Ιατρικά αντιδεοντολογική, ηθικά απορριπτέα και ρατσιστική για τους πάσχοντες από ψυχικά νοσήματα, χαρακτηρίζεται η δήλωση του -και γιατρού- Παύλου Πολάκη περί «ψυχασθενών» δημοσιογράφων που θα τύχουν της μεγαλοψυχίας του κράτους για δωρεάν παροχή ψυχοφαρμάκων και της ανάλογης νοσηλείας. Χαρακτηρίζεται, όμως, και εξαιρετικά συνεπής με συγκεκριμένο μοντέλο πολιτικής αντιπαράθεσης, άσκησης εξουσίας και εξουδετέρωσης αντίθετων φωνών και με το οποίο έχουν διαπαιδαγωγηθεί γενιές και γενιές δογματικά στρατευμένων.
Η χρήση της ψυχοπάθειας ως εργαλείου πολιτικής αξιοποίησης δεν είναι εφεύρεση του «καινούργιου στην αδυσώπητη μάχη του με το παλιό». Είναι δανεική από τα παλιά, πολύ παλιά. Μάλιστα, έχει και όνομα. Δεν είναι τίποτα διαφορετικό από αυτό που έχει καταχωριστεί στην ψυχιατρική ως δάνειο από την πολιτική ιστορία της άλλοτε Σοβιετικής Ένωσης ως «ψυχοπαθολογικοί μηχανισμοί της διαφωνίας». Πρόκειται για τη χρήση ψυχιατρικών όρων και μεθόδων με σκοπό να εμφανίσει κάθε αντίθετη άποψη ως «ψυχιατρικό πρόβλημα». Για να δούμε.
Είναι γνωστό ότι κατά την περίοδο της ηγεσίας του Λεονίντ Μπρέζνιεφ εφευρέθηκε ο όρος «φιλοσοφική δηλητηρίαση» ως γνωμάτευση για όσους τόλμησαν να εκφράσουν διαφορετικές θεωρητικές αντιλήψεις έναντι των ιερών κειμένων των Μαρξ, Ένγκελς και Λένιν. Και πριν από αυτήν, κατά την περίοδο της Μεγάλης Εκκαθάρισης, από το ’36 μέχρι το ’39, επί Στάλιν, η επίκληση ψυχικών νοσημάτων έστειλε μερικές χιλιάδες αντιφρονούντες στον κομμουνιστικό… αγύριστο των γκούλαγκ.
Το άρθρο 58 του σταλινικού ποινικού κώδικα υπό τον τίτλο «Αντισοβιετική Αναταραχή» διατηρήθηκε σε μεγάλο ποσοστό και στις μετέπειτα νομικές μετεξελίξεις, όπως αυτή του ’67 με τον τίτλο «Αντισοβιετική Αναταραχή και Προπαγάνδα». Βάσει αυτού –με τη βοήθεια διαφόρων ειδικών του ψυχιατρικού κλάδου, όπως του ακαδημαϊκού Αντρέι Σνεζνέφσκι (1904 – 1987)- αντιμετωπίστηκαν πολλές πολιτικές στάσεις και συμπεριφορές που διαφωνούσαν με τις δογματικές αρχές του καθεστώτος αφού πρώτα είχαν ενταχθεί σε ένα ειδικό πλαίσιο όπου χαρακτηρίζονταν ως «παραβατικές συμπεριφορές που βασίζονται σε ψυχιατρικά νοσήματα». Ο Νικίτα Χρουστσόφ (1894 – 1971), ηγέτης της ΕΣΣΔ κατά το μεγαλύτερο μέρος του Ψυχρού Πολέμου, σημείωνε το 1959 το παρακάτω ενδεικτικό: «Για όσους έχουν αρχίσει να αναζητούν αντιπολίτευση στις βασικές αρχές του Κομμουνισμού, μπορούμε να πούμε με μεγάλη σαφήνεια ότι η ψυχική τους κατάσταση δεν είναι φυσιολογική».
Σε γενικές γραμμές, κατά τη δεκαετία ’60 – ’70, μια από τις πιο τρομακτικές στην ιστορία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην ΕΣΣΔ, φαίνεται να καθιερώνεται η μετατροπή κάθε ιδεολογικής απόκλισης από τα ισχύοντα δόγματα σε ψυχικό νόσημα που οδηγούσε στην απομόνωση και εντέλει στη φυσική εξόντωση του «ασθενούς». Ήταν η εποχή που είχαν εγκαινιαστεί και δούλευαν για τα καλά οι γνωστοί «psikhushkas», οι σοβιετικοί ψυχιατρικοί θάλαμοι όπου οι διαφωνούντες/πάσχοντες είχαν κάθε δικαίωμα και να θεραπευτούν ψυχικά και να ανανήψουν ιδεολογικά αφού οι δύο διαδικασίες δεν διέφεραν μεταξύ τους. Το τέλος βέβαια το γνώριζαν τόσο οι ίδιοι όσο και οι οικογένειές τους οι οποίες δεν είχαν τον οποιοδήποτε τρόπο να εξάγουν τις πληροφορίες αυτές στη Δύση. Όλα αυτά υπό τις ευλογίες, βεβαίως, του Ινστιτούτου Ψυχιατρικής της Μόσχας και του Ινστιτούτου Ψυχοκοινωνιολογίας του Λένινγκραντ. Ακολούθησαν τα χρόνια όπου έκαναν τις δειλές τους εμφανίσεις οι συγκλονιστικές καταγγελίες αντιφρονούντων διανοουμένων όπως ο Αλεξάντερ Σολτζενίτσιν και ο Αντρέι Ζαχάρωφ. «Μερικοί έχαναν τα λογικά τους και μιλούσαν ασυνάρτητα, παρ' όλα αυτά όμως έμεναν κι αυτοί εκεί περιμένοντας τη μοίρα τους. Όποιος τρελαινόταν στο κελί των μελλοθανάτων, τουφεκιζόταν έτσι όπως ήταν, τρελός!», γράφει ο Σολτζενίτσιν στο «Αρχιπέλαγος Γκουλάγκ. Ιστορικοί και κοινωνιολόγοι εντοπίζουν εδώ, ακόμα ένα, σημείο γέφυρα που ενώνει τον βιολογικό ρατσισμό (ναζισμός) με τον ιδεολογικό/ταξικό ρατσισμό (σταλινισμός).
Στο πιθανό ερώτημα «ποια είναι η λογική πίσω από αυτήν την τακτική;», δίνει απάντηση ο Mark Ferro, στο «Τύφλωση» (εκδ. Μεταίχμιο, πρόλογος – μετάφραση: Σώτη Τριανταφύλλου). «Σύμφωνα με το επίσημο δόγμα, δεν μπορούσαν να υπάρχουν αντιφρονούντες σε μια χώρα που κυβερνάται “από τον λαό”, ούτε απεργίες εφόσον στην εξουσία βρίσκονται οι εργαζόμενοι. Δεδομένου ότι το Κομμουνιστικό Κόμμα, ως επικεφαλής της χώρας, ενσάρκωνε τον λόγο που διέπει την πορεία της Ιστορίας, όσοι αντιτίθετο σε αυτόν το λόγο δεν ήταν εχθροί του λαού, αλλά ψυχασθενείς για το άσυλο». Η ιστορία, βεβαίως, συμπληρώνεται και από άλλες παράπλευρες και πολυπληθείς καταγραφές για μαζικές χρήσεις ψυχοφαρμάκων, μετατροπές αντιφρονούντων σε πειραματόζωα και διάφορα άλλα. Ανάμεσά τους, φυσικά, βρίσκονται και πολλές που επινοήθηκαν βάσει μυθοπλαστικών εργαλείων ή άλλων πολιτικών/ιδεολογικών επιδιώξεων.
Δεν θα πρέπει να μείνουμε μόνο στις δηλώσεις του κ. Πολάκη περί ψυχικής κατάστασης των δημοσιογράφων ή όποιων άλλων η σκέψη έχει χροιά διαφωνίας με την κυβέρνηση. Κατά τη διάρκεια της περιβόητης συζήτησης για την υπόθεση Novartis στη Βουλή, και ο κ. Παπαγγγελόπουλος δανείστηκε ψυχιατρικούς όρους αναφερόμενος στον κ. Σαμαρά. Και μάλιστα δύο φορές. Την μία αναφέρθηκε στις «εμμονές και τα εμφυλιοπολεμικά σύνδρομα που τον βασανίζουν» και την άλλη είπε αυτολεξεί: «τόση φαντασία αγγίζει τα όρια της παράνοιας, αν δεν τα ξεπερνάει». Επίσης, πριν από λίγο καιρό, μέσα Ιανουαρίου, το υπουργείο Παιδείας, βλ. Κώστας Γαβρόγλου, εξέδωσε ανακοίνωση με την οποίαν καταλόγιζε «πολιτικό αυτισμό» στην «εμμονή» του Κυριάκου Μητσοτάκη με το πανεπιστημιακό άσυλο μετά από περιοδεία που είχε κάνει ο δεύτερος στην ΑΣΟΕΕ.
Είναι σαφές, για να ξαναγυρίσουμε στη σημερινή πραγματικότητα, ότι το ποινικό σκέλος της υπόθεσης Novartis είναι μια εξαιρετικά σοβαρή υπόθεση. Ομοίως και η διερεύνηση των πολιτικών ευθυνών, αρκεί να γίνει σύμφωνα με τους κανόνες που ορίζουν οι διαδικασίες του Συντάγματος και χωρίς τερτίπια. Όλη αυτή η υπόθεση είναι πολύ σοβαρή. Οι αναφορές που έχουν ήδη γίνει –και που σίγουρα θα επαναληφθούν- στην ψυχιατρική ιδιαιτερότητα όσων διαφωνούν με τη σημερινή κυβέρνηση ή με όποια άλλη, δεν είναι ένα απλό παιχνίδι ούτε χιουμοράκι κάποιων που μονίμως κινούνται στα όρια της τσαμπουκαλεμένης γραφικότητας σαν τον γνωστό υφυπουργό για τη βρώμικη δουλειά. Εκτός από προσβλητική για τους πραγματικά πάσχοντες από ψυχικά νοσήματα, και ως εκ τούτου καλό θα είναι να κοπεί η πλακίτσα, είναι και πολύ σοβαρή υπόθεση στην πολιτική/ιστορική της διάσταση. Και πολύ πολύ κοντά, αν όχι ταυτισμένη, με την εποχή του σοσιαλιστικού ρεαλισμού από όπου εμπνεύστηκαν και οι σχετικές παραλλαγμένες αφίσες με τον κ. Πολάκη που τον εμφανίζουν ως ήρωα της εργατικής τάξης που κατατρόπωσε τους μιζαδόρους. Αυτές οι αφίσες, όπως ανάρτησε και ο ίδιος, τον έκαναν να… κλαίει από τα γέλια. Μια ψυχική κατάσταση αρκετά ενδιαφέρουσα...
11°
