. Στην Κύπρο των ιδιωτικών πανεπιστημίων η συνεισφορά της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στο ΑΕΠ έφτασε πέρσι στο 4,8%  και ανεβαίνει. Αυτό δεν τα λέει όλα, αλλά λέει πολλά. Η εκπαίδευση στην Ελλάδα είναι δέσμια των ιδεολογικών αγκυλώσεων της αριστεράς. Χρειάστηκε να φτάσουμε στην πρόσφατη μεγάλη κρίση για να ειπωθεί αυτό ανοικτά. Και είναι σημαντικό που επιτέλους διατυπώνεται. Για να απελευθερωθεί από τα δεσμά θέλει τόλμη και  δουλειά πολύ. Και αν… Διότι οι αγκυλώσεις αυτές διαπερνούν όλο το πολιτικό σύστημα.

Η εξίσωση της εκπαίδευσης στην Ελλάδα παραμένει άλυτη γιατί η κοινωνία δεν έχει αποφασίσει ακόμα για τον χαρακτήρα της εκπαίδευσης που χρειάζεται. Για να δίνει ευρύτερη μόρφωση και κουλτούρα στους νέους και τις νέες; Για να τους παρέχει την εξειδίκευση, δηλαδή τα απαραίτητα εργαλεία εξάσκησης ενός επαγγέλματος; Ή μήπως να τους προετοιμάζει για τον μεγάλο σοσιαλιστικό μετασχηματισμό της; Όσο το ερώτημα δεν απαντιέται αυστηρά και μονοσήμαντα από την ίδια την κοινωνία, δεν καθορίζεται και το πεδίο ορισμού της εξίσωσης και κατά συνέπεια η λύση καθίσταται αδύνατη. Γι’ αυτό και οι αέναες μεταρρυθμίσεις, δηλαδή το κυνήγι μιας ουράς που απλά δεν υπάρχει.

Επί σχεδόν 40 χρόνια υπήρχε το λεγόμενο «πανεπιστημιακό άσυλο» για να εγγυάται και καλά την ελεύθερη διακίνηση όλων των ιδεών, να τις προστατεύει από πιθανές κυβερνητικές επεμβάσεις ή απαγορεύσεις. Είχαμε δηλαδή στα χαρτιά ένα νόμο προστασίας και προαγωγής της ακαδημαϊκής ελευθερίας. Η ζωή όμως απέδειξε ότι το άσυλο ιδεών αφορούσε μόνο αριστερές ή αναρχικές επαναστατικές ιδέες και προστάτευε παντός είδους ανομία που σχετίζονταν με τους φορείς οι οποίοι τις διακονούσαν. Κοινώς υπήρχαν χώροι - άβατα με δικούς τους κανόνες μέσα σε μια κοινοβουλευτική δημοκρατία. Το πανεπιστήμιο δηλαδή λειτουργούσε ως σκοταδιστικός μηχανισμός με προοδευτικό μανδύα.

Η κοινωνία το ανέχονταν το θεωρούσε φυσιολογικό γιατί την βόλευε. Διότι δίπλα στο άσυλο της επανάστασης επιβίωναν και άλλα πράγματα πολύ βολικά για τους εμπλεκόμενους με την εκπαίδευση. Η ανοικτή διάρκεια των σπουδών, η έλλειψη προαπαιτούμενων μαθημάτων, η απουσία μέριμνας και παρακολούθησης των φοιτητών εκ μέρους των διδασκόντων, η αδιαφορία των πανεπιστημιακών αρχών για την ασφάλεια φοιτητών και εργαζομένων.  Για να μην μιλήσουμε για την καθαριότητα και την ποιότητα των εγκαταστάσεων. Για την βία που μπορούσε να ξεσπάσει ανά πάσα στιγμή και χωρίς σοβαρό λόγο. Για την ανυπαρξία σύνδεσης αξιολόγησης και χρηματοδότησης, για την αποκοπή της από την αγορά, για τις ελλείψεις σε διδακτικό προσωπικό, για την τροχοπέδη της γραφειοκρατίας και όλα τα άλλα δεινά της ελληνικής τριτοβάθμιας εκπαίδευσης.   

Την ίδια στιγμή στη μέση εκπαίδευση επικρατεί ακόμα ο λεγόμενος εκπαιδευτικός λαϊκισμός. Το σχολείο λειτουργεί προσχηματικά, δίνει απλόχερα βαθμούς και απολυτήρια αλλά ουσιαστικά αδιαφορεί για την ποιότητα των σπουδών του. Διότι δεν έχει κανένα μηχανισμό αξιολόγησης των υπηρεσιών που παρέχει, κανένα μηχανισμό παρακολούθησης του έργου των διδασκόντων έστω από τον διευθυντή και τους συναδέλφους του, κανένα θεσμό συνεργασίας μεταξύ των εκπαιδευτικών της ίδιας ή όμορης ειδικότητας. Ο καθένας κυριολεκτικά κάνει ότι, όπως και όσο θέλει και δεν δίνει αναφορά σε κανέναν. Ιδιαίτερα βολικό όπως αντιλαμβάνεστε.

Το αποτέλεσμα είναι η καταφυγή της κοινωνίας στη λύση του ιδιωτικού φροντιστηρίου. Ούτε καν του ιδιωτικού σχολείου μιας και εκεί απαιτείται φροντιστήριο. Και αυτό με στόχο αποκλειστικά την προετοιμασία για τις πανελλαδικές εξετάσεις το μόνο πραγματικό μηχανισμό αξιολόγησης της ελληνικής εκπαίδευσης. Μαζί με τον διαγωνισμό ΑΣΕΠ για την πρόσληψη διδασκόντων που φυσικά καταργήθηκε στην πράξη.

Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα λαϊκισμού είναι το πτυχίο ειδικότητας επιπέδου 3 (δηλαδή βοηθού) που προσφέρουν επίσης απλόχερα τα ΕΠΑΛ της χώρας σε μαθητές και μαθήτριες. Το πτυχίο πιστοποιεί επάρκεια σε τεχνικές ή επαγγελματικές γνώσεις και δεξιότητες που συνήθως είναι αμφιλεγόμενη μιας  και ούτε εδώ υπάρχει κάποιος σοβαρός μηχανισμός  εξωτερικής αξιολόγησης σε θεωρία και πρακτική. Γενικώς στη μέση εκπαίδευση κανείς δεν επαναλαμβάνει την τάξη από αποτυχία στα μαθήματα. Μόνο από απουσίες και αυτές πρέπει να είναι τουλάχιστον διπλάσιες από το όριο. Μέχρι  και οι μετεξεταστέοι τείνουν να εκλείψουν. Σε κάθε όμως «28η του Οχτώβρη» βροντάει ο Όλυμπος αστράφτει η Γκιώνα, σε κάθε «17 Νοέμβρη» τα παιδιά «γυρίζουν την πλάτη τους στο μέλλον» και σε κάθε επέτειο της δολοφονίας Γρηγορόπουλου οι απουσίες σβήνονται αρκεί να δηλώσεις ότι πας στην μαθητική πορεία.   

Κατά καιρούς έγιναν τολμηρές μεταρρυθμίσεις στην εκσυγχρονιστική κατεύθυνση. Καμιά όμως δεν πρόλαβε να δοκιμαστεί να πετύχει ή να αποτύχει αφού ανετράπη πολύ γρήγορα συνήθως από το ίδιο κόμμα που την ψήφισε μπροστά στη «λαϊκή κατακραυγή». Δηλαδή στις σκληρές αντιδράσεις και κινητοποιήσεις  εκπαιδευτικών και μαθητών υπό την πολιτική κάλυψη της εκάστοτε αριστερής αντιπολίτευσης. Ο Ευθυμίου ανέτρεψε τη μεταρρύθμιση Αρσένη, ο Αρβανιτόπουλος ψαλλίδισε την μεταρρύθμιση της Διαμαντοπούλου, ο  Μπαλτάς την αποτελείωσε μαζί με τα πρότυπα πειραματικά σχολεία και την «τράπεζα θεμάτων», ο Γαβρόγλου έστειλε αδιάβαστα τα πορίσματα της «επιτροπής Λιάκου» που είχε στήσει ο Φίλης για την υποτιθέμενη αριστερή αλλαγή στην εκπαίδευση. Γι’ αυτό και σήμερα το σχολείο δουλεύει με κάτι από όλα αυτά, χωρίς σαφή άποψη και κατεύθυνση.      

Όλοι οι εμπλεκόμενοι με την εκπαίδευση δεν θέλουν μεταρρυθμίσεις γενικώς. Γι’ αυτό κάθε φορά υπερασπίζονται μετά μανίας το υπάρχον το οποίο μετά μανίας είχαν πολεμήσει όταν αυτό επεβλήθη ως μεταρρύθμιση κάποιου άλλου προϋπάρχοντος συστήματος. Και γιατί αυτή η άρνηση; Μα γιατί το σύστημα συνηθίζει σε μια κατάσταση, μοντάρει τις πατέντες του, βρίσκει τους τρόπους να επιβιώνει περνώντας κάτω από τα ραντάρ του νόμου, διαμορφώνει δηλαδή κάθε μεταρρύθμιση στα μέτρα του. Για παράδειγμα, η σχετικά πρόσφατη καινοτομία της ερευνητικής εργασίας στη μέση εκπαίδευση που είναι διεθνής πρακτική εδώ και δεκάδες χρόνια σύντομα κατέληξε μέσο συμπλήρωσης ωραρίου των εκπαιδευτικών. Ατρόφησε, αχρηστεύτηκε και μάλλον θα καταργηθεί και καλώς. Ή η «βάση του 10» και η «τράπεζα θεμάτων» για την ενδοσχολική προαγωγή σε ένα χρόνο θα έχει ακυρωθεί μιας και θα αυξηθούν αυτομάτως οι προφορικοί βαθμοί των τριμήνων ώστε να προστατευθεί ο εκπαιδευτικός λαϊκισμός. Να περνάνε όλοι και με καλό βαθμό. 

Η κοινωνία εδώ και 40 χρόνια δεν απαίτησε ποτέ αληθινή εκπαίδευση και παιδεία σε βάθος. Απαίτησε λιγότερη προσπάθεια, χαλαρότερη αξιολόγηση, ευκολότερους τίτλους. Και τα πήρε απλόχερα από το πολιτικό πελατειακό σύστημα. Ούτως ή άλλως οι νησίδες αριστείας πάντοτε θα υπάρχουν και θα παράγουν τον απαιτούμενο αριθμό ικανών επαγγελματιών για να παρέχουν υπηρεσίες υψηλού επιπέδου. Σοβαρή παραγωγή διεθνώς εμπορεύσιμων προϊόντων δεν είχε ούτε ενδιαφερόταν να αποκτήσει και γι αυτό υποβάθμισε όλες τις βαθμίδες τεχνικής εκπαίδευσης μέχρι που την διέλυσε τελείως. Όλα μόνο για την δήθεν θεωρία, μόνο για τον αέρα τον κοπανιστό. Γι αυτό όταν ακούς την αριστερά να μιλάει για «βαθιά σφαιρική γνώση» εννοεί χωρίς καμιά πρακτική εφαρμογή, άρα χωρίς καμιά εμπορική αξία. Είπαμε ο καπιταλισμός θα πέσει από μέσα όταν διαλύσουμε τους εκπαιδευτικούς μηχανισμούς του.

Και όλα αυτά μέσα σε ένα περιβάλλον απίστευτης χαλαρότητας έως χαβαλέ που διαπαιδαγωγούν ανάλογα τους νέους. Απαξίωση κάθε ιεραρχίας, υποχώρηση του κύρους του δασκάλου ή του καθηγητή, πολλά δικαιώματα και λίγες υποχρεώσεις, πολλοί τίτλοι χωρίς την ανάλογη προσπάθεια. Αλλάζουν όλα αυτά; Πολύ δύσκολα, πολύ αργά και πάντοτε με τρόπο που δεν θα ξυπνά το θηρίο που λέγεται πολιτικό κόστος. Κανείς εκπαιδευτικός δεν είναι σήμερα αισιόδοξος για σοβαρές και μόνιμες μεταρρυθμίσεις στην εκπαίδευση παρόλη την καλή διάθεση τόσο του πρωθυπουργού όσο και της ηγεσίας του Υπουργείου Παιδείας. Δεν υπάρχει ικανός αριθμός ανθρώπων να τις σχεδιάσουν και να τις  τρέξουν, πλην ελαχίστων κάθε φορά πραγματικών ηρώων. Και χρειάζονται και πολλοί και καλοί. Φυσικά και η ελπίδα πεθαίνει τελευταία και γι’ αυτό γράφονται και όλα αυτά. 

Τα ελάχιστα που απαιτούνται σήμερα στη Μέση Εκπαίδευση είναι:

• Ένα λιτό, ευέλικτο και αντιγραφειοκρατικό σύστημα διοικητικής δομής με λιγότερους διευθυντές και περισσότερη αυτονομία στη σχολική μονάδα. 
• Επαναφορά του θεσμού των σχολικών συμβούλων με καθημερινή παρουσία στα σχολεία, συγκεκριμένα καθήκοντα και τακτική λογοδοσία.
• Νέα αναλυτικά προγράμματα σπουδών προσαρμοσμένα στην εποχή μας με το βλέμμα στραμμένο στην 4η βιομηχανική επανάσταση. Στην κατεύθυνση απόκτησης των λεγόμενων ήπιων δεξιοτήτων κοινών για όλους, με λιγότερους δογματισμούς και εξειδικεύσεις, περισσότερη αναζήτηση και φυσικά σύνδεση με την πραγματικότητα και την καθημερινότητα. Στόχος μας ο ολοκληρωμένος νέος ακαδημαϊκός πολίτης.    
• Νέα μικρά βιβλία και άφθονα e-books που θα υποστηρίζουν την εκπαιδευτική διαδικασία αλλά και θα συμβάλουν στη διαμόρφωση μιας σύγχρονης ευρωπαϊκής κουλτούρας.
• Ένα αξιόπιστο και  αδιάβλητο σύστημα αξιολόγησης των διδασκομένων που θα οδηγεί σε ένα αξιόπιστο «εθνικό απολυτήριο». Η «τράπεζα θεμάτων» πρέπει να επανέλθει καθολικά για το λύκειο και επιτέλους τα Αγγλικά πρέπει να μαθαίνονται στο σχολείο όπως σε όλο τον κόσμο.
• Η εξεταστέα ύλη πρέπει να διευρυνθεί για να σταματήσουν τα ανώφελα καψόνια προς τους εξεταζομένους τα οποία το μόνο που κάνουν είναι να ανεβάζουν το κόστος του φροντιστηρίου.
• Επιμόρφωση των εκπαιδευτικών μέσα στο σχολείο με τη βοήθεια του θεσμού του μέντορα αλλά και της δυνατότητας να παρακολουθούν οι καθηγητές της ίδιας ή όμορης ειδικότητας ο ένας τη δουλειά του άλλου κάνοντας τις σχετικές παρατηρήσεις.     
• Τακτική αξιολόγηση των σχολικών μονάδων, των στελεχών της εκπαίδευσης και των εκπαιδευτικών, καθιέρωση του επίσημου βιογραφικού. Και φυσικά η αξιολόγηση πρέπει να έχει κάποιο αποτέλεσμα, στο βαθμό και τις θέσεις ευθύνης. Η αξιολόγηση μπορεί να ξεκινήσει από τους διευθυντές και όσους διορθώνουν γραπτά στις πανελλαδικές.  

Κάποια από αυτά ή και όλα έχουν συζητηθεί τα τελευταία χρόνια στο σχετικό δημόσιο διάλογο. Κάποια είναι στις προθέσεις της σημερινής ηγεσίας και κάποια θα νομοθετηθούν. Το ζήτημα δεν είναι οι επιθέσεις που θα δεχτούν. Το ζητούμενο είναι πως θα εφαρμοστούν στην πράξη, αν θα αποδώσουν, αν θα επιβιώσουν. Ποιος ή ποια θα γυρίσει τη βαριά σελίδα της εκπαίδευσης; Ποιος ή ποια θα γιατρέψει επιτέλους το σχολείο που όλοι μαζί πληγώναμε;