Στην Ελλάδα έχουμε τη χειρότερη κυβέρνηση της πρόσφατης ιστορίας. Στην Ευρώπη έχουμε τις χειρότερες ηγεσίες από τον Β΄ παγκόσμιο πόλεμο. Αν προσπαθήσουμε να δούμε τη μεγαλύτερη εικόνα –πού οδηγήθηκε η αμερικανική εξωτερική πολιτική επί Τζορτζ Μπους Τζούνιορ, πώς το Ισλάμ κήρυξε ιερό πόλεμο στη Δύση– θα διαπιστώσουμε ότι η στρατηγική των δυτικών χωρών είναι είτε ασυνάρτητη, είτε ανύπαρκτη. Είναι η πρώτη φορά μετά το 1945 που μπορεί κανείς να μιλήσει για παγκόσμια κρίση –όχι για «κρίση του καπιταλισμού»–αλλά για ανισορροπία, για οικονομική, δημογραφική και πολιτική αστάθεια.
Θα επικεντρωθώ στο πρόβλημα της Ευρώπης και στην ταραγμένη μας σχέση με τους εταίρους και δανειστές. Μας πρότειναν εδώ και πέντε χρόνια να εκσυγχρονιστούμε και να σοβαρευτούμε: τα λεγόμενα μνημόνια περιείχαν μερικές απαραίτητες μεταρρυθμίσεις και μια σειρά μέτρων δημοσιονομικού νοικοκυρέματος. Πράγματι, τα μνημόνια εκπονήθηκαν από πολιτικές ηγεσίες και τεχνοκράτες μετρίου μεγέθους και στενών οριζόντων με βάση κάποιες μάλλον απλοϊκές οικονομικές θεωρίες – αλλά δεν είχαμε κάτι καλύτερο να προτείνουμε. Επαναλαμβάνω ότι ορισμένα στελέχη διεθνών θεσμών (όπως η κ. Λαγκάρντ) και ευρωπαϊκών κυβερνήσεων (όπως ο Φρανσουά Ολάντ, η κ. Μέρκελ και ο κ. Σόιμπλε) βρίσκονται σε θέσεις μεγαλύτερες από το μέγεθός τους. Εν πάση περιπτώσει, οι κυβερνήσεις μας δεν κατάφεραν να επιβάλουν εκσυγχρονιστικές μεταρρυθμίσεις: επέδειξαν έλλειψη πολιτικής βούλησης και δειλία μπροστά στην αντιπολίτευση και στον αγανακτισμένο «λαό». Όσο για τον «λαό» δεν κατάλαβε ότι τελείωσε το χρήμα των άλλων· ότι δεν υπάρχει free lunch και ότι δεν θα υπάρξει στο μέλλον.
Επιλέξαμε λοιπόν να πάρουμε μέτρα χωρίς μεταρρυθμίσεις: δεν κάναμε απλώς «λάθος»· εφαρμόσαμε διεστραμμένη και αυτοκτονική πολιτική. Το αποτέλεσμα ήταν η συρρίκνωση και ο μαρασμός της οικονομίας, η εξαθλίωση ενός σημαντικού τμήματος του πληθυσμού και η όξυνση των κοινωνικών αντιθέσεων σε τριτοκοσμική κλίμακα. Η συμπεριφορά μας, η διπλωματία μας, όλες μας οι επαφές με τους Ευρωπαίους ήταν προβληματικές: οι ηγεσίες μας κράτησαν είτε παθητική στάση, είτε στάση αλαζονείας, θράσους και επιθετικότητας. Η ήδη εύθραυστη σχέση μας με την «Ευρώπη» υποβαθμίστηκε, γίναμε αντιπαθητικοί, φανερώθηκε η χωριατιά μας και, ακριβώς εξαιτίας της χαμηλής ποιότητας των ευρωπαϊκών ηγεσιών, δημιουργήθηκαν καινούργια προβλήματα πέραν του χρέους και της διελκυστίνδας για την εφαρμογή των μνημονίων.
Υπάρχει κατ’ αρχάς πρόβλημα συνεννόησης, γλώσσας. Όχι επειδή ο κ. Τσίπρας δεν ξέρει αγγλικά και, περιέργως, αρνείται να χρησιμοποιήσει διερμηνείς, αλλά επειδή οι Ευρωπαίοι έχουν διαφορετικό κώδικα, έναν κώδικα που είναι κοινός μεταξύ τους. Αυτόν τον κώδικα εμείς οι Έλληνες δεν τον γνωρίζουμε και δεν θέλουμε να τον μάθουμε: δεν γνωρίζουμε, λόγου χάρη, ότι η «δημιουργική ασάφεια» είναι απαράδεκτη κι ότι στον ευρωπαϊκό χώρο απαιτείται σοβαρότητα, σεβασμός, συνέπεια – έστω και για το θεαθήναι. Το θεαθήναι έχει, κι αυτό, το νόημά του. Σιγά-σιγά (και ύστερα απότομα) γίναμε οι παρίες μιας κοινότητας που βρίσκεται μπροστά σε υπαρξιακές αναταράξεις, αλλά την οποία έχουμε ανάγκη εφόσον, εξαιτίας της παγκόσμιας κατάστασης, είναι σχεδόν αδύνατο να βρούμε επωφελείς συμμαχίες.
Ο ΣΥΡΙΖΑ πίστευε ότι οι προηγούμενες κυβερνήσεις έπαιρναν δυσάρεστα μέτρα επειδή ήταν μοχθηροί άνθρωποι και ήθελαν να μας καταστρέψουν: όχι – ήταν απλώς ανίκανοι και πανικόβλητοι μπροστά στην έξαλλη αντιπολίτευση και στους ανάγωγους Έλληνες. Επίσης, ο ΣΥΡΙΖΑ πίστευε ότι θα ταξιδέψει με περίσσεια εθνικής υπερηφάνειας στην Ευρώπη, ότι θα κάνει ένα ηχηρό Μπου στη γερμανική ηγεσία κι ότι η γερμανική ηγεσία θα τρομάξει και θα ζαρώσει στη γωνία. Αλλάξαμε κυβέρνηση για να ενταθεί η ευρωπαϊκή πίεση μαζί με ολοφάνερα πια αισθήματα περιφρόνησης. Και τώρα, μπροστά στην επέλαση των βαρβάρων, οι Ευρωπαίοι ζητούν την αποτελεσματικότερη φύλαξη των συνόρων και απειλούν να μας μετατρέψουν σε φυλακή επικαλούμενοι μια συνθήκη που δεν έπρεπε να έχουμε υπογράψει. Ζητούν κάτι που δεν μπορεί να γίνει ακόμη κι αν παραταχθούν όλα τα πλοία των χωρών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης στα θαλάσσια σύνορά μας με την Τουρκία.
Τα κύματα προσφύγων δεν οφείλονται στην πολιτική του ΣΥΡΙΖΑ παρά την παλαβή ρητορεία περί ανοιχτών συνόρων. Οφείλονται στην τζιχάντ την οποία, φυσικά, ο ΣΥΡΙΖΑ δεν κατανοεί όπως δεν κατανοεί τις υπόλοιπες παγκόσμιες προκλήσεις. Η αλλοπρόσαλλη και φοβική ευρωπαϊκή πολιτική –ο κατευνασμός της Τουρκίας που παίζει, καθ’ έξιν, βρόμικο παιχνίδι, οι φιλικές σχέσεις με χώρες που χρηματοδοτούν το Ισλαμικό Κράτος– δεν ευνοεί την Ελλάδα. Στην πραγματικότητα, οι Ευρωπαίοι όχι μόνον δεν μας θέλουν στη λέσχη τους αλλά τους ενοχλεί η γεωγραφική μας θέση. Έχουν μετανιώσει πικρά για την ένταξή μας την οποία, από την πλευρά μας, δεν τιμήσαμε: φερθήκαμε σαν φορτικοί φτωχοί συγγενείς, είπαμε ψέματα, προσκολληθήκαμε σε μια νοοτροπία και πολιτική την οποία οι Ευρωπαίοι απορρίπτουν και που κατά καιρούς έχουν καυτηριάσει. Αντίθετα απ’ ό,τι πιστεύουν οι περισσότεροι Έλληνες, οι ευρωπαϊκές ηγεσίες μάς ρωτούσαν πιεστικά επί δεκαετίες πώς συνεχίζουμε να ζούμε «έτσι». Το έτσι σήμαινε χωρίς παραγωγική βάση και με συσσωρευμένα χρέη.
Αναρωτιέμαι μήπως το μεταναστευτικό ζήτημα που εξελίσσεται σε εφιάλτη, καθώς και ο κοινωνικός αναβρασμός τον οποίον ο ΣΥΡΙΖΑ πίστευε, αφελώς, ότι θα αποφύγει, επιφέρουν την απαραίτητη αλλαγή στάσης. Για να αντιτεθούμε στις παράλογες απαιτήσεις των Ευρωπαίων πρέπει να προβάλλουμε εναλλακτικές λύσεις: εναλλακτικές για την επιλεγόμενη λιτότητα, εναλλακτικές για την ανεργία, εναλλακτικές για τη φορολογία, εναλλακτικές για το τι θα κάνουμε με τους μετανάστες – αν θα δεχτούμε κι άλλους και τι θα τους κάνουμε.
Ωστόσο, το χειρότερο που θα μπορούσαμε να ζητήσουμε αυτή τη στιγμή είναι αλλαγή κυβέρνησης. Δεν υπάρχουν ούτε χρονικά, ούτε οικονομικά περιθώρια: η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ πρέπει απλούστατα να μεταμορφωθεί με εσωτερικές μεταβολές προσώπων και, κυρίως, με μεταβολές εκτιμήσεων και ιδεών. Τα προβλήματα γίνονται όλο και πιο περίπλοκα· απαιτούνται όλο και πιο περίπλοκοι αλγόριθμοι που εμπλέκουν θεμελιώδη εγχώρια ζητήματα –όπως η παιδεία– με θεμελιώδη οικουμενικά ζητήματα, όπως η πολιτική στην Ανατολή: από την κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ λείπει η εντιμότητα – κι αυτή η έλλειψη είναι το μοναδικό κοινό χαρακτηριστικό που έχει με τις ευρωπαϊκές ηγεσίες.
