Γιάννης Χατζηγεωργίου: Η ανοχή που γίνεται ενοχή

Δέχτηκα στη ζωή μου τη μεγάλη τύχη και ευλογία της φιλίας «εξ απαλών ονύχων» με τον Παθολόγο, Διευθυντή Παθολογικής Κλινικής στο Νοσοκομείο Σύρου κ. Γιάννη Χατζηγεωργίου. Πρόκειται για έναν οραματιστή ιατροφιλόσοφο και «λειτουργό» της μεγάλης τέχνης του Ιπποκράτη την οποία σταθερά υπηρετεί με ανιδιοτέλεια και ακλόνητο ανθρωποκεντρικό προσανατολισμό, διαχρονικά τοποθετημένος παρά την κλίνη του πάσχοντος προσώπου. Είναι επίσης ένας άνθρωπος και επιστήμονας με πλούσια εγκύκλια παιδεία η οποία συμπληρώνει την άρτια εκπαίδευση και επιστημονική του εξέλιξη ως γιατρού που μαθήτευσε δίπλα σε κορυφαίους δασκάλους-ιστορικά πρόσωπα της ελληνικής ιατρικής. Στις τότε συγκεντρώσεις των φοιτητών ιατρικής (δεκαετία 80) αλλά και σε όλες τις ιδιωτικές συναντήσεις μας ο Γιάννης συνήθιζε πάντα να τραγουδάει με την ωραία φωνή του ενώ παράλληλα συνόδευε το τραγούδι του παίζοντας ακορντεόν. Ήταν ανέκαθεν μια εμπνευσμένη μορφή η οποία ανέβαζε τα ντεσιμπέλ του πνεύματος, μια γνήσια επίσης (ποιητική) φιγούρα καλλιτέχνη. 

Ο Γιάννης Χατζηγεωργίου είναι ένας αξιοθαύμαστος συνάδελφος ο οποίος διαχρονικά ασκεί το ιατρικό επάγγελμα χωρίς την ελαχίστη παρέκκλιση από τις ηθικές αξίες με τις οποίες γαλουχήθηκε, έτσι οι απόψεις του πάνω σε ζητήματα που αφορούν τα προβλήματα της ιατρικής των καιρών μας είναι πάντα αυθεντικές και αξιόπιστες. Η απρόσμενη πρόσφατη απόφασή του να παραιτηθεί οριστικά από την θέση που κατέχει στο νοσοκομείο Σύρου, λίγους μήνες μάλιστα πριν από την αναμενόμενη συνταξιοδότησή του, συγκλόνισε τον κόσμο της Σύρου αλλά και γενικότερα τον χώρο της δημόσιας υγείας. Για την κοινωνία της Σύρου ο Γιάννης Χατζηγεωργίου είναι δημοφιλής μέσα από την ανιδιοτελή προσφορά του σε όλα τα κοινωνικά στρώματα. Φαίνεται μέσα από τις πρόσφατες δημόσιες δηλώσεις του ότι τα όρια της αντοχής του απέναντι στον τρόπο που λειτουργεί το ΕΣΥ πιθανά ξεπεράστηκαν, ενώ είναι πολύ χαρακτηριστική η φράση που συνόδευσε το κείμενο της παραίτησης του: «η ανοχή σημαίνει και ενοχή».

Βρήκα την ευκαιρία μετά την αιφνίδια παραίτησή του να συνομιλήσω μαζί του σχετικά με τα αίτια που τον οδήγησαν σε αυτή την απόφαση αλλά και να ακούσω τις απόψεις του για όσα συμβαίνουν βαθύτερα στον χώρο της υγείας σήμερα. Ακολουθεί σε πλήρη άνθηση η συνομιλία μου με τον γιατρό παθολόγο και Διευθυντικό στέλεχος του ΕΣΥ κ. Γιάννη Χατζηγεωργίου:

Αγαπητέ μου Γιάννη, το πρώτο που ήθελα να σε ρωτήσω, κινούμενος από τα πλέον πρόσφατα γεγονότα προς τα πίσω, τι ακριβώς εννοείς όταν στο κείμενο της πρόσφατης παραίτησης σου αναφέρεις ότι το ΕΣΥ μετακινείται προς το ΕΓΩ. Μιλάς με γρίφους, λοιπόν, γέροντα;
Θανάση μου (Σάκη της νεανικής πρώτης μας γνωριμίας), αγαπημένε και σεβαστέ συνάδελφε και συνοδοιπόρε ζωής, σε ευχαριστώ για τη δυνατότητα της δημόσιας εξομολόγησης την οποία μου εκμαιεύει η ερώτηση σου. Το Ε.Σ.Υ (το Εθνικό Σύστημα Υγείας), από συστάσεως εμπεριέχει το ΕΓΩ. Το Ε.Σ.Υ. και το ΕΓΩ εις τα επαγγελματικά συμβόλαια παραμένουν διακριτά και αλληλουποστηριζόμενα εν απολύτω διαφανεία. Οι συναλλαγές με αδιαφάνεια και ερήμην του εκ νόμου προβλεπομένου πλαισίου. Ήτοι, διεκδικήσεις παροχών και χρημάτων από τους ασθενείς και από τους παρόχους υπηρεσιών υγείας καταργούν το Ε.Σ.Υ και επαυξάνουν το ΕΓΩ. Αυτό πάντοτε συνέβαινε, αλλά το σημερινό νομοθετικό πλαίσιο, βήμα –βήμα οδηγεί το Ε.Σ.Υ εις υπηρέτη του ΕΓΩ. Η ιατρική, η οποία ορρωδεί εις το  κόστος είναι επικίνδυνη. Όταν όμως το «χρήμα» από υπηρέτης γίνεται αφεντικό, τότε όλες οι ιατρικές αποφάσεις καθίστανται επικίνδυνες.

Έχεις υπηρετήσει και τον ιδιωτικό τομέα της υγείας στο παρελθόν και πάλι στη Σύρο. Τι ήταν αυτό που σε έσπρωξε στη συνέχεια προς το δημόσιο σύστημα υγείας. Γιατί αποφάσισες να γίνεις γιατρός του Ε.Σ.Υ;
Ο ιδιωτικός τομέας είναι και αυτός δημόσιος τομέας. Το «ιδιωτεύειν» αδιαφανώς, όπερ μεθερμηνευόμενον, «το να τα πιάνεις μαύρα», καταργεί την ευνομούμενη πολιτεία και επαυξάνει την επικινδυνότητα εις την ιατρική επιστήμη και τέχνη, η οποία μεταφράζεται εις θνητότητα, νοσηρότητα και ο λόγος του κλάσματος κόστος-όφελος δεν υπηρετεί πλέον την ιεράρχηση των προτεραιοτήτων της διαγνωστικής, θεραπευτικής, ερευνητικής, εκπαιδευτικής της ιατρικής επιστήμης και τέχνης. Η βαθεία πεποίθηση ότι ο θεράπων ιατρός μας είναι απολύτως αδύνατον να είναι παρών εις τον άρρωστό του είκοσι τέσσερις ώρες την ημέρα και τριακόσιες εξήντα πέντε ημέρες τον χρόνο, με οδήγησε εις την ανάγκη της βαθύτερης κοινωνικής ένταξης εις την ιεραρχία την οποία προβλέπει ο ιδρυτικός νόμος του Ε.Σ.Υ.

Τα κράτη και οι κυβερνήσεις, εδώ και αρκετές δεκαετίες, σε παγκόσμιο επίπεδο δίνουν έμφαση στα οικονομικά μεγέθη και στο κόστος της υγείας. Για κάποιο λόγο μέσα στο μυαλό του πολίτη έχει σήμερα  δαιμονοποιηθεί η δημόσια παροχή υπηρεσιών υγείας και αγιοποιηθεί η ιδιωτική παροχή υπηρεσιών υγείας. Ποια είναι η δική σου άποψη;
Η ιατρική αυτή καθ’εαυτή συνιστά κατ’εξοχήν πολιτική πράξη. Είναι όμως εντελώς διαφορετικό να κάνεις πολιτική δια της ιατρικής από το να κάνεις ιατρική δια της πολιτικής. Τότε αδικείς ακόμη και την λέξη πολιτική. Όλες οι ανθρώπινες πράξεις εν λόγω, εν έργω, εν διανοία, ανάγονται ανεπαισθήτως σε ψηφίδες του ψηφιδωτού της πολιτείας της ανθρωπότητας. Ο ασθενής, και ασθενής είναι ο υγιής που δεν ψάχτηκε επαρκώς, εξιδανικεύει τον θεράποντα ιατρόν του. Εις τους ταπεινούς και καταφρονεμένους της γης η προσβασιμότητα στις υπηρεσίες υγείας ταυτίζεται με την ποιότητα, διότι εν τοις πράγμασιν, η υπάρχουσα προσβασιμότης παραμένει το μοναδικόν λύτρον της ασθενείας. Ο πολίτης-ασθενής στην πατρίδα μας Ελλάδα, αλλά και στην παγκόσμια ιατρική κοινότητα, εσείς γνωρίζετε καλύτερα από μένα καθ’ ότι έχετε πολλά χρόνια εις την αγγλοσαξωνία, έχει βιώσει επανειλημμένως το προσβλητικό «ΠΕΡΙΜΕΝΕΤΕ» εν αντιθέσει με «ΠΕΡΑΣΤΕ» συνοδευόμενον και με το χαμόγελο που δείχνει και τα τριάντα δύο δόντια των παρόχων υπηρεσιών υγείας εις τον ιδιωτικό τομέα. Τί είναι όμως πιο επικίνδυνο, το «ΠΕΡΙΜΕΝΕΤΕ» ή το «ΠΕΡΑΣΤΕ»; Άνευ αμφιβολίας, ο χρονισμός, το timing δηλαδή, η αξιοποίηση του χρόνου για κάθε δουλειά, είναι το κλειδί δια την είσοδον εις το πρώτο βήμα της διαγνωστικής και θεραπευτικής προσπέλασης. Η απώλεια χρόνου συνεπάγεται επικινδυνότητα, όπως αυτή ορίζεται από την ιατρική επιστήμη και διεπιστημονικώς.

Οι κυρίαρχες δυνάμεις εις το Δημόσιον Υπαλληλικόν Σύστημα είναι οι δυνάμεις ΑΔΡΑΝΕΙΑΣ. Εφόσον, δουλέψεις δεν δουλέψεις θα πάρεις τα ίδια λεφτά, μα γιατί να δουλέψεις; Αυτή είναι η αφετηρία δια την επαναπροσέγγιση της παιδείας μας διεπιστημονικώς, ώστε να ενταχθούν όλες οι ανθρώπινες δυνάμεις εις την προσπάθεια απάντησης εις το πανανθρώπινο υπαρξιακό ερώτημα, το οποίον παραμένει ο πόνος, η οδύνη, η φθορά και ο θάνατος. Η ιατρική παιδεία παρέχεται σήμερα αντί για τους διαδρόμους των νοσοκομείων εις τους διαδρόμους των ξενοδοχείων. Ακόμη και ο γιατρός δεν αντέχει τόσο πόνο…δραπέτευσε εις το ηδονικόν περίβλημα των «πεντάστερων» και ψάχνει κάποιους να τον αντικαταστήσουν εις τον ρόλο του. Πρέπει, επομένως, να μετακινηθούν βουνά, όπως απαντηθεί το ερώτημα, «ποιο είναι πιο επικίνδυνο», το «ΠΕΡΙΜΕΝΕΤΕ» η το «ΠΕΡΑΣΤΕ»….

Θυμάμαι στην Βρετανία, επί εποχών ενδόξου NHS, στον ιδιωτικό τομέα της υγείας μπορούσαν να ασκήσουν ιατρική  (ως μερική απασχόληση) μόνον οι πολύ έμπειροι ειδικοί (consultants). Η κυρία απασχόληση όλων των νέων γιατρών ήταν στο NHS (Εθνικό Σύστημα Υγείας). Στη χώρα μας πολλοί νέοι γιατροί βγαίνουν αμέσως στο ιδιωτικό επάγγελμα-για βιοποριστικους λόγους, πιθανά λόγω του μεγάλου αριθμού γιατρών στη χώρα μας, χωρίς ακόμη μεγάλη κλινική εμπειρία. Άλλωστε δεν ήταν εύκολο να μπει κανείς στο ΕΣΥ, το ΕΣΥ αποτελούσε πάντα ένα κλειστό σύστημα. Θα ήθελα τον σχολιασμό σου πάνω στο θέμα αυτό.
Η ιατρική είναι επιστήμη αβεβαιοτήτων, λύνεις εξισώσεις με ελλιπή δεδομένα. Στην Ιατρική ένα και ένα κάνει χίλια. Ο θεράπων ιατρός θεραπεύει τα 998 (εννιακόσια ενενήντα οκτώ) από τα χίλια, γνωρίζει όμως άριστα και το ένα και το και, και το ένα. Η ιατρική παραμένει τέχνη η οποία βασίζεται εις την επιστήμη. Πριν γίνουμε καθηγητές οφείλουμε να γίνουμε μαθητές, ενώ εις την πορεία του βίου η ταπεινοφροσύνη μας θέλει κατηχουμένους εν αληθεία εις το εκάστοτε νυν. Όταν ξεκίνησα την ειδικότητά μου τον Μάιο του 1987 εις την ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ του ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ στο ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟΝ ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ υπό τον καθηγητή ΣΠΥΡΙΔΩΝΑ ΜΟΥΛΟΠΟΥΛΟ, ων με άσκηση επαγγέλματος από 1992, άμα τη αναλήψει των καθηκόντων συνειδητοποίησα  ότι δεν πρέπει να ξαναδώσω ούτε Depon. Τέτοιο ήταν το δέος μου ενώπιον των διδασκάλων μου. Καλός ιατρός δεν είναι αυτός που ξέρει αλλά αυτός που ξέρει τι δεν ξέρει. Εξ ου και η αναγκαιότητα της ιεραρχίας και άνευ της εικαζομένης συναίνεσής αυτής,  ουδεμία πράξις λαμβάνει χώρα. Αλλέως πως, αποχωρούμε από την ιατρική του EVIDENCE BASED MEDICINE και κατακρημνιζόμεθα εις την ιατρική του EMINENCE BASED MEDICINE, δηλαδή της ιατρικής των «ΕΞΟΧΟΤΗΤΩΝ». Η λαϊκή μας σοφία το λέει τέλεια: «Ξέρεις ποιος είμαι εγώ, ρε;». Και όλα αυτά υπό την ευσκιόφυλλον σκιά της ιατρικής ακριβείας του σήμερα (PRECISION MEDICINE). Η απουσία των ελάχιστων προϋποθέσεων δια την έναρξη λειτουργίας του Ε.Σ.Υ, θέλει τους επιλέγοντας και επιλεγομένους εις την ένταξη εις τας τάξεις του, είτε άφρονας είτε πεινόντας. Η ένταξη εις το Ε.Σ.Υ για να μπορέσει κάποιος να παραμείνη με το μέρος της λύσης, προυποθέτει βαθεία πολιτική σκέψη, όχι κομματική.

Η αποκλειστική απασχόληση είχε την έννοια της αφοσίωσης στο αντικείμενο με την προϋπόθεση της αξιοπρεπούς αμοιβής. Εδώ στη χώρα μας έχει βέβαια υπάρξει ο παραλογισμός της αμοιβής με «πλασματικές» εφημερίες, έργο του αειμνήστου Γεννηματά. Αυτή η ελληνικής έμπνευσης κοσμοθεωρία συνιστά μια παράλογη νομιμοποίηση της αδιαφάνειας. Ποιες ήσαν πιστεύεις οι επιπτώσεις αυτής της αντίληψης στο ΕΣΥ;
Ο ελάχιστα αδικών τα πλείστα αδικεί. Οι πλασματικές εφημερίες είναι αυτές οι οποίες συντηρούν τις δυνάμεις αδρανείας του Ε.Σ.Υ και αποδιοργανώνουν κάθε βήμα βελτίωσης. Δεν νοείται θεράπων άνευ φυσικής παρουσίας. Γνώμη δίνει, απόφαση δεν δικαιούται. Ενός νόμου χρείαν έχομεν, το είπε ο εκλεκτός Συριανός γόνος πριν εκατό περίπου χρόνια, ο Εμμανουήλ Ροΐδης, του νόμου περί της εφαρμογής των νόμων, γραπτών και εθιμικών-δεοντολογικών.

Κυριαρχεί η αντίληψη ότι οι χαμηλές αμοιβές των στελεχών υγείας και των γιατρών είναι το μείζον πρόβλημα του ΕΣΥ. Πιστεύεις ότι είναι απόλυτα αληθές αυτό; υπάρχει κάτι άλλο σημαντικό πέραν του ύψους των αμοιβών;
Εις το Ε.Σ.Υ διορίζονται επαγγελματίες υπηρεσιών υγείας υπό ποικιλίαν προυποθέσεων. Τα κριτήρια διορισμού έχουν καταπατηθεί. Ο ιατρός του Ε.Σ.Υ καλείται να συνεργαστεί με ένα εξωνοσοκομειακό σύστημα υγείας εις το οποίον η συνταγογραφία κατά το πλείστον διεκπεραιούται άνευ ιατρικής εξετάσεως επί μακρόν και με ένα άλλο νοσοκομειακό σύστημα το οποίον θα αφήσω να μου δώσετε εσείς την ερμηνεία της περαιτέρω πορείας μας. Προχθές, συνάδελφος, 35 ετών, μου εξομολογήθηκε ότι χειρουργήθηκε για καρκίνο εντέρου σε πανεπιστημιακό νοσοκομείο. Πρόθυμος να επανεξετάσω την ασθενή μας, της ζήτησα μεταξύ των άλλων να προγραμματίσουμε την καινούργια κολονοσκόπησή της. «Μου την έγραψε», μου λέει, «ο χειρουργός μας. Μου είπε να την κάνω όπου θέλω». «Μα είναι δυνατόν;», της λέω. «Στο νοσοκομείο του υπάρχει άριστο γαστρεντερολογικό τμήμα, αλλά και στο διπλανό συνεργαζόμενο. Πώς το ερμηνεύεις;», της λέω. «Δεν ξέρω», μου απαντά. Πολύ λυπημένος της απαντώ  ότι «θα στο εξηγήσω εγώ, αλλά θα μου πεις όλη την αλήθεια. Χρήματα του έδωσες;». «Ασφαλώς», μου απαντά. «Και να σου πω και κάτι Γιάννη μου», συνεχίζει, «στεναχωρέθηκα πάρα πολύ, διότι την επομένη του χειρουργείου με ξυπνά και μου λέει, «Τα χρήματα που μου έδωσες είναι μόνον για μένα ή και για τον αναισθησιολόγο;…». Εσείς τώρα θα απαντήσετε πώς κατόπιν αυτών των συναλλαγών προάγεται, δίκην συγκοινωνούντων δοχείων, η συνεργασία των ειδικοτήτων και των θεραπόντων ενώπιον των μειζόνων προβλημάτων της καθημερινότητας των ιατρών, οι οποίοι συμπεριφέρονται εκ του περισσεύματος της καρδίας τους, κυνηγώντας τον χαμένο χρόνο.

Στον τόπο μας διαδίδεται η επιφανειακή άποψη ότι η αύξηση του αριθμού των επαγγελματιών λύνει τα προβλήματα της υγείας. Θέλουμε και άλλους γιατρούς και άλλους νοσηλευτές και ζητάμε όλο και περισσότερο προσωπικό γενικά. Δεν ζητάμε διαφορετική διαχείριση των πόρων και άλλη διοικητική αντίληψη όμως. Οι συνδικαλιστές ζητούν πάντα προσλήψεις ως λύση σε όλα τα επίπεδα, αυτό ζητάει η πελατειακή αντίληψη. Ποια ήταν η μέχρι σήμερα  δική σου εμπειρία στο ζήτημα αυτό και ποια η άποψή σου;
Εις όλον τον Νομό Κυκλάδων δεν υπάρχουν οι ελάχιστες των προϋποθέσεων δια την λειτουργία των Ιατρικών Κέντρων, ακόμη και του ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟΥ ΣΥΡΟΥ, του πρώτου νοσοκομείου της μετεπαναστατικής Ελλάδος με θεμέλιον λίθον το 1824. Ήδη η αρχή της αντιποίησης της αρχής της ειδικότητας παρελαύνει. Ιατρική ασκούν ιατροί άνευ τίτλου ειδικότητας, δηλαδή οι γιατροί μας, οι οποίοι μόλις τελείωσαν την ιατρική, κάνοντας το υποχρεωτικό ακόμη αγροτικό τους. Θεωρείται αυτονόητον ο ιατρός να εφημερεύει εικοσιτέσσερις ώρες το εικοσιτετράωρον και η επομένη εργάσιμος. Τα προγράμματα εφημεριών υπογράφονται από τους εμπλεκόμενους θεσμικούς παράγοντες, συντονιστές διευθυντές, τομεάρχες, πρόεδρον επιστημονικού συμβουλίου, διοικητή, γεμίζοντας το πρόγραμμα του μηνός, διότι προέχει η λειτουργία των τμημάτων και όχι οι ελάχιστες των προϋποθέσεων για την λειτουργία τους.

Ποια είναι τα θετικά και τα αρνητικά που κρατάς από την εμπειρία σου ως γιατρός του ΕΣΥ σε ένα περιφερικό νοσοκομείο; τι θα άλλαζες εσύ έτσι ώστε το αλγεβρικό αθροισμα των προσφερομένων υπηρεσιών στο νοσοκομείο να αποκτήσει θετικό πρόσημο;
Η πενία μου με υποχρέωσε να αποχωρήσω από την ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ του ΕΚΠΑ και να εργασθώ στην Σύρο. Ποτίσαμε την γη με δάκρυ! Υποχρεώθηκα σε συνεργασία με συναδέλφους ετεροκλήτου παιδείας και βρέθηκα υφιστάμενος αναξίων ανθρώπων, η έλλειψις ταπεινοφροσύνης των οποίων ανήγαγε την αναξιότητά τους εις κακότητα. Έδωσα την παρουσία μου εν μαρτυρία και εν μαρτυρίω, προσπαθώντας να παραμείνω με το μέρος της λύσης των προβλημάτων.

Νομίζω άλλο μονιμότητα και άλλο αποκλειστική απασχόληση χωρίς μονιμότητα. Η μονιμότητα άνευ όρων στον δημόσιο τομέα συνδέεται με επανάπαυση και απουσία ουσιαστικής (μη τυπικής) αξιολόγησης. Θα ήθελα να σχολιάσεις τις έννοιες μονιμότητα και αποκλειστική απασχόληση όπως τις βίωσες και τις βιώνεις στο ΕΣΥ.
Στο Εθνικό Σύστημα Υγείας, από τον ιδρυτικό του νόμο έχει αρθεί η μονιμότητα άνευ αξιολόγησης. Η σημερινή συγκυρία έχει άρει κάθε τήρηση της νομιμότητος και τα πάντα λειτουργούν με μπαλώματα (επικουρικοί, με μπλοκάκια, συμπράξεις ιδιωτικών και δημοσίου τομέα, κλπ).

Ποιο είναι το βαθύ συναίσθημα σου για το Εθνικό Σύστημα Υγείας που υπηρετείς; εννοώ το πρώτο που έρχεται από το υποσυνείδητο σου χωρίς συνειδητή επεξεργασία.
Η υγεία είναι μεταδοτική, δεν είναι η νόσος μεταδοτική. Και υπ’ αυτή την έννοια παραμένει δημόσιο αγαθό. Η πνευμονία και η στεφανιαία νόσος της πιο εξαθλιωμένης ανθρώπινης ύπαρξης, μας διδάσκει πώς θα θεραπεύσουμε και την πνευμονία των ισχυρών της γης. Ενώπιον της νόσου καταργούνται οι τάξεις.

Τι είναι για σένα η Σύρος, ως πρόσωπο, ως πολίτη, ως εργαζόμενο;
Το ανθρώπινο δράμα διαδραματίζεται παντού. Το φόντο αλλάζει. Παρά ταύτα, η Σύρος αποτελεί το χαμένο κέντρο της ταυτότητος του νεοέλληνος. Εκεί μετονομάζεται η δραχμή σε φράγκο. Τα πόδια του νεοέλληνα μπαίνουν σε δυο μπατζάκια. Οι ραφτάδες της Σύρου είναι μοναδικοί. Το κάλλος της φουστανέλλας και της βράκας παραχωρούν τη θέση τους δουλικά στους στενούς καβάλους. Και κατά τον ράφτη μας, χωριζόμαστε σε αριστερούς, δεξιούς και κεντρώους.

Ποια πρόσωπα πιστεύεις ότι έχουν επιδράσει καταλυτικά στην δική σου συνολική κοσμοθεωρία ζωής (όχι μόνον ως γιατρού αλλά ως ανθρώπινου προσώπου) μέχρι σήμερα;
Ο άλλος αποτελεί τον καθρέφτη στον οποίον διορθώνουμε το είναι μας. Ο κάθε άλλος. Όμως, οι εκλεκτικές συγγένειες παραμένουν καταλυτικές και αναντικατάστατες. Στη Σύρο έμαθα «να περπατώ με το κεφάλι», δέσμιος της διανόησης της χαμένης τάξης. Ερχόμενος στην Αθήνα, καταδυόμενος στον μελαγχολικό μου βυθό, ανεδύθην από την συνάντησή μου με το περιβάλλον της τότε χριστιανοσοσιαλιστικής κίνησης φοιτητών Ιατρικής Αθηνών (ΧΣΚ), όπου συναντώ τότε και εσένα, μια πληθώρα συμφοιτητών μου. Πολλοί εξ αυτών έγιναν μοναχοί, ψυχίατροι, ιεραπόστολοι, και οι συνοδοιπορία με τους μέντορες της σχολής Ζήσιμου Λορεντζάτου (Γιανναράς, Ράμφος, Πεντζίκης, πατήρ Βασίλειος Γοντυκάκης, πατήρ Γεώργιος Καψάνης, Διονύσης Σαββόπουλος, Γεώργιος Δαΐκος, πατήρ Φιλόθεος Φάρος, Παναγιώτης Νέλλας, και πλείστοι άλλοι, ζητώ συγνώμη που δεν τους αναφέρω ονομαστικώς). Η σχέση μου εν διαρκή μαθητεία με τη θεραπευτική κλινική υπό τον καθηγητή Σπυρίδωνα Μουλόπουλο και με τους καθηγητές Γιάννη Νανά, Μαρία Νανά, Σεραφείμ Νανά και την ερευνητική και ιεραποστολική ομάδα μας καθόρισε και καθορίζει μέχρι και σήμερα τα χαμένα μου βήματα.

Ο τρόπος που ασκείς εσύ σήμερα το ιατρικό επάγγελμα πιστεύεις ότι δικαιώνει τις προσδοκίες και το αρχικό σου όραμα; θα ήθελα να αναπτύξεις κάπως τη σχέση μεταξύ των εννοιών ανοχής και ενοχής τις οποίες συνδέεις με κάποιο τρόπο μέσα στο κείμενο της παραίτησης σου;
Η ανοχή στο πρόβλημα μας καθιστά μέρος του προβλήματος. Απέτυχον ως ιατρός του Εθνικού Συστήματος Υγείας, μέσα από το θεσμικό μου ρόλο μέχρι και το βαθμό του διευθυντού που έχω σήμερα ─συντονιστής διευθυντής ποτέ δεν κατάφερα να γίνω─ να κατορθώσω να δοθεί λύσις σε δεκάδες έως και εκατοντάδες ανοιχτών κεφαλαίων εις την καθημερινότητα της άσκησης των παροχών υπηρεσιών υγείας εις την νοσοκομειακή, και όχι μόνο, περίθαλψη.

Ενώ η πανδημία μας απέδειξε την ανάγκη ενίσχυσης του Εθνικού Συστήματός Υγείας όμως οι πολιτικές υγείας αποδεικνύουν μια εμμονή με την εμπλοκή της ιδιωτικής υγείας και την αγιοποίηση της σύμπραξης ιδιωτικού και δημοσίου. Στην πραγματικότητα δεν μπορούμε να προβλέψουμε τίποτα για το μέλλον αυτού του γάμου. Τι νομίζεις εσύ και πόσο αισιόδοξος είσαι για το μέλλον του ΕΣΥ;
Η πανδημία κατέδειξε την αναγκαιότητα της διεπιστημονικής προσεγγίσεως των προβλημάτων υγείας. Η σχέση με τα μικρόβια παραμένει πάντοτε ισορροπία τρόμου. Η ιατρική πολιτική οφείλει να επιστρατεύσει εις τους ηγετικούς ρόλους ιατρούς με βαθιά πολιτική σκέψη και υποστηρικτές της απόλυτης διαφάνειας. Η διαφάνεια αποτελεί βασικό μοχλό σε ένα δημοκρατικό καθεστώς για την απόδοση δικαιοσύνης και βελτιστοποίηση των υπηρεσιών υγείας. Το κράτος οφείλει να παραμείνει σε αυτό που δεν μπορεί να κάνει ο ιδιώτης. Τα όρια είναι δυσδιάκριτα, όμως αυτές οι δύο οντότητες επικοινωνούν ως συγκοινωνούντα δοχεία, αλληλοσυμπληρούμενα.

Ποιος είναι σήμερα ο ρομαντικός ποιητής φοιτητής ιατρικής, ο δημοφιλής τότε Γιάννης Χατζηγεωργίου με το ακορντεόν, τον οποίο γνώρισα στα πρώτα φοιτητικά μου χρόνια στην Ιατρική Σχολή της Αθήνας; Έχει παραμείνει ακόμη κάτι από εκείνον τον υπαρξιακό σου πυρήνα; Εγώ πιστεύω απόλυτα ναι.
Θανάση μου (Σάκη μου), θα σου απαντήσω όπως απάντησα στις κόρες μου όταν με ρώτησαν αν είμαι χαρούμενος. Δεν είμαι χαρούμενος. Είμαι ελεύθερος. Το ανθρώπινο ερώτημα παραμένει αναλλοίωτο εις τους αιώνας και τα κομμάτια μας τα αρμολογεί ο λ(Λ)όγος. Το μέλος σπανίζει πλέον ως έκφραση διότι παραμένει οδυνηρό και κανείς δεν αντέχει την οδύνη μας. Στιγμές στιγμές αναδύομαι και εγώ εκ του βυθού μου σαν δελφίνι και τότε ξαναπιάνω το ακορντεόν μου. Ονειρεύομαι να βρεθούμε και να παίξουμε μαζί το «κάπου υπάρχει η αγάπη μου».