Τη Δευτέρα 13 Ιανουαρίου η Ένωση Ελληνικού Βιβλίου (ΕΝ.ΕΛ.ΒΙ.), ο Σύλλογος Εκδοτών Βιβλίου Αθηνών (Σ.Ε.Β.Α.), ο Σύνδεσμος Εκδοτών Βιβλίου (Σ.ΕΚ.Β.), η Πανελλήνια Ομοσπονδία Εκδοτών Βιβλιοπωλών (ΠΟΕΒ) και η Εταιρεία Συγγραφέων πραγματοποίησαν συνέντευξη τύπου υπέρ της διατήρησης της ενιαίας τιμής βιβλίου, δηλαδή του νόμου που απαγορεύει τις μεγαλύτερες του 10% εκπτώσεις στις τιμές των βιβλίων! Το παρακάτω κείμενο είναι ένας αντίλογος που απηύθυνα στη συνέντευξη αυτή στους φορείς του βιβλίου, τους οποίους για λόγους συντομίας και ουσίας ονομάζω στο κείμενο «συντεχνία». Πιστεύω ότι με αυτό, οι βιβλιόφιλοι θα λύσουν πολλές απορίες τους σχετικά με το θαυμαστό κόσμο του βιβλίου, στην επιβίωση του οποίου συμβάλλουν αγόγγυστα αγοράζοντας βιβλία.
Στην αγορά του βιβλίου υπάρχουν 857 δυσλειτουργίες που πρέπει να διορθωθούν, είτε σε ατομικό είτε σε συλλογικό επίπεδο. Η νούμερο 1 δυσλειτουργία είναι η διατίμηση που έχει επιβληθεί στην τιμή του βιβλίου, όπου ο αυθαίρετος και πολλές φορές αισχροκερδής προσδιορισμός της τιμής από τον εκδότη είναι για τους πάντες υποχρεωτικός. Και αυτήν ακριβώς τη δυσλειτουργία ο κόσμος του βιβλίου (για την ακρίβεια ο συνδικαλιστικός κόσμος του βιβλίου) θέλει να τη διατηρήσει με νύχια και με δόντια. Νομίζω πως είμαι ο πλέον καθ’ ύλην αρμόδιος να πω δυο κουβέντες για τον περίφημο νόμο της διατίμησης του βιβλίου, αφού το φωτογραφικό νομοσχέδιο αφορούσε αποκλειστικά το βιβλιοπωλείο «ΠΡΩΤΟΠΟΡΙΑ». Η επιχειρηματολογία για το καλό του κλάδου, την προώθηση του καλού βιβλίου και άλλα μπλα μπλα μπλα αποτελούν την πάγια τακτική των συντεχνιών που τα οικονομικά αποκλειστικά αιτήματά τους τα διανθίζουν με «θεσμικά αιτήματα».
Η ιστορία αυτή ξεκινάει από πολύ παλιά, από την ίδρυση του βιβλιοπωλείου σε μια υπόγα στην Κωλέττη πριν από 40 χρόνια. Λειτουργώντας πάντα σαν συνεπής συντεχνία, οι κινούμενοι στον εκδοτικό-βιβλιοπωλικό χώρο συνδικαλιστές, αφού προσπάθησαν με διάφορους, αθέμιτους κυρίως, τρόπους να με «συνετίσουν» κατάφεραν το 1998 με τον τότε υπουργό Πολιτισμού κ. Βενιζέλο να επιβάλουν τη διατίμηση στο βιβλίο. Ήταν, βλέπετε, η εποχή των παχιών αγελάδων και του «λεφτά υπάρχουν».
Έκτοτε πολλές φορές, οι συνδικαλιστές και οι συνεταίροι επιφανών πασόκων με έσυραν στα δικαστήρια με τη σουρεαλιστική κατηγορία ότι πουλάμε τα βιβλία, ή κάποια βιβλία, φτηνότερα απ’ αυτό που επιβάλλει ο νόμος. Φυσικά αθωωθήκαμε όλες τις φορές.
Για να δούμε όμως πόσο σέβονται τον νόμο οι ίδιοι οι εμπνευστές του, οι εκδότες. Όλες οι πωλήσεις που κάνουν στα γραφεία τους, μαζικές ή μεμονωμένες, σε μη επαγγελματίες, γίνονται με εκπτώσεις που υπερβαίνουν κατά πολύ την επιτρεπόμενη από το νόμο. Οι εξαιρέσεις είναι τόσο ελάχιστες που μπορούμε να μιλάμε εκ του ασφαλούς για όλες.
Οι περισσότεροι εκδότες στις ανατυπώσεις δεν αλλάζουν τη χρονολογία έκδοσης κι έτσι μετά την παρέλευση των δύο ετών τα βιβλία τους εξαιρούνται από τη διατίμηση. Με τη λογική της συντεχνίας αυτοί απεργάζονται την καταστροφή του βιβλίου γενικότερα. Γιατί δεν τους πάνε στα δικαστήρια οι ηρακλείς της διατίμησης; Άλλο κόλπο ενός (;) εκδότη για να παρακάμψει την διατίμηση σε κάποια σχολικά βιβλία, ήταν να τα πουλάει «πακέτο» φτηνότερα. Η υπόθεσή του έφτασε στα δικαστήρια με άγνωστη σε μένα έκβαση.
Μια άλλη σουρεαλιστική εκδοχή του φαινομένου, είναι βιβλία που είναι στη διατίμηση στα βιβλιοπωλεία να δίνονται ως δώρο ή με τεράστια διαφορά τιμής (προς τα κάτω εννοείται) από τις εφημερίδες. Πρόσφατο παράδειγμα, που τρέχει στα περίπτερα, τα βιβλία του Καζαντζάκη. Αλλά βεβαίως όταν πρόκειται για τον Μπόμπολα, τον ΔΟΛ κ.λπ. η συντεχνία κάνει τους νόμους γαργάρα. Μόνο τα βιβλιοπωλεία πρέπει να τον τηρούν απαρέγκλιτα. Το ότι ακριβώς η ύπαρξη του νόμου της διατίμησης οδηγεί τους εκδότες για μερικά χιλιάρικα στις εφημερίδες είναι προφανώς ένας περίπλοκος συλλογισμός και δεν περνάει από το μυαλό των συνδικαλιστών του βιβλίου.
Εκτός από τις εφημερίδες, όμως, έχουμε τώρα και τα παζάρια. Αυτά ξεκίνησαν σαν μια ευκαιρία να πουλήσουν οι εκδότες το στοκ των καλών ή κακών, πάντως αντιεμπορικών, βιβλίων τους. Ραγδαία όμως εξελίσσονται σε αυτόνομες αγορές βιβλίου, και πολλοί εκδότες ανατυπώνουν (χωρίς βέβαια να αλλάζουν την ημερομηνία έκδοσης) και ανατιμούν τα βιβλία τους ώστε να πωλούνται στα παζάρια σε υποτίθεται δελεαστικές τιμές (δηλαδή κάτω από το 30% της ονομαστικής τιμής).
Μια άλλη τεράστια αγορά στην οποία οι εκδότες καταστρατηγούν τη διατίμηση είναι ο κύκλος των ανθρώπων που κινούνται επαγγελματικά ή ερασιτεχνικά στο χώρο των εκδόσεων, καθώς και ο κύκλος αυτών, οι φίλοι τους και οι συγγενείς τους και οι φίλοι των φίλων τους και των συγγενών τους. Η αγορά αυτή περιλαμβάνει πρώτα απ’ όλα τους υπαλλήλους των εκδοτικών οίκων και των βιβλιοπωλείων, στη συνέχεια τους ανθρώπους στην παραγωγή του βιβλίου (χαρτέμπορους, τυπογράφους, βιβλιοδέτες, ατελιέ γραφικών τεχνών, άλλους προμηθευτές, κλπ. κλπ.) και μετά συγγραφείς, μεταφραστές, διορθωτές, επιμελητές, εικονογράφους, φωτογράφους, βιβλιοθηκάριους, βιβλιοθηκονόμους, υπαλλήλους βιβλιοθηκών και γενικά όλο τον κύκλο των ανθρώπων που έρχονται σε επαφή με τους εκδότες (υπάλληλοι τραπεζών, δήμων, ΙΚΑ, εφοριών, κοσμοτέ, τυροπιτάδικων κλπ. κλπ.) Δεν τελειώνουμε, όμως, με αυτούς. Όλοι αυτοί του «χώρου» εξυπηρετούν και συγγενείς, φίλους και γνωστούς τους, και πολλές φορές τους φίλους των φίλων τους και πάει λέγοντας. Να σημειώσω εδώ ότι αυτά λειτουργούν διαγώνια και «συναδελφικά» σε όλο το εκδοτικό φάσμα.
Ο νόμος επίσης καταστρατηγείται από τα βιβλιοπωλεία που δεν τηρούν αποθήκη και εκδίδουν αποδείξεις από ταμιακή μηχανή. Με την απόδειξη αυτή δεν μπορεί να αποδειχτεί η καταστρατήγηση του νόμου, κι έτσι μπορούν να πωλούν με όποια τιμή θέλουν.
[Εδώ ανοίγω μια παρένθεση. Δεν εκφέρω καμιά άποψη αν όλα αυτά είναι καλά ή κακά. Απλώς επισημαίνω την υποκρισία της συντεχνίας που σας κάλεσε σήμερα εδώ να «αγωνιστείτε» υπέρ της διατήρησης του νόμου. Κλείνει η παρένθεση.]
Σε όλες τις παραπάνω περιπτώσεις που ανέφερα οι εκδότες σύμφωνα με τον νόμο παρανομούν. Αφού ο νόμος υπάρχει για το καλό του βιβλίου, μπλα μπλα μπλα, γιατί τον καταστρατηγούν; Πώς να εξηγήσω αυτή τη σχιζοφρενική και υποκριτική συμπεριφορά, σε όλες τις παραπάνω περιπτώσεις πώλησης βιβλίων στα γραφεία τους, να θεωρούν την έκπτωση εύλογη.
Ποιοι λοιπόν απομένουν για την αγορά που υποτίθεται ότι θέλει να προστατέψει η συντεχνία; Και γιατί για τους μαθητές, φοιτητές και βιβλιόφιλους, γενικά, που αγοράζουν τα βιβλία τους στα βιβλιοπωλεία η έκπτωση δεν θεωρείται εύλογη; Ευτυχώς πολλοί ακόμα, που είτε έχουν ακόμα χρήματα, είτε δεν έχουν κάποιον γνωστό στον «κόσμο του βιβλίου» και αγοράζουν τα βιβλία χωρίς καμία έκπτωση.
Το καταπληκτικό είναι ότι ενώ ο νόμος απαγορεύει και την υπερτιμολόγηση στην πώληση των βιβλίων, ουδείς ασχολείται με αυτό. Η υπερτιμολόγηση δεν ενοχλεί κανέναν, ενοχλούνται μόνο μην τυχόν και πουλήσει κάποιος φτηνότερα τα βιβλία, για την ακρίβεια μην και κάποιος αγοράσει τα βιβλία του φτηνά.
Δεν ξέρω αν εδώ μέσα υπάρχει κάποιος καταναλωτής βιβλιόφιλος. Αν υπάρχει καλό θα ήταν ν’ ακούσουμε και τη δική του άποψη. Κατά τα άλλα, όλοι εμείς, εκδότες, βιβλιοπώλες, συγγραφείς που μαζευτήκαμε εδώ, αγοράζουμε τα βιβλία, όταν τα αγοράζουμε και δεν μας χαρίζονται, με μεγάλη ή πολύ μεγάλη έκπτωση. Και μαζευτήκαμε εδώ για να εξηγήσουμε στο λαό (τους αφελείς; τα κορόιδα;) πόσο καλό για το βιβλίο γενικά είναι, να αγοράζουν τα βιβλία χωρίς έκπτωση, και πόσο πολύ τον ωφελεί αυτό. Καλά, τις πέτρες είσαστε ατρόμητοι και δεν τις φοβόσαστε, το χάχανο που προκαλείτε και τις λεμονόκουπες δεν τα φοβόσαστε;
Όλα τα παραπάνω τα ανέφερα για να δείξω ότι ένας νόμος με χιλιάδες αστερίσκους είναι κουρελόχαρτο. Αν όλα ήταν όμορφα και αγγελικά γιατί το 10% έκπτωση που επιτρέπει ο νόμος το δίνουν οι πάντες; Η αγορά, δηλαδή οι καταναλωτές, σε πάνε αλλού, κι αυτό το αλλού δεν μπορεί να το αποτρέψει κανένας νόμος. Γι’ αυτό κι έχουμε τα υποκριτικά φαινόμενα που ανέφερα παραπάνω.
Ας υποθέσουμε όμως ότι ο αγώνας σας δικαιώνεται –στην Ελλάδα του σουρεαλισμού όλα είναι πιθανά–, πώς σκέφτεστε να αποτρέψετε το ενδεχόμενο ενός ιντερνετικού βιβλιοπωλείου στη Βουλγαρία, την Τουρκία, στην Αλβανία ή και στην Κύπρο, που θα πουλάει τα βιβλία με όση έκπτωση θέλει, αφού δεν θα διέπεται από την πανέξυπνη ελληνική νομοθεσία. Φαντάζομαι ότι ένα τέτοιο επίδοξο βιβλιοπωλείο θα ήταν αναφανδόν υπέρ της διατήρησης της διατίμησης.
Στην Αγγλία, που σας αρέσει να αναφέρετε ως παράδειγμα, τα βιβλιοπωλεία δεν επλήγησαν από την μη ύπαρξη διατίμησης, αλλά από το Άμαζον. Επλήγησαν και πράγματι έκλεισαν πολλά, και λοιπόν; Ο καταναλωτής δεν αγοράζει φτηνότερα τα βιβλία του; Τελικά τι θέλουμε; Να διατηρήσουμε ένα νόμο που προστατεύει υποτίθεται τα μικρά βιβλιοπωλεία εις βάρος του βιβλιόφιλου καταναλωτή;
Ωστόσο στην Ελλάδα, που ως γνωστό είναι η χώρα με τον εξυπνότερο λαό του κόσμου, συνέβη ακριβώς το αντίθετο. Οι θηριώδεις επενδύσεις σε βιβλιοπωλεία έγιναν ακριβώς επειδή λειτουργούν χωρίς κανέναν ανταγωνισμό, αφού απαγορεύεται η έκπτωση. Έτσι ο νόμος αυτός δεν προστατεύει τα μικρά βιβλιοπωλεία, αλλά τις λεγόμενες αλυσίδες που έχουν μεγάλα λειτουργικά έξοδα. Και για να το κάνω πιο συγκεκριμένο, το Πάμπλικ, για παράδειγμα, με 15 εκατομμύρια ζημιές το χρόνο, δεν έχει καμιά δυνατότητα να αυξήσει τις εκπτώσεις του. Έτσι αναγκαστικά κάνει το 10% που έχει καθιερωθεί παντού. Άλλωστε ποιος το εμποδίζει και τώρα να μεγαλώσει την έκπτωση στα εκτός διατίμησης βιβλία; Το ίδιο ισχύει για τα σούπερ-μάρκετ, τις αλυσίδες που επικαλείται η συντεχνία ότι θα αφανίσουν το βιβλίο.
Παρ’ όλα αυτά, ας υποθέσουμε πως πρέπει για κάποιους λόγους, φολκλορικούς, ιστορικούς, συναισθηματικούς, μεταφυσικούς ή τους αστείους που επικαλείται η συντεχνία, ή όποιους άλλους, δεν έχει σημασία, να παραμείνει σε ισχύ ο νόμος αυτός για να προστατευτεί υποτίθεται το καλό βιβλίο και η αγορά του βιβλίου γενικά. Αύριο που ένα διαρκώς αυξανόμενο κομμάτι των βιβλιόφιλων θα στραφεί στο ψηφιακό βιβλίο –κι αυτό δεν είναι σενάριο επιστημονικής φαντασίας, ήδη υπάρχουν, και ήδη τα πανεπιστήμια το έχουν ζητήσει–, τι θα κάνετε; Τα βιβλία θα είναι πλέον άυλα, ψηφιακά αρχεία. Θα ζητήσετε καινούργιους νόμους, που θα απαγορεύουν στην απλ, στην άμαζον και σε άπειρες παγκόσμιες, αλλά και ελληνικές ιστοσελίδες να τα πουλάνε; Θέλω να πω πως όταν προσπαθείς να πας κόντρα στην εξέλιξη και την τεχνολογία φτάνεις σε τραγελαφικά αδιέξοδα, γιατί αυτές προχωρούν πιο γρήγορα –ευτυχώς– από τα μυαλά των συνδικαλιστών.
Και μια που μιλάμε για διαδίκτυο, κανείς δεν καταλαβαίνει ότι το καθεστώς αυτό, χωρίς βέβαια να είναι η μοναδική αιτία, γιγαντώνει την πειρατεία στο διαδίκτυο; Ήδη υπάρχουν δεκάδες ιστοσελίδες στις οποίες μπορεί κανείς να βρει πάμπολλα βιβλία. Δεν είναι μακριά η μέρα που όλα τα εμπορικά βιβλία θα βρίσκονται στο διαδίκτυο την επομένη της κυκλοφορίας τους.
Ένας άλλος μύθος είναι ότι η μέση τιμή των βιβλίων έπεσε λόγω ενιαίας τιμής. Η αλήθεια είναι ότι έπεσε α) λόγω του εκδοτικού ανταγωνισμού, και κυρίως ανταγωνισμού από τις εφημερίδες που έχουν διαμορφώσει ένα άλλο, πολύ χαμηλό επίπεδο τιμών β) επειδή οι τιμές στην παραγωγή (χαρτί, τυπογραφεία, βιβλιοδετεία) μειώθηκαν και συνεχίζουν να μειώνονται, γ) εξαιτίας βεβαίως της οικονομικής κρίσης.
Όταν όμως μιλάμε για άνοδο και πτώση της μέσης λιανικής τιμής των βιβλίων είναι χρήσιμο να γνωρίζουμε και το κόστος παραγωγής ενός βιβλίου για να βγάλουμε και κάποια χρήσιμα συμπεράσματα. Το κόστος λοιπόν ενός μέσου βιβλίου 240 σελίδων σχήμα 14 x 21 εκ. σε 1.000 με 5.000 αντίτυπα είναι μεταξύ 3,5 και 1,5 ευρώ και της ανατύπωσης μεταξύ 1 και 0,5 ευρώ αντίστοιχα.
Καλό είναι κάποια στιγμή να σταματήσουμε να σκεφτόμαστε πως, κόντρα σε κάθε λογική, θα προστατέψουμε τα μαγαζάκια μας, καλό θα είναι να σκεφτούμε και το βιβλιόφιλο που πληρώνει στο ταμείο. Και όχι να μαζευόμαστε στο στιλ των καραβοκύρηδων που ήθελαν να πολεμήσουν το ατμόπλοιο, ή των λινοτυπών που επιδιώξανε να πολεμήσουν την τότε φωτοσύνθεση, ή για να έρθω πιο κοντά, των φαρμακοποιών και λοιπών δημοκρατικών δυνάμεων.
