Η δημόσια ζωή μας είναι μια αλληλοεξοντωτική ζούγκλα: με το δόλο, με τη συκοφαντία, με τη δειλία, με την αδιαντροπιά. Αυτοί οι άνθρωποι είναι σα να μασάς ομίχλη. -Γιώργος Σεφέρης, 30 Μαΐου 1947, Αθήνα
Στην πολιτική υπάρχει ένα αξίωμα: Ποτέ δεν προσφεύγεις σε δημοψήφισμα εάν προηγουμένως δεν έχεις διασφαλίσει την επικράτηση των επιλογών σου. Κανείς δεν είναι σε θέση να γνωρίζει εκ του ασφαλούς εάν και κατά πόσο οι σύμβουλοι του Γιώργου Παπανδρέου αναφέρθηκαν σε αυτή την αρχή πολιτικής τακτικής. Αδιάφορο, ωστόσο. Η αγγλοσαξωνική λογική, η οποία διέπει τον πρωθυπουργό όταν τίθεται σε κίνδυνο η επιβίωση του Οίκου των Παπανδρέου, προϋποθέτει πως θα έχουν διεξαχθεί κάποιες τουλάχιστον μετρήσεις της κοινής γνώμης σύμφωνα με τις οποίες δεν θα πρέπει να τίθεται εν αμφιβόλω το ένστικτο αυτοσυντήρησης της ελληνικής κοινωνίας. Παρόλα αυτά και επειδή ο κατά τα άλλα αρκούντως ανόητος πολιτικός Ζακ Σιράκ εκστόμισε και μια σοφία κατά τη διάρκεια της πολυετούς θητείας του στην πολιτική, ότι δηλαδή σε ένα δημοψήφισμα ο ψηφοφόρος δεν επιλέγει ιδέα και το κεντρικό αντικείμενο το οποίο τίθεται σε ψηφοφορία, αλλά το πολιτικό πρόσωπο το οποίο προσφεύγει στη διαδικασία αυτή (τον Γιώργο Παπανδρέου δηλαδή), τίθεται ένα μείζον ζήτημα προς εξέταση. Σε εποχές βαθιάς πολιτικής και πολιτισμικής παρακμής κυριαρχούν φυγόκεντρες δυνάμεις οι οποίες τείνουν σε χαοτικές δυναμικές. Η μόνη περίπτωση επανατοποθέτησης του χάους σε τροχιά ελέγχου είναι η ενίσχυση των χαοτικών δυναμικών με αντίρροπες προτάσεις. Είναι σαν να επαναφέρεις με διαδικασίες σοκ το εκκρεμές από μία ανεξέλεγκτη και διαρκώς ενισχυόμενη ταλάντωση σε ελέγξιμο ρυθμό.
Σαν τον ποντικό στη φάκα
Οι εξελίξεις διαγράφονταν με σαφήνεια εκείνο το πρωί της περασμένης Πέμπτης, όταν το αεροσκάφος VIP της ελληνικής αποστολής απογειωνόταν από το αεροδρόμιο των Βρυξελλών. Ο πρωθυπουργός επέστρεφε με μια συμφωνία κυρίων σύμφωνα με την οποία η Ελλάδα, για άγνωστους ακόμη λόγους, επελέγη προς διάσωση με μία βίαια μέθοδο δεκαετούς προσαρμογής. Η Ευρώπη τραγουδούσε το γνωστό άσμα Uber Alles σε μία σύγχρονη βεβαίως εκδοχή, απαλλαγμένη από ιστορικά, αταβιστικά ανακλαστικά. Επί της ουσίας, ωστόσο, το αποτέλεσμα είναι το ίδιο και το αυτό. Ό,τι δεν κατάφερε στο θέατρο πολέμου η Γερμανία το καταφέρνει στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων επί της Οικονομίας, θα έλεγε ο σοφός συγγραφέας, ακαδημαϊκός και εν μέρει φιλόσοφος του Βελιγραδίου, ο για ένα φεγγάρι πρόεδρος της Σερβίας Ντόμπριτσα Τσόσιτς.
Ο κ. Παπανδρέου είχε να διαλέξει μεταξύ τριών και ημισείας επιλογών. Να πάει σε εκλογές. Να μεθοδεύσει συγκυβέρνηση. Να προχωρήσει σε βαθύ lifting του κυβερνητικού σχήματος (αυτή είναι η μισή επιλογή). Να καταφύγει σε δημοψήφισμα. Αυτές οι επιλογές ήταν σε γνώση όλων των πολιτικών παραγόντων της χώρας. Ουδεμία έκπληξη διαγραφόταν στον ορίζοντα. Η Παρασκευή 28 Οκτωβρίου ήταν μία ημέρα καταλύτης. Η χώρα μετετράπη σε χαοτικό σύστημα φυγόκεντρων δυνάμεων. Συνασπισμένοι Συριζαίοι, μηχανόβιοι αλλά μπρατσέτα με οπαδούς του Ηρακλή, χούλιγκαν του Αχιλλέα Μπέου, απόστρατοι σε σχηματισμό παραστρατιωτικής οργάνωσης, αδελφές νοσοκόμες του Ερυθρού Σταυρού και Μακεδονομάχοι σε αρραγές μέτωπο, πιστοί του ΑΡΔΗΝ και άλλοι πολλοί, πολίτες σε απόγνωση, κατέλαβαν την Παραλιακή της Θεσσαλονίκης, ξαπόστειλαν τους κυβερνητικούς βουλευτές και άλλους άτυχους πολιτικούς εκπροσώπους στο Ηράκλειο, χτύπησαν βαναύσως βουλευτή στα Τρίκαλα, μπλόκαραν την Καλαμάτα και τον Βόλο, ανακάτεψαν την Πάτρα και την Κέρκυρα. Το μήνυμα ήταν απολύτως σαφές. Μία δόση «αγανάκτησης», λίγο Internet, κάμποση μεθόδευση, λίγο ασάφεια, αρκετή δόση ομιχλώδους ανυπακοής και πολύς βολονταρισμός, και να που συγκροτείται το κίνημα της λαϊκής οργής.
Το «σύστημα» υπέστη μεν ένα στραπατσάρισμα ως προς την πρόσοψη, αλλά λίγο το κακό. Σημασία έχει πως οι πρωταγωνιστές του δράματος είχαν μέσο όρο ηλικίας 90 ετών. Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, ο Μανώλης Γλέζος, ο Μίκης Θεοδωράκης, ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης και από δίπλα ο Άνθιμος Θεσσαλονίκης, ο κ. Σαρτζετάκης. Οι τύχες της χώρας κρέμονταν από τα τρεμάμενα χείλη των υπερηλίκων.
Η Αριστερά εγκλωβίστηκε για τα καλά στις πρακτικές του ακτιβισμού. Η Δεξιά εγκλωβίστηκε στη ρητορική τού «στην μπάντα, ερχόμαστε». Η Ακροδεξιά αισθάνθηκε ότι διαδραματίζει ρόλο. Τα τρωκτικά των «Ελλαδεμπόρων» ξαναχτύπησαν.
Τη Δευτέρα οι βουλευτές του ΠΑΣΟΚ ζούσαν την κρίση της πολιτικής τους εφηβείας. Ανήκουστο κι όμως αληθινό. Ο Αντώνης Σαμαράς πίστευε πως το επόμενο Πάσχα θα είναι και πρωθυπουργός. Κύκλοι του ΠΑΜΕ στις ταβέρνες των δυτικών προαστίων μιλούσαν για το «δεύτερο γύρο… του Εμφυλίου». Οι «Συνασπισμένοι» του Τσίπρα προχωρούσαν σε ακροβασίες αναλύοντας τη «Θεωρία του Χάους».
Το Μαξίμου αποφάσισε να ρίξει «μια ζαριά καλή» και να αναγκάσει τις φυγόκεντρες δυνάμεις που αναπτύσσονταν να συμμαζευτούν. Ο κ. Παπανδρέου προσέφυγε σε δημοψήφισμα. Η αίθουσα της Γερουσίας στη Βουλή πάγωσε. Το επιτελείο του Σαμαρά στη Συγγρού μούδιασε. Το ΚΚΕ στον Περισσό αιφνιδιάστηκε. Ο ΣΥΡΙΖΑ ένιωσε ένα σύγκρυο στον αυχένα του. Ο ΛΑΟΣ μπερδεύτηκε. Η Ντόρα Μπακογιάννη έγινε έξαλλη. Ο μπαμπάς της βγήκε στον Παπαχελά εν είδει αιωνόβιου μάγου Μέρλιν. Οι δημοσιογράφοι πιάστηκαν στα πράσα και «μπαμπάλιζαν» ασυναρτησίες. Οι Σημιτικοί άρχισαν να μιλούν για «επικίνδυνες ατραπούς» οι οποίες εκθέτουν τη χώρα σε κίνδυνο. Το Βερολίνο τα έχασε και οι Βρυξέλλες λούφαξαν. Μέσα σε δύο ώρες το ευρώ απώλεσε 5% της αξίας του. Το χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης πήρε την κατηφόρα. Οι Ασιάτες έχασαν τον ύπνο τους. Το «εκκρεμές» άρχισε να ταλαντώνεται επικίνδυνα.
Στην πολιτική ισχύει και το δόγμα της ομοιοπαθητικής. Χτύπα το κακό με ένα μεγαλύτερο κακό. Ο ασθενής θα υποστεί το σοκ, αλλά στη συνέχεια θα ιανθεί. Το αποτέλεσμα, ωστόσο, δεν είναι διασφαλισμένο. Ο ασθενής μπορεί και να αποδημήσει εις Κύριον.
Ο κ. Παπανδρέου με την κίνησή του κέρδισε χρόνο. Με την απόφασή του να θέσει ζήτημα ψήφου εμπιστοσύνης εντός τριών ημερών συσπείρωσε την κοινοβουλευτική του ομάδα και προσανατόλισε την κοινή γνώμη σε μία εσωτερική κοινοβουλευτική διαδικασία. Η αρχή της Θεωρίας του Θεάματος στην απόλυτη διάχυσή της. Η Νέα Δημοκρατία είναι αναγκασμένη να επιλέξει μεταξύ του ευρωπαϊσμού της και του βαλκανικού ενστίκτου της. Ο Συνασπισμός θα διαλέξει μεταξύ του πάλαι ποτέ «ευρωκομμουνισμού» του και του νεοσταλινικού ακτιβισμού. Το ΚΚΕ θα παραμείνει απαθές. Το ΛΑΟΣ θα εγκλωβιστεί μεταξύ της εθνικιστικής ρητορικής περί εθνικής κυριαρχίας και του κινδύνου εθνικής χρεοκοπίας. Το βαθύ ΠΑΣΟΚ θα διαλέξει μεταξύ του Παναγιωτακόπουλου και του ευρώ. Αν κερδίσει η «λαϊκή αγανάκτηση» τότε η επόμενη κυβέρνηση θα διαχειριστεί την επόμενη ημέρα της Δραχμής, δηλαδή της χρεοκοπίας. Αν κερδίσει το ένστικτο επιβίωσης, τότε θα κερδίσει ο μακιαβελισμός μιας ομάδας του Μαξίμου. Μόνο που ο «Ηγεμών» και αυτός κάποια στιγμή καταρρέει υπό το βάρος των τακτικισμών του. Πρόκειται για ένα ακόμη αξίωμα της πολιτικής επιστήμης στο οποίο περιγράφεται με σαφήνεια το χρονικό μιας προαναγγελθείσης κατάρρευσης. Και κάτι ακόμη. Από την προαναγγελία ενός δημοψηφίσματος έως τη διεξαγωγή του, ο δρόμος είναι μακρύς και δύσκολος. Ας μην αιφνιδιαστεί και πάλι κάποιος αν το δημοψήφισμα για την Ευρώπη αποτελέσει απλά μία ακόμη άσκηση επί χάρτου. Α, ναι. Ξεχάσαμε τον πολίτη-ψηφοφόρο, τον οποίο ούτε ρώτησε κανείς, ούτε τον ενημέρωσε, ούτε θα τον λάβει υπ’ όψιν του. Διότι κάθε δημοψήφισμα λειτουργεί ως απόλυτο άλλοθι και πολιτικό καθαρτικό διά πάσα νόσον και πάσα ευθύνη.
24°
