Μαύρο στιλ, λευκή ιστορία: 300 χρόνια κομψότητας, αγώνα και ταυτότητας

Όταν σκέφτεστε μόδα ποια εικόνα έρχεται στο μυαλό σας; Στο δικό μου μυαλό σαν πρώτη «πρόχειρη» σκέψη έρχονται οι υπέροχες δημιουργίες New Look του Ντιόρ, τα Tweed αριστουργήματα της Σανέλ ή oι κομψές παριζιάνικες γραμμές του Ιβ Σεν Λοράν. Η γυναικεία μόδα και η ιστορία της είναι πολύ πιο δημοφιλής από την αντρική κι από πλευράς μάρκετινγκ είναι απόλυτα λογικό. Με αφορμή το φετινό Met Gala, ωδή στον δανδισμό και την μαύρη ενδυματολογική κουλτούρα, η έκθεση «Superfine: Tailoring Black Style» του Costume Institute στο Cantor Exhibition Hall στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης περιγράφει την «μαύρη μόδα» και είναι επιμελημένη από τη Μόνικα Λ. Μίλερ, σε συνεργασία με τον Άντριου Μπόλτον, διευθυντή του Ινστιτούτου. Η έκθεση αποδεικνύει ότι τα ρούχα δεν είναι απλά «ένα κομμάτι ύφασμα».

Η Μαύρη μόδα ως αντίσταση: Τρεις αιώνες ένδυσης και ταυτότητας

Ένα συγκινητικό αφήγημα δύναμης, θάρρους και παθών εξιστορείται στην έκθεση όπου edgy κομμάτια στέκονται πλάι – πλάι με καθημερινά ανώνυμα ρούχα. Η έκθεση έχει να κάνει με ρούχα και είναι λογικό να θεωρεί κανείς πως εάν δεν τον ενδιαφέρει το κόνσεπ μόδα δεν υπάρχει κανένας λόγος να στρέψει την προσοχή του. Κι όμως σε αυτή την έκθεση δεν θα πας για να δεις πως ντύνονταν ή να πάρεις ιδέες να δημιουργήσεις ένα ψαγμένο outfit (εξυπνάδα που έκανα εγώ στην έκθεση του Ζαν Πολ Γκοτιέ στο Παρίσι). Μπορεί να φαίνεται σε ορισμένους απίθανο – προσωπικά το βρίσκω συναρπαστικό – το πώς ένα ρούχο μπορεί να συμβολίζει το θάρρος που προσέφεραν αυτά τα ρούχα σε μια πληθυσμιακή ομάδα καταδικασμένη στην υποδούλωση και τη δουλεία, σ’ έναν λαό που όχι απλά δεν είχε εξουσία – δεν το συζητάμε καν – αλλά δεν του επιτρεπόταν να πάει στην τουαλέτα των «λευκών». Αυτή είναι η ζωντανή μνήμη της «μαύρης» μόδας.

Κεντρική έννοια στην αφήγηση της έκθεσης αποτελεί ο δανδισμός – μια κουλτούρα στυλ που συνδέεται ιστορικά με την αυστηρή, εξεζητημένη ένδυση Ευρωπαίων κυρίων του 18ου και 19ου αιώνα, η οποία όμως υιοθετήθηκε, επανανοηματοδοτήθηκε και μετασχηματίστηκε από τις μαύρες κοινότητες σε σύμβολο κοινωνικής πρόκλησης και πολιτισμικής αυτονομίας. Ο μαύρος δανδής δεν αποτελεί πλέον παρωδία ή αντικείμενο χλευασμού, αλλά φορέα έκφρασης, έντασης και συγκεκριμένης ταυτότητας – μια φιγούρα που συνομιλεί με τη μόδα για να διεκδικήσει χώρο, ορατότητα και προσωπική αφήγηση.

300 χρόνια ενδυματολογικής ιστορίας από ρούχα και αξεσουάρ μέχρι πίνακες σκίτσα και βίντεο. Μάλιστα, στην έκθεση οι θεατές έχουν την ευκαιρία να απολαύσουν και ρούχα από καινούργιες δημιουργίες από ανδρικές κολεξιόν μεγάλων οίκων, όπως οι Λουί Βιτόν και Μπαλμέν εμπνευσμένες από τη μαύρη ενδυματολογική κουλτούρα, αλλά και από νέους, μαύρους σχεδιαστές όπως οι L’Enchanteur, Bstroy, Wales Bonner, Denzil Patrick.

Η Μαύρη κουλτούρα του στιλ: Ένα αφήγημα δύναμης και μνήμης

Η έκθεση «Superfine: Tailoring Black Style» αποτελείται από 12 ενότητες, η κάθε μία αντιπροσωπεύει ένα χαρακτηριστικό που σφράγισε το στυλ κάθε περιόδου, όπως οι κατηγορίες «Champion», «Respectability», «Heritage», «Beauty» και «Cosmopolitanism». Αυτή η έκθεση εκτός από μια ιστορική αναδρομή, είναι και μια υπενθύμιση ότι η ανδρική μόδα δεν είναι τόσο αδιάφορη, δεν είναι μια τυπική διαδικασία αλλά το μέσον να κάνεις μια δήλωση – όπως ακριβώς και η γυναικεία μόδα. Για παράδειγμα, σε μια συγκεκριμένη θεματική της έκθεσης, μέσα από εκθέματα όπως παπούτσια, καπέλα, κασκόλ, κοσμήματα, τσάντες, βαλίτσες, ακόμα και κουμπιά ζωγραφισμένα με σκηνές από «ευτυχισμένες» φυτείες βλέπουμε την επιθυμητή δήλωση: «την ιδιοκτησία». Τα ρούχα και τα αξεσουάρ έπρεπε να ξεχωρίζουν τους «δεσπότες» από τους «δεσποζόμενους».

Η πρόκληση είναι να αντέξεις και να μην κλείσεις τα μάτια στη δυσάρεστη πραγματικότητα. Σε αυτή την ιστορική διαδρομή θα ταξιδέψεις στην εποχή όπου οι μαύροι από αντικείμενα έγιναν πολίτες. Θα δεις κοστούμια, όπως το χαρακτηριστικό γιλέκο – λιβρέα, ηλικίας περίπου 300 ετών, που ανήκε σε ένα παιδί - το μαρτυρά το μέγεθος. Ο σκοπός που έντυναν τα παιδιά με αυτά τα ρούχα ήταν για να προκαλέσουν γέλιο. Ήταν αστείο καθώς έμοιαζε με μεταμφίεση κι όχι με κανονική ένδυση. Δίπλα σε κάθε παλιό ρούχο τοποθετείται κι ένα σύγχρονο αντίστοιχο — εδώ, ένα εντυπωσιακό, χρυσό διπλόκουμπο σακάκι Μπαλμέν.

Υπάρχουν όμως και οι κατηγορίες όπως εκείνη της «Ελευθερίας», οι οποίες σε κάνουν κάπως να αναθαρρείς. Το επιχείρημα της έκθεσης είναι απλό: η έκθεση κοιτάει κατάματα την αμερικανική ιστορία όχι διηγούμενη ένα παραμυθάκι για να καταλήξει ότι το μαύρο ντύσιμο από αστείο και σύμβολο σκλαβιάς μετατράπηκε σε σύμβολο δύναμης και ελευθερίας. Στηρίζει το επιχείρημα με εικόνες, κείμενα και αντικείμενα που δένουν μεταξύ τους και ζωντανεύουν αυτή την σκοτεινή περίοδο της ιστορίας.

Ο δημοσιογράφος Ουέσλι Μόρις αναφέρει: «Οι γελοιογραφίες, για παράδειγμα, καταλήγουν στην ενότητα “Ελευθερία”, όπου τα ιστορικά εκθέματα ανήκουν στον 19ο αιώνα. Σε έναν τοίχο, έξι πορτρέτα μαύρων κυρίων (μερικοί επώνυμοι, άλλοι άγνωστοι) — κάθονται με αίσθηση μεγαλείου, με στιλ, με τόλμη. Ένας υψώνει το φρύδι με τρόπο θεατρικά προκλητικό. Δύο από αυτούς έχουν μία πόζα που δεν είχα ξαναδεί ποτέ σε πορτρέτα: το χέρι χαλαρά κρεμασμένο πίσω από την καρέκλα. Γέλασα. Γέλασα γιατί είναι πάντα απολαυστικό να ξανα-ανακαλύπτεις το πώς εμείς, οι Αφροαμερικανοί, πάντα εκφραζόμασταν με τρόπο βαθιά σημειολογικό. Αυτά τα χέρια, κρεμασμένα έτσι ελεύθερα, ήταν χειρονομίες ελευθερίας».

Στην ενότητα «Heritage» για παράδειγμα εξετάζεται την ένδυση όχι απλώς ως ένδειξη γούστου, αλλά ως σύμβολο πολιτισμικής κυριότητας και αντίστασης. Οι Μαύροι Πάνθηρες, για παράδειγμα, εκπροσωπούν μια εναλλακτική εκδοχή στιλιστικής δύναμης – τα μίνιμαλ μαύρα δερμάτινα σύνολα τους, λιτά αλλά δηλωτικά, παρουσιάζονται σε αποστασιοποιημένο διάλογο με τις υπόλοιπες θεματικές της έκθεσης. Στην ανάγνωσή τους, προτείνεται η queer διάσταση της ένδυσης, ως στάση απέναντι στο «κανονικό» και εργαλείο για την αποδόμησή του.

Ιδιαίτερη θέση στην έκθεση καταλαμβάνει η ενότητα «Champions», αφιερωμένη στην αθλητική ένδυση και τις στιλιστικές επιλογές αθλητών αφρικανικής καταγωγής. Η έκθεση εστιάζει στους μαύρους αναβάτες ιπποδρομιών του 19ου αιώνα – θρυλικές φιγούρες που σταδιακά περιθωριοποιήθηκαν μέσα από τις φυλετικές διακρίσεις της εποχής. Εκθέματα όπως μεταξωτά πουκάμισα, παντελόνια ιπποδρομιών και πυγμαχικά σορτς φωτίζουν πώς ακόμη και στον αθλητισμό, το ένδυμα μπορεί να αποκτήσει ισχυρή πολιτισμική και συμβολική βαρύτητα.

Μια παρουσία-κλειδί που διατρέχει σχεδόν υπόγεια την έκθεση είναι εκείνη του Αντρέ Λεόν Τάλεϊ, οραματιστή της μόδας και εμβληματική μορφή του χώρου. Η επιρροή του γίνεται αισθητή όχι τόσο μέσα από συγκεκριμένα εκθέματα, αλλά ως άυλη έμπνευση για τη σύνδεση στυλ, δύναμης και αυθεντικότητας.

Η «Superfine: Tailoring Black Style» παρουσιάζει τη μαύρη αισθητική όχι ως ένα ενιαίο ή συμπαγές αφήγημα, αλλά ως ένα δυναμικό και ποικιλόμορφο φάσμα έκφρασης – από την επιτήδευση και την ειρωνεία, μέχρι την εσωτερική επανάσταση και την εξωτερική διεκδίκηση. Μέσα από το ύφασμα, τη ραφή και το σώμα, η έκθεση αποκαλύπτει πώς η ένδυση μπορεί να μιλά —με φωνή καθαρή, υπαινικτική ή οργισμένη— για ιστορία, μνήμη, ταυτότητα και αντίσταση.