Η υπομονή, όπως και η σιωπή, μπορεί να σε σκοτώσει

Βλέπουμε χαμογελαστές φωτογραφίες των θυμάτων, κοριτσιών και γυναικών που δολοφονήθηκαν τον τελευταίο χρόνο στην Ελλάδα: η γκάμα είναι πλατιά, από νεαρές κοπέλες μέχρι μητέρες και γιαγιάδες, δεκατρείς μέχρι στιγμής γυναίκες… οι οποίες δεν πρόλαβαν να φύγουν. Που έκαναν υπομονή («μέχρι να μεγαλώσουν τα παιδιά»), που έμειναν επειδή δεν είχαν άλλο σπίτι ή λεφτά, που δεν μίλησαν γιατί δεν τόλμησαν, ή επειδή έκαναν ορθοπεταλιά μαζί με την υπομονή, περιμένοντας να «στρώσουν τα πράγματα», να βρει επιτέλους δουλειά/θησαυρό/γαλήνη ο άντρας. Κι αντί να στρώσουν τα πράγματα, τα οποία δυστυχώς σπάνια στρώνουν από μόνα τους, ο ίδιος άντρας τις οδήγησε σε τραγικό και πρόωρο τέλος…

«Θολώνει το μάτι σου», είπε κάποιος Αμερικάνος συζυγοκτόνος πρόσφατα στην απολογία του, «σε κυριεύει ο θυμός, κι είναι πολύ εύκολο να χτυπήσεις μια γυναίκα, και να ξεφύγεις ενώ την χτυπάς…» Το διάβασα και μου ανέβηκε το αίμα στο κεφάλι – είναι πράγματι εύκολο, επειδή εμείς ο γυναίκες δεν εκπαιδευόμαστε από μικρές για μάχη σώμα με σώμα, δεν παίζουμε ξύλο στις σχολικές αυλές, δεν μαθαίνουμε να ρίχνουμε μπουνιές και δεν είμαστε επιθετικά άτομα. Ας μην το θεωρήσει κανείς αυτό gender stereotyping, ή κι αν είναι, δεν είναι το θέμα μας. Το θέμα μας είναι ότι δεν χωράει το μυαλό μου πώς ξεκινάει ένας άντρας να χτυπάει μια γυναίκα, και πώς δεν μπορεί να κρατηθεί μέχρι να τη σκοτώσει: ποιες είναι οι συνάψεις που καίγονται στον εγκέφαλό του; Τι λέει μέσα του; «Να μάθεις, να σου γίνει μάθημα, πώς τόλμησες, ξέρεις ποιος είμαι εγώ, καλά να πάθεις» και τέτοια;

Γιατί αυτά τα λέει φωναχτά ο μέσος κακοποιητής άντρας στη σύντροφο, γυναίκα, μερικές φορές και κόρη του… είτε τη χτυπάει είτε όχι. Συνήθως, πριν καταλήξει στο ξύλο, όσο η κακοποίηση είναι απλού, καθημερινού τύπου: υποτίμηση, τράβηγμα-χαλιού, σταδιακό ξήλωμα της αυτοπεποίθησης της γυναίκας, φωνές, υστερίες, θυμοί με ασήμαντες αφορμές, όπως και χτυπήματα-κάτω-από-τη-ζώνη (=όταν ο άντρας χρησιμοποιεί πληροφορίες που του έχει εμπιστευθεί παλιότερα η γυναίκα για να της διαλύσει την ψυχολογία). Η λέξη στα Αγγλικά είναι  «devaluing», και αυτό που κάνουν οι κακοποιητές στις σχέσεις λέγεται  «gradual devaluing» – κάτι παραπάνω από «βαθμιαία απαξίωση», που είναι η ακριβής αλλά όχι επαρκής μετάφραση.

Και πάλι συνήθως… η απαξίωση ξεκινάει όταν η γυναίκα μένει έγκυος ή γεννάει παιδί με τον κακοποιητή, όταν δηλαδή τα πόδια της είναι κομμένα, τόσο από πρακτική άποψη (είναι ψόφια, κουρέλι, άυπνη, κι η λίγη ενέργεια που έχει, της χρειάζεται για το μωρό της) όσο και από συναισθηματική (αδύνατον να πάρει δρόμο και να αφήσει το μωρό σε αυτόν, και αδύνατον να φύγει με ένα τόσο μικρό μωρό). Η αίσθηση ότι έχεις πιαστεί στη φάκα είναι φριχτή, και οι περισσότερες γυναίκες κάνουμε ότι δεν καταλαβαίνουμε την κλιμακούμενη κακοποίηση επειδή έχουμε άλλες προτεραιότητες (=τα μωρά/παιδιά μας). Κάνουμε ότι είμαστε αυτό που δεν είμαστε, δηλαδή χαζές, προκειμένου να γλιτώσουμε «τα χειρότερα» τα οποία υποψιαζόμαστε ότι θα ακολουθήσουν: αν όχι μαύρο ξύλο, τότε λεκτική, ψυχολογική και συναισθηματική κακοποίηση. Το «δεν σου μιλάω για τρεις/δεκατρείς μέρες επειδή έχω θυμώσει μαζί σου», το «σε αποφεύγω μέσα στο σπίτι», «δεν μιλάω στα παιδιά για τρεις/δεκατρείς μέρες επειδή έχω θυμώσει μαζί τους», «δεν σε αγγίζω/κοιτάζω» κ.λπ., είναι συναισθηματική κακοποίηση… και εννοείται ότι ο άντρας που τα κάνει αυτά, είναι ο ίδιος ο παραδοσιακός, αυτός που δεν γεμίζει το πλυντήριο ούτε κατεβάζει τα σκουπίδια, πόσο μάλλον να μείνει ξύπνιος τη νύχτα με άρρωστο παιδί ή να σηκωθεί από τα άγρια χαράματα για να κοιμηθεί η γυναίκα. Είναι «άντρας παλαιάς κοπής», που όσο και να νομίζουμε ότι έχει ψοφήσει, δυστυχώς ζει και βασιλεύει – και όχι μόνο στις «δικαιολογημένες ηλικίες» που πήξανε στην αγριωπή πατριαρχία, δηλαδή στους άνω των 50 ετών. Δυστυχώς το πρότυπο εξακολουθεί να βγαίνει και σε μικρότερες ηλικίες.

Σε μια ραδιοφωνική συζήτηση με τη Μαργαρίτα Μυτιλιναίου τέθηκε το γνωστό ερώτημα, «Γιατί δεν φεύγει η κακοποιημένη ώστε να γλιτώσει τη ζωή της;» και σηκώνει βαθύ αναστεναγμό, γιατί… καμία κακοποιημένη δεν καταλαβαίνει άμεσα και ξεκάθαρα τι σκατά της συμβαίνει. Γιατί αυτός που λέει ή κάνει όλα αυτά και μάλιστα με άγριο ύφος, αυτός που την αποκαλεί ηλίθια, που μειώνει τη δουλειά, τις φίλες και τους συγγενείς της, τον χαρακτήρα της, αυτός που την απαξιώνει εντελώς ή τη χτυπάει, είναι «ο άνθρωπός της», δεν είναι; Είτε έχουνε παντρευτεί είτε όχι, έχουνε περάσει πολλά μαζί, καλά και άσχημα, ευχάριστα και δύσκολα, υπήρξε ωραίος τύπος, αγαπησιάρης. Θα αντιδράσει η γυναίκα αν της επιτεθεί ένας άγνωστος στον δρόμο, αλλά όχι όταν της επιτίθεται, λεκτικά ή σωματικά, ο άνθρωπός της. Ο οποίος είναι με το μέρος της, δεν είναι;

Αυτό, το ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ, παίρνει πολλά χρόνια να το καταλάβει μια γυναίκα. Ίσως επειδή η απαξίωση που ξεκινάει μαλακά, με μικρο-σχόλια, με μία-δυο φωνάρες πότε πότε, με υποτιμητικές φράσεις που πετιούνται τυχαία, με κοσμητικά επίθετα που εκτοξεύονται πάνω στον θυμό του… ίσως επειδή αυτή η απαξίωση την αποπροσανατολίζει. Την μπερδεύει με το γνωστό, «Μωρέ μήπως φταίω κι εγώ», κι ας μη φταίει. Όσο και να φταίει, δεν χρήζει τιμωρίας, σκληρής ή μαλακής, από τον άντρα. Και πόσο να φταίει; Τον κεράτωσε, τον έκανε ρεζίλι, τον μείωσε, δεν μαγειρεύει καλά, δεν είναι καλή νοικοκυρά, δεν σιδερώνει πουκάμισα; Ας τη χωρίσει λοιπόν ο άντρας, ας αποχωρήσει, ας παραιτηθεί της σχέσης ή του γάμου. Δεν έχει δικαίωμα να τιμωρήσει τη γυναίκα με κανέναν τρόπο, άλλωστε η γυναίκα δεν θα τον τιμωρούσε με ανάλογη γαϊδουροσύνη ακόμα κι αν υιοθετούσε την παθητική επιθετικότητα – αν του σερβίριζε ζεστό καρπούζι, π.χ., ή αν έχυνε τον καφέ του στο παρκέ, αν στραβομουτσούνιαζε ή αν του έκρυβε τα σώβρακα…

Η παθητική επιθετικότητα είναι χαρακτηριστική γυναικεία συμπεριφορά, και η άλλη, η επιθετική επιθετικότητα που φτάνει στη χειροδικία ή και στον φόνο, είναι χαρακτηριστική ανδρική συμπεριφορά: όχι προερχόμενη από το φύλο, καθόλου γονιδιακή δηλαδή, παρά φυτεμένη στα κεφάλια μας από την εκπαίδευση, την οικογένεια, το σχολείο, τα πρότυπα (μαγκιάς /αρρενωπότητας) και την άτιμη την κοινωνία.

Άρα, τι κάνουμε; Όχι ορθοπεταλιά, αρκετή κάναμε ως τώρα. Εκπαιδεύουμε τα παιδιά μας, τα αγόρια για να φέρονται σαν άνθρωποι κι όχι σαν γαϊδούρια, γιατί από το γαϊδούρι μέχρι τον φονιά είναι ένα τσιγάρο δρόμος. Εκπαιδεύουμε τα κορίτσια μας να μη μασάνε, να μην κάνουν υπομονή και να μη σιωπούνε. Γιατί η υπομονή, όπως και η σιωπή, μπορεί να σε σκοτώσει. 

Δύο προτάσεις που μπορεί να σας ενδιαφέρουν. Δείτε:

*Φεστιβάλ 50/50, Ισότητα και στον Κινηματογράφο, 24-28/11, οργανώνεται από την Wift.gr (Women in film and television Greece)

* Έκθεση  «She’s gone» (σημαίνει «Έχει φύγει» αλλά μεταφορικά, «Έχει πεθάνει») της Keren Goldstein στο Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης: ρούχα που φορούσαν 189 γυναίκες οι οποίες δολοφονήθηκαν στο Ισραήλ το διάστημα 2010-19. Είναι ανατριχιαστική η εικόνα ενός απλού ρούχου πλάι στη φωτογραφία της γυναίκας που το φορούσε, και που έχασε τη ζωή της στα χέρια κάποιου άντρα.