Από τον γέροντα παστίτσιο στο Iσλάμ μπαϊλντί

Ο νομοθέτης γνωρίζει ότι ο άνθρωπος έχει πάθη. Γνωρίζει ότι όταν τα πάθη (αναζω)πυρώνονται είναι επικίνδυνα. Άρα, συμφέρει στο κοινωνικό σύνολο τα πάθη να είναι κατευνασμένα. Και, ναι, η θρησκεία δημιουργεί πάθη. Ο νομοθέτης ξέρει ότι ορισμένες από τις πιο ειδεχθείς σφαγές της ιστορίας είχαν ως αίτιο ή ως αφορμή θρησκευτικές διαμάχες - και δεν θέλει να επαναληφθούν.

Ο νομοθέτης όμως δεν είναι φιλόσοφος. Δεν στοχάζεται πάνω στην εξέλιξη των κοινωνιών. Θέλει μια λύση και τη θέλει τώρα. Δεν λέω ότι αυτό είναι οπωσδήποτε λάθος. Όμως κάθε νόμος οφείλει να ζυγίζει τα υπέρ και τα κατά από την εφαρμογή του. Πόσο, ας πούμε, βοηθάει στην διαμόρφωση υπεύθυνων, συγκροτημένων πολιτών; Τι ποσοστό ελευθερίας «χαλαλίζει» για τι ποσοστό ασφάλειας; Και κάτι καθόλου φιλοσοφικό αλλά εντελώς πρακτικό: πόσο σαφής είναι, και πόσο εύκολο να εφαρμοστεί. 

Πολλές συζητήσεις έχουν γίνει με αφορμή την περίπτωση του «γέροντα παστίτσιου», τις διαμαρτυρίες των μουσουλμάνων στο κέντρο της Αθήνας για τα σκίτσα του Προφήτη, τις προβολές «βλάσφημων» ταινιών, το ανέβασμα «βλάσφημων» παραστάσεων, τις εκθέσεις και τις εκδόσεις «βλάσφημων» έργων καλλιτεχνών και συγγραφέων και τις διώξεις δημιουργών που σχολίαζαν αρνητικά άλλοι τον Χριστό κι άλλοι τον Μωάμεθ. Οι περισσότερες εξετράπησαν σε θεολογικές. Λάθος. Η βάση των απαντήσεων στα παραπάνω ερωτήματα είναι καθαρά νομική. Και η όλη διαμάχη μπορεί να συμπυκνωθεί στην ερώτηση: 

«Σε ένα ελεύθερο, ανεξίθρησκο κράτος, πρέπει η Πολιτεία να ασχολείται με προστριβές που μπορεί να προκύψουν από την διαφορετική θεώρηση που έχουν οι πολίτες για μεταφυσικά ή φιλοσοφικά θέματα;»

Ο νομοθέτης απάντησε «ναι» και έφτιαξε τον νόμο περί βλασφημίας. Ας δούμε την απόπειρά του να βάλει τάξη στο εν λόγω πεδίο, με τα δύο άρθρα του ΠΚ που αναφέρονται στην κακόβουλη βλασφημία και στην καθύβριση θρησκευμάτων:

Άρθρο 198

1. Με φυλάκιση μέχρι δύο ετών τιμωρείται όποιος δημόσια και κακόβουλα βρίζει με οποιονδήποτε τρόπο το Θεό.

2. Όποιος, εκτός από την περίπτωση της παρ.1, εκδηλώνει δημόσια με βλασφημία έλλειψη σεβασμού προς τα θεία, τιμωρείται με φυλάκιση μέχρι τριών μηνών.

Άρθρο 199

Όποιος δημόσια και κακόβουλα καθυβρίζει με οποιονδήποτε τρόπο την Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία του Χριστού ή άλλη θρησκεία ανεκτή στην Ελλάδα τιμωρείται με φυλάκιση μέχρι δύο ετών.

Πόσες ασάφειες μετρήσατε; Ας αρχίσουμε από τα εύκολα: “¨Όποιος κακόβουλα καθυβρίζει”. Υπάρχει και… καλόβουλη καθύβριση; Και πώς ακριβώς προσδιορίζεται το “κακόβουλα”; Υπάρχει ανιχνευτής βούλησης; Ο νόμος συνεχίζει μνημονεύοντας μόνο την Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία ενώ τις άλλες θρησκείες τις ονομάζει “ανεκτές”. Τι σημαίνει “ανεκτές”; Δεν υπάρχει νομικός όρος “ανεκτή θρησκεία”! Υπάρχουν αναγνωρισμένες και μη. Η μη αναγνωρισμένη δεν σημαίνει ότι είναι και μη ανεκτή, έτσι δεν είναι; Όμως η διατύπωση του νόμου αυτό υπονοεί. Ας μας το διευκρινίσει τότε. Ποιες είναι αυτές; Ποια είναι τα κριτήρια της ανοχής ή της μη ανοχής; Τι κάνει η Πολιτεία σε περίπτωση μη ανεκτής θρησκείας; Εάν κάποιοι επιμένουν να είναι πιστοί μιας “μη ανεκτής θρησκείας” υφίστανται δίωξη; Και ο πιστός της μη ανεκτής θρησκείας μπορεί να υφίσταται “κακόβουλη καθύβριση” του θεού του;

Και πάμε τώρα στο δυσκολότερο: τι είναι θρησκεία; Πώς ορίζεται στη νομική γλώσσα; Πόσοι πολίτες επαρκούν για να δημιουργήσουν μια Εκκλησία; Αν κάποιος πιστεύει σε κάτι, και είναι ο μοναδικός στη χώρα που πιστεύει σε αυτό το κάτι, έχει λιγότερα αστικά δικαιώματα από τον πιστό της Ανατολικής Ορθόδοξης Εκκλησίας; Αν, δηλαδή, εμφανιστεί στο Υπουργείο Παιδείας και θρησκευμάτων ένας εκπρόσωπος του ναού του Ιπτάμενου Μακαρονοτέρατος, με ποια κριτήρια θα του πει “δεν σε αναγνωρίζω”; Πώς θα αντιμετωπίσει έναν νεοπροσήλυτο της θρησκείας των “κοπιμιστών” που αναγνωρίστηκε επίσημα στη Σουηδία; Αν δεν τους ξέρετε είναι κάτι σαν τους “Πειρατές”. Θέλουν ελεύθερο κατέβασμα ταινιών και μουσικής από το διαδίκτυο, αλλά το πήγαν ένα βήμα παραπέρα: το ανήγαγαν σε πίστη. Για τους κοπιμιστές, η πληροφορία είναι ιερή και το copy-paste είναι θρησκευτικό μυστήριο. Μάλιστα, το CTRL+C και το CTRL-V, οι συντομεύσεις για αντιγραφή και επικόλληση στον υπολογιστή, είναι τα ιερά τους σύμβολα! Ιδρυτής είναι ο  φοιτητής φιλοσοφίας Ίζακ Γκέρσον. 

Αν βιαστείτε να σχολιάσετε μεγαλόφωνα “τι ανοησίες είναι αυτές!” και σας ακούσει κάποιος κοπιμιστής, είναι σωστό ή όχι να κατηγορηθείτε για βλασφημία; Μην ξεχνάτε ότι παρόμοια απόψη για κάποιες τουλάχιστον από τις δοξασίες μιας αναγνωρισμένης θρησκείας έχουν όλοι όσοι δεν την ασπάζονται.

Η προστασία των θρησκειών και των συμβόλων τους έχει βαθειές ρίζες. Στη Βίβλο δεν έχει ανεκτές θρησκείες και παρόμοιες φιλελεύθερες αβρότητες. Βλασφήμησες; Θάνατος δια λιθοβολισμού! “Καὶἐλάλησε Κύριος πρὸς Μωυσῆν λέγων: ἐξάγαγε τὸν καταρασάμενον ἔξω τῆς παρεμβολῆς, καὶἐπιθήσουσι πάντες οἱ ἀκούσαντες τὰς χεῖρας αὐτῶν ἐπὶ τὴν κεφαλὴν αὐτοῦκαὶ λιθοβολήσουσιν αὐτὸν πᾶσα ἡ συναγωγή.” Λευ. 24:13. Στον ισλαμικό κόσμο, αυτή η εντολή έχει περάσει στις κρατικές νομοθεσίες. Είναι γνωστή σε όλον τον κόσμο ηπερίπτωση της Asia Bibi, μητέρας 5 παιδιών, Χριστιανής Πακιστανής που καταδικάστηκε σε θάνατο για βλασφημία του Αλλάχ και είναι ακόμα στη φυλακή (από το 2009) περιμένοντας την εκτέλεσή της, παρά την παγκόσμια κινητοποίηση υπέρ της.  

Στην Ευρώπη οι περισσότερες χώρες δεν θεωρούν τη βλασφημία αδίκημα. Όχι όμως όλες. Ανάμεσά στους οι “προχωρημένες” Ολλανδία, Αυστρία και Γερμανία που μπορεί να έχουν πολύ καιρό να στείλουν βλάσφημους στο δικαστήριο όμως διατηρούν στη νομοθεσία τους διατάξεις που, θεωρητικά τουλάχιστον, τιμωρούν τη βλασφημία. Η Ισπανία το έχει πάει ακόμα παρακάτω: προστατεύει και τους άθεους από τον δημόσιο χλευασμό. Όμως, υπάρχει μια μεγάλη ομάδα, εκατομμυρίων ανθρώπων, που πιέζει για επαναφορά ή ενεργοποίηση της τιμωρίας για βλασφημία και μάλιστα με αυστηρές ποινές. Είναι οι μουσουλμάνοι της Ευρώπης. Το 78% των μουσουλμάνων στη Μ. Βρετανία, δηλαδή 2.496.000 άτομα, που ασκούν ανάλογη πολιτική πίεση, πιστεύουν ότι θα πρέπει να τιμωρούνται όσοι δημοσιεύουν σκίτσα που προσβάλλουν τον Προφήτη. Παρόμοια είναι τα ποσοστά και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες με μουσουλμανικό πληθυσμό. Τι πρέπει να κάνουν οι αρχές; Να ξεκινήσουν πανευρωπαϊκό νομικοθρησκευτικό προβληματισμό για τα όρια στην ελευθερία της έκφρασης; Να θεσπίσουν πολλά μέτρα και πολλά σταθμά, ανάλογα με την εκλογική δύναμη των πιστών ή την απειλή που αντιπροσωπεύουν; 

Αντιλαμβάνεστε, φαντάζομαι, πόσο μακριά μπορεί να πάει η βαλίτσα και πόσο επικίνδυνα μπορούν να γίνουν τα πράγματα. Από τη μια, ο οποιοσδήποτε μπορεί να ζητήσει να αναγνωρισθεί ως θρησκεία το οτιδήποτε και να μηνύσει για βλασφημία ή προσβολή του τον οποιονδήποτε έχει διαφορετική άποψη. Κι από την άλλη, οι φανατικοί των μεγάλων θρησκειών, ιδιαίτερα του Ισλάμ, θα θυμηθούν ότι είναι εκπρόσωποι θεών που δεν σηκώνουν μύγα στο σπαθί τους και, μάλιστα, τους έχουν εξουσιοδοτήσει δια των "ιερών" τους βιβλίων να τιμωρούν οι ίδιοι για λογαριασμό τους τους βλάσφημους. Στο Πακιστάν, ο κυβερνήτης του Πουντζάμ, Salmaan Taseer και ο Υπουργός για θέματα μειονοτήτων Shahbaz Bhatti δολοφονήθηκαν ως... βλάσφημοι, όταν έκαναν δηλώσεις υποστήριξης της Asia Bibi, ενώ η εκδίκαση της έφεσής της αναβάλλεται συνεχώς καθώς οι δικαστές, ο ένας μετά τον άλλον, δηλώνουν κώλυμα και ζητούν να εξαιρεθούν διότι απειλούνται ευθέως ότι θα έχουν την ίδια τύχη σε περίπτωση που ακυρώσουν τη θανατική της ποινή. 

Άρα, πού πάμε; Με το πρόσχημα της προστασίας των θρησκευτικών πεποιθήσεων και της κοινωνικής ειρήνης, θα ξαναγυρίσουμε στον Μεσαίωνα; 

Αν θέλουμε οι κοινωνίες μας να διαφυλάξουν την ελευθερία που κατέκτησε ο Δυτικός Κόσμος θα πρέπει, με απόλυτο τρόπο, να αποφασίσουμε ότι οι νόμοι περί βλασφημίας δεν έχουν καμμία θέση σε ένα σύγχρονο κράτος. Φυσικά δεν αναφέρομαι σε προτροπές για παράνομες και βίαιες πράξεις. Αυτές θα πρέπει να συνεχίσουν να είναι ποινικώς κολάσιμες, αλλά δεν αφορούν αποκλειστικά σε θρησκευτικές έριδες. Όμως αν θέλω να σατιρίσω τον Ουιτζιλοπότστλι, τον Τεζκατλιπόκα και την Τσαλτσιουτλίκουε πρέπει να έχω κάθε δικαίωμα να το κάνω και στον ιδιωτικό και στον δημόσιο λόγο. Αν δεν τους έχετε ακουστά ήταν θεότητες των Αζτέκων, και σε μια ελεύθερη κοινωνία ένας πολίτης έχει κάθε δικαίωμα να πιστεύει και σε θεότητες των Αζτέκων. Ή να τις περιφρονεί. Το ίδιο δικαίωμα πρέπει να έχει ο οποιοσδήποτε να κρίνει, να κατακρίνει ή να διακωμωδεί τον Χριστό, τον Μωάμεθ, τον Βούδα, τον Κομφούκιο ή το Ιπτάμενο Μακαρονοτέρας. Άλλωστε και μόνη η ύπαρξη μιας άλλης θρησκείας ή ακόμα και μια αίρεσης, αποτελεί βλασφημία για τον πιστό μιας αναγνωρισμένης θρησκείας. 

Είναι δικό σου θέμα να διαχειρισθείς την ενόχλησή σου και είναι στο χέρι του θεού σου να αποφασίσει για την τιμωρία του βλάσφημου, τώρα ή στην ώρα της Κρίσης. Δεν είναι όμως δική σου δουλειά να ενεργείς για λογαριασμό του (όποιου) Παντοδύναμου, ούτε δουλειά της Πολιτείας, με το πρόσχημα της θρησκευτικής ειρήνης, να περιστέλλει την ελευθερία της έκφρασης. Διότι έτσι ούτε η θρησκευτική ειρήνη εξασφαλίζεται. Αντιθέτως: οι “θιγόμενοι” θα γίνονται όλο και πιο απαιτητικοί, πιέζοντας για όλο και περισσότερες απαγορεύσεις όταν μνημονεύεται ο θεός τους. Η κοινωνία θα αποκτάει όλο και περισσότερες δυνητικές εστίες θρησκευτικής ανάφλεξης και οι πιστοί όλο και μεγαλύτερη δυσανεξία στην άποψη του άλλου, την οποία πολύ εύκολα θα βαφτίζουν βλάσφημη. 

Ο νόμος περί βλασφημίας είναι ο ίδιος βλασφημία για ένα κράτος δικαίου που θεωρεί τις ατομικές ελευθερίες ως δομικό στοιχείο και του νομικού του συστήματος και της κοινωνικής του οργάνωσης. Δυστυχώς, απέχουμε πολύ ακόμα από αυτό το μοντέλο.