Πόσες ιστορίες bullying έχουν συμβεί στα ελληνικά σχολεία;

Σκηνικό πριν από περίπου τρία καλοκαίρια, Ιούνιος, δεν είχαν πιάσει ακόμα οι μεγάλες ζέστες. Ο «Άρης» στεκόταν δίπλα σε ένα παγκάκι, στην πλατεία Ελευθερίας στον Κορυδαλλό, στον Πειραιά. Είχε σκυμμένο το κεφάλι και στα χέρια του έσφιγγε ένα κομμάτι χαρτί. Μέσα στις ιδρωμένες του παλάμες το χαρτί είχε γίνει σαν μασημένος κιμάς. Ο «Γιώργος» τον πλησίασε και τον ρώτησε «ρε φίλε, τι έχεις;». «Τίποτα», απάντησε. «Ρε συ, πριν από μια ώρα ήσουν εντάξει, γελάγαμε, τώρα τι έπαθες;». 

Ο Άρης άνοιξε σιγά-σιγά την ιδρωμένη του παλάμη και άφησε το πατσαβουριασμένο χαρτί στον Γιώργο. Εκείνος το πήρε στα χέρια του, το ξεδίπλωσε και το ίσιωσε με προσοχή. Το διάβασε και αμέσως μετά κοίταξε τρομαγμένος τον Άρη. Σήκωσε το δεξί του χέρι και το έβαλε στον ώμο του Άρη. «Μετά την τελευταία ώρα, τη γάμησες, να προσέχεις που πατάς», έγραφε το χαρτί. 

Λίγη ώρα μετά είδε μια παρέα να πλησιάζει στην πλατεία, με τις τσάντες να κρέμονται στους ώμους, αμάνικα μπλουζάκια και μακριές βερμούδες. Ήταν καμιά δεκαριά και φαίνονταν αγριεμένοι. Ο Άρης έπιασε τη δική του τσάντα και σηκώθηκε από το παγκάκι. Το ίδιο έκανε και ο φίλος του ο Γιώργος. Μόνο που ο δεύτερος έβαλε το χέρι στην τσέπη κι έβγαλε το κινητό. Σχημάτισε έναν αριθμό και το έβαλε στο αυτί του. Ο πατέρας του δεν απαντούσε. Οι άλλοι πλησίαζαν. Ο Άρης και ο Γιώργος πρόλαβαν να δουν τον «Λευτέρη», έναν 17χρονο που πήγαινε τρίτη Γυμνασίου. Προχωρούσε πρώτος από όλους και στο δεξί του χέρι είχε περάσει ένα κομμάτι σίδερο που κάλυπτε την ανάστροφη της παλάμης του, στα σημεία εκείνα που παλιά μετρούσαμε πόσες μέρες έχει κάθε μήνας. Στα κόκαλα της γροθιάς. Όταν ο Άρης ξύπνησε είδε από το ένα μάτι τον Γιώργο ξαπλωμένο κι εκείνον στα εξωτερικά ιατρεία ενώ άκουγε τη μάνα του να φωνάζει απ’ έξω «είναι το παιδί μου μέσα», ευτυχώς είχε εφημερία το Κρατικό του Πειραιά στη Νίκαια, κοντά στον Κορυδαλλό. Του είχαν σπάσει τη μύτη και είχαν σκίσει τα φρύδια και των δυο. Ο περιπτεράς που είχε ειδοποιήσει το ασθενοφόρο είπε στους αστυνομικούς ότι φοβόταν να δώσει κατάθεση. Και κάπου εκεί είχε σταματήσει ακόμα μια ιστορία bullying, ακόμα μια ιστορία ανήλικης βίας σε κάποιο σχολείο, σε κάποια περιοχή της Ελλάδας, από κάποια παιδιά. Μια τόσο συνηθισμένη ιστορία, πλέον, που για να συγκινήσει πρέπει να πληροί λίγο πιο περίεργες προϋποθέσεις. Όπως η τελευταία με τον μαθητή Λυκείου στην περιοχή του Βύρωνα που έφαγε ξύλο από 17 άλλους επειδή τόλμησε να υπερασπιστεί την αδερφή του από το bullying που και εκείνη είχε υποστεί. 

«Με χτυπούσαν αλύπητα, για να με τελειώσουν - Έφτυναν την αδερφή μου στο πρόσωπο»- 
«Μετά το διάλειμμα, τη γάμησες»

Τα παιδιά είναι αδίστακτα
«Τα παιδιά είναι αδίστακτα... Δεν έχουν τον μηχανισμό να νιώσουν εύκολα τύψεις ή και ενοχές. Δεν σου μιλάω για συμμορίες με μαχαίρια και τέτοια που βλέπεις στην τηλεόραση, αλλά αν έρθεις μερικές μέρες μαζί μου να παριστάνεις τον καθηγητή, θα δεις απίστευτες σκηνές, αρκεί να μπορείς να αντιληφθείς τι γίνεται γιατί στις περισσότερες περιπτώσεις ακόμα και το πιο άγριο bullying μοιάζει με φιλική κουβεντούλα. Τα  βλέπεις όλα μαζί μαζεμένα, μοιάζουν να κάνουν χαβαλέ ή να τα λένε απλώς και αυτά εκείνη την ώρα κάνουν ό,τι χειρότερο μπορεί να γίνεται στα διαλείμματα και όχι μόνο. Ένα από τα πιο δύσκολα βήματα σε όλη αυτή την ιστορία του bullying είναι να είσαι έτοιμος να ακούσεις πόσο σκληρά είναι τα παιδιά, από το Δημοτικό κιόλας». 

O Διονύσης Μ. είναι μαθηματικός και δουλεύει σε δύο τάξεις του Γυμνασίου σε μία από τις λεγόμενες «καλές» περιοχές της Αττικής, από αυτές που τα γενικότερα κοινωνικά κλισέ θέλουν μαθητές από ευκατάστατες οικογένειες να φοιτούν. Και μάλιστα, με αστική παιδεία οι περισσότερες. «Όλα αυτά είναι αυταπάτες που καλλιεργούν μόνοι τους οι άνθρωποι για να νιώθουν ασφαλέστεροι», λέει ο Διονύσης όταν πιάνουμε το θέμα, «τελικά, bullying υπάρχει παντού...». «Όχι απλώς παντού», λέει. «Λίγο μετά την υπόθεση του μαθητή στον Βύρωνα που έφαγε ξύλο επειδή προσπάθησε να υπερασπιστεί την αδερφή του, διάβαζα κάτι εύκολες αναλύσεις και μάλιστα από συνδικαλιστές συναδέλφους μας, ότι για το bullying φταίει η κρίση και κάτι τέτοια ανερμάτιστα. Ο καθένας μπορεί να δώσει όποια εξήγηση θέλει, αρκεί να ξεκαθαρίζει ότι είναι αυτή που του ταιριάζει» θα πει ο Διονύσης, που ως μαθηματικός γνωρίζει να προσεγγίζει τον άγνωστο Χ αλλά και να υποπτεύεται και πότε η λύση του προβλήματος φλερτάρει με το... άπειρο. 

Η αλήθεια είναι ότι δεν είχαν προλάβει να κρυώσουν τα πληκτρολόγια από την υπόθεση του ξυλοδαρμού του μαθητή στον Βύρωνα και ένα άλλο περιστατικό, όχι στην Ελλάδα, έκανε τους πάντες, ιδίως τους γονείς, να νιώσουν εκείνο το γνωστό σφίξιμο στο στομάχι. Ήταν εκείνο το video με ένα εννιάχρονο αγόρι που πάσχει από νανισμό να κλαίει και να ζητά από τη μητέρα του να του φέρει ένα σχοινί για να κρεμαστεί ή το μαχαίρι για να κόψει τον λαιμό του –έκανε μάλιστα και την αντίστοιχη κίνηση με το χέρι πάνω στον λαιμό– λόγω του bullying που δέχεται στο σχολείο. Το βίντεο με το κλάμα του παιδιού, το οποίο πάσχει από κάποιο σύνδρομο νανισμού, ανέβασε στα social media η μητέρα του. Η μητέρα του παιδιού τράβηξε το βίντεο. Όταν πήγε να τον πάρει από το σχολείο, εκείνος μόλις μπήκε στο αυτοκίνητο άρχισε να κλαίει σπαρακτικά. Οι φράσεις που έλεγε, ιδίως όταν εκλιπαρούσε να τον σκοτώσει κάποιος, μπορεί να έκαναν τον γύρο του κόσμου, όπως λέει και το κλισέ, αλλά μετά εξαφανίστηκαν και αυτές, όπως εκατοντάδες άλλες ειδήσεις καθημερινά. «Δεν ξέρω τι άλλο να κάνω», έλεγε η μητέρα του. Και εδώ που τα λέμε, ποιος ξέρει τι να κάνει σε τέτοιες καταστάσεις; Πόσο μάλλον όταν μιλάμε για την Ελλάδα, όπου η μαγκιά και το νταηλίκι είναι μέθοδος διαπαιδαγώγησης και, φυσικά, ενηλικίωσης. 

Στον Βύρωνα
«Mε χτύπησαν άγρια, αλύπητα, με μίσος, το έκαναν για να με τελειώσουν. Εγώ προσπάθησα να αμυνθώ, αλλά δεν μπορούσα να κάνω τίποτα», είχε πει στις 10 Φεβρουαρίου ο μαθητής Λυκείου στον Βύρωνα που δέχθηκε μαζική επίθεση από νταήδες του Λυκείου, όταν προσπάθησε να υπερασπιστεί την αδερφή του η οποία δεχόταν συστηματικά bullying από την ίδια ομάδα. «Με περίμεναν 17 άτομα και άρχισαν να με χτυπούν, να με γρονθοκοπούν και να με κλωτσούν για ενάμισι λεπτό ασταμάτητα. Δεν ήξερα από πού έτρωγα την κάθε μπουνιά και την κάθε κλωτσιά. Ήταν τόσο γρήγορο αλλά και τόσο αργό από τον πόνο». Η αδελφή του προσπάθησε μάταια να τον βοηθήσει: «Ούρλιαζα. Κάποιο παιδί με κράταγε, αλλά έτρεξα. Του είχα πιάσει το κεφάλι αγκαλιά και έτρωγα κάποια χτυπήματα στην πλάτη».

Οι πληροφορίες αναφέρουν ότι δύο από την ομάδα των επιτιθέμενων είναι γιοι μιας καθηγήτριας από το ίδιο σχολείο και, σύμφωνα με κάποιους της περιοχής, αυτό έχει παίξει ρόλο ώστε να μην πολυακούγεται η υπόθεση, μέχρι που έδωσε δημοσιότητα ο δικηγόρος του παιδιού, Γιάννης Καλαϊτζίδης: «Τα ίδια παιδιά έβριζαν και προσέβαλλαν συνεχώς την αδερφή του. Της είχαν αρπάξει λεφτά, την είχαν φτύσει στο πρόσωπο, της έλεγαν ότι βρωμάει», λέει ο ίδιος στην A.V. «Αρχικά, το σχολείο είχε αντιμετωπίσει το πρόβλημα με κάποιες μονοήμερες και διήμερες αποβολές. Αλλά φαίνεται ότι δεν ήταν αρκετό. Το πρόβλημα μεγάλωσε και τα ίδια παιδιά δεν φαίνεται να συνετίστηκαν», συμπληρώνει.

«Αυτά που ακούσαμε από εκείνο το αγόρι στον Βύρωνα είναι σταγόνα στον ωκεανό», θα πει ο Διονύσης Μ. «Το τι μαθαίνουμε κάθε μέρα στα σχολεία δεν μπορεί να το βάλει ο νους σας. Και μη βιαστείτε να ρωτήσετε γιατί δεν τα καταγγέλλετε, καθηγητές είστε και τέτοια. Οι λόγοι είναι τρεις: Πρώτος, κανένα παιδί δεν πρόκειται να τα επιβεβαιώσει και κυρίως τα ίδια τα θύματα του bullying. Το πρώτο πράγμα που νιώθουν τα θύματα είναι ντροπή για αυτό που υπέστησαν. Κατά κάποιο τρόπο, τα παιδιά θύματα –και σας το λέω εμπειρικά αυτό– στη συντριπτική τους πλειονότητα νομίζουν ότι αυτό που έπαθαν δεν ήταν βία αλλά τιμωρία για κάτι που δεν έκαναν καλά. Δεύτερος λόγος που δεν καταγγέλλουμε όσα μαθαίνουμε ή βλέπουμε καθημερινά στα σχολεία είναι ότι ακόμα και να το κάνουμε δεν υπάρχουν εκείνοι οι συμβουλευτικοί μηχανισμοί που να μπορέσουμε είτε να παραπέμψουμε τα ίδια τα παιδιά και τους γονείς τους είτε ακόμα να πάμε και εμείς οι ίδιοι. Μη νομίζετε ότι έχουμε ειδική γνώση για να μπορέσουμε να αντιμετωπίσουμε τέτοια θέματα και ιδίως όταν οι επιθετικές συμπεριφορές συμβαίνουν σε μικρότερες ηλικίες, από το Δημοτικό σχολείο κιόλας. Και ο τρίτος λόγος. Μη νομίζετε ότι και εμείς οι ίδιοι δεν φοβόμαστε... Δεν είναι τόσο απλά τα πράγματα...». 

Ποιος ξέρει τι να κάνει σε τέτοιες καταστάσεις; Πόσο μάλλον όταν μιλάμε για την Ελλάδα, όπου η μαγκιά και το νταηλίκι είναι μέθοδος διαπαιδαγώγησης και, φυσικά, ενηλικίωσης. 

Στα Μέγαρα, το έλυσαν μόνοι τους
Όλοι όσοι έχουν ασχοληθεί με στοιχειώδη σοβαρότητα με το bullying στα σχολεία έχουν καταλήξει σε ένα μότο: «Ο μόνος τρόπος για να έχεις ελπίδες να το αντιμετωπίσεις είναι η συνεργασία του γονέα με τον δάσκαλο, κανένας άλλος». Κάτι τέτοιο φαίνεται πως έγινε και πριν από λίγο καιρό σε ένα σχολείο έξω από τα Μέγαρα. Οι πηγές που μίλησαν στην Athens Voice παρακάλεσαν να μη γίνει ακριβής καταγραφή της περιοχής. 

Ο πατέρας μιας μαθήτριας, στέλεχος μιας μεγάλης επιχείρησης, την είδε να επιστρέφει κλαμένη από το σχολείο. Το πρώτο βήμα ήταν να μάθει τι γινόταν με το παιδί του. Και αυτό είναι που πρέπει να κάνουμε όλοι όσοι βλέπουμε ότι κάτι δεν πηγαίνει καλά. Η μαθήτρια της Α΄ Λυκείου άρχισε να λύνεται στον πατέρα της. Του τα είπε όλα. 

Ήταν έξι συμμαθήτριές της. «Βρωμάς, πώς μυρίζεις έτσι, δεν πλένεσαι;», κάγχαζαν μπροστά της όσο πιο προκλητικά μπορούσαν μέχρι να την κάνουν να νιώσει περικυκλωμένη από τη χλεύη και των υπολοίπων. «Πώς ντύνεσαι έτσι;», «τι μαλλιά είναι αυτά;», «πού νομίζεις ότι είσαι, στα 60s», «κανείς δεν σε γουστάρει στο σχολείο, να το πάρεις απόφαση». Είναι μερικές από τις φράσεις που έβαζαν τη μαθήτρια στη γωνία και τη χτυπούσαν ανελέητα. Ο πατέρας της ανέλαβε πρωτοβουλίες.  Έκλεισε ραντεβού στο σχολείο αλλά πήγε με δικηγόρο. Ο διευθυντής ήταν περισσότερο από συνεργάσιμος και διατεθειμένος να αντιμετωπίσει το πρόβλημα. Εξι συμμαθήτριες της κοπέλας ήταν αυτές που της δημιουργούσαν το πρόβλημα. Οι τρεις από τις έξι αναγνώρισαν αμέσως το λάθος τους, ζήτησαν συγνώμη και υποσχέθηκαν ότι δεν θα ξαναγινόταν. Για τις άλλες τρεις λήφθηκαν επιπλέον μέτρα. Κάλεσαν αμέσως τους γονείς τους και έβαλαν το πρόβλημα το τραπέζι. Η μέθοδος λειτούργησε. Λίγο αργότερα ζήτησαν και εκείνες συγνώμη και το θέμα τακτοποιήθηκε. 

Το 2016 είχαν γνωστοποιηθεί τα ευρήματα πανελλαδικής έρευνας που είχε κάνει η Κεντρική Επιστημονική Επιτροπή κατά της Σχολικής Βίας και του Εκφοβισμού, που έχει συστήσει το υπουργείο με υπεύθυνη τη Βασιλική Αρτινοπούλου, καθηγήτρια Εγκληματολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο. Αυτή η έρευνα φαίνεται ότι είναι και η αρτιότερη από όλες τις απόψεις που έχουν γίνει τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα. Ας δούμε λίγο τους αριθμούς, όσο βαρετοί και αν είναι λένε τις δικές τους αλήθειες. 

Αρχίζοντας από τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, στο ερώτημα της έρευνας σχετικά με το αν οι συμμετέχοντες μαθητές έχουν πέσει θύματα bullying το 63,90% απάντησε «Ποτέ», το 19,68% «Σπάνια», το 8,23% «Μερικές φορές», ενώ 2,62% και 2,45% των μαθητών απάντησαν «Συχνά» και «Πολύ συχνά» αντίστοιχα. Σχετικά με το ποσοστό των μαθητών που έχουν βρεθεί στον ρόλο του θύτη, 67,62% των μαθητών απάντησαν «Ποτέ», 20,07% «Σπάνια», 6,81% «Μερικές φορές», ενώ 1,44% και 1,89% των μαθητών απάντησαν «Συχνά» και «Πολύ συχνά» αντίστοιχα. Όσον αφορά τους εμπλεκόμενους σε περιστατικά σχολικής βίας και εκφοβισμού, στο μεγαλύτερο ποσοστό συμμετέχουν μόνο αγόρια (10.145 μαθητές ή ποσοστό 30,64%), ακολούθως αγόρια και κορίτσια (5.950 μαθητές ή ποσοστό 17,97%) και σε πολύ μικρότερο ποσοστό μόνο κορίτσια (1.053 μαθήτριες ή ποσοστό 3,18%). Στα περιστατικά αυτά υψηλότερο είναι το ποσοστό συμμετοχής μόνο μαθητών του σχολείου (4.971 μαθητές ή ποσοστό 15,01%) και χαμηλότερο των εξωσχολικών (3.739 μαθητές ή ποσοστό 11,29%), ενώ μικρό ποσοστό τέτοιων περιστατικών καταγράφεται με την παρουσία καθηγητών (814 μαθητές ή ποσοστό 2,46%).

Το ενδιαφέρον βρίσκεται στις αντιδράσεις των μαθητών μπροστά σε φαινόμενα εκφοβισμού, καθώς στο μεγαλύτερο ποσοστό τους οι μαθητές γέλασαν (6.741 μαθητές ή ποσοστό 20,36%), άλλοι προσπάθησαν να εμπλακούν για να τελειώσει πιο γρήγορα το περιστατικό (6.458 μαθητές ή ποσοστό 19,50%), αρκετοί απομακρύνθηκαν σαν να μη συνέβη ποτέ (3.977 μαθητές ή ποσοστό 12,01%), ενώ λιγότεροι αναφέρουν ότι φοβήθηκαν (3.489 μαθητές ή ποσοστό 10,54%). Σε μικρότερο ποσοστό οι μαθητές προσπάθησαν να εμπλακούν για να συνεχιστεί το περιστατικό (1.609 μαθητές ή ποσοστό 4,86%) ή επιδοκίμασαν τη βίαιη συμπεριφορά (1.449 μαθητές ή ποσοστό 4,38%). 

Κατά τη διάρκεια μιας άλλης έρευνας, του «Χαμόγελου του Παιδιού», που είχε γίνει στο πλαίσιο πανευρωπαϊκής εκστρατείας, προέκυψε ότι περίπου το 32% των μαθητών έχει πέσει έστω και μία φορά θύμα bullying (34,2% αγόρια, 29,71% κορίτσια), ενώ σε ποσοστό 30,2% έχουν υπάρξει κάποια στιγμή δράστες τέτοιων περιστατικών. Και ποιες ήταν οι μορφές;
Χρήση κοροϊδευτικών ονομάτων: 60,69%, Σπρωξίματα και χτυπήματα: 45,39%, Πειράγματα λόγω εξωτερικής εμφάνισης: 36,3%, Ανάρτηση εξευτελιστικών φωτογραφιών μέσω Διαδικτύου: 14,26%, Διάδοση τέτοιων φωτογραφιών μέσω κινητών: 12,82%.

Δύο χρόνια μετά από εκείνη τη μεγάλη έρευνα, τον Ιούλιο του 2018, η περιοχή της Αργυρούπολης συγκλονίστηκε από την αυτοκτονία ενός μαθητή του 3ου Λυκείου της περιοχής, που κρεμάστηκε. Ο 15χρονος φέρεται πως ήταν θύμα σχολικού εκφοβισμού (bullying) και απαγχονίστηκε στα κάγκελα του μπαλκονιού του σπιτιού του. Τον βρήκαν νεκρό οι γονείς του, επιστρέφοντας από νυχτερινή διασκέδαση, ενώ βρήκαν κι ένα σημείωμα που είχε συντάξει ο 15χρονος πριν θέσει τέλος στη ζωή του.

Με εκείνο το σημείωμα, ο μαθητής αποχαιρετούσε τους γονείς και τον μεγαλύτερο αδερφό του και επιπλέον έκανε συγκεκριμένη αναφορά σε έξι συμμαθητές του, που τον είχαν βάλει στο στόχαστρο. Η φράση-κλειδί, στην οποία εστίαζαν οι αστυνομικοί που είχαν αναλάβει να ερευνήσουν το τραγικό συμβάν όσο και οι ψυχολόγοι που διάβασαν το γράμμα, είναι το «καταστρέψτε τους, όπως με κατέστρεψαν». Ο 15χρονος ήταν δημοφιλής στο σχολείο του και, μάλιστα, λίγες ώρες πριν από την αυτοκτονία του βρισκόταν σε πάρτι γενεθλίων μιας καλής του φίλης.

Κανείς μας τότε δεν έμαθε τότε περισσότερες λεπτομέρειες. Ούτε και το επιδίωξε, καθώς η υπόθεση ήταν εξαιρετικά ευαίσθητη. Και σιγά-σιγά τα ΜΜΕ σταμάτησαν να ασχολούνται με εκείνη την ιστορία. Φρόντιζε, άλλωστε, η επικαιρότητα και τροφοδοτούσε με άλλες παρόμοιες υποθέσεις. Δυστυχώς είναι θέμα που δεν τελειώνει ποτέ. Ίσως είναι από τα πιο δύσκολα που έχει να αντιμετωπίσει κάθε κοινωνία. Και όπως όλα τα δύσκολα, έτσι και αυτό, δεν αντιμετωπίζεται με ευχές. Ένα παλιό ηγετικό στέλεχος της ΕΛ.ΑΣ. που υπηρέτησε σε πολλές και ευαίσθητες υπηρεσίες, όπως η Υποδιεύθυνση Προστασίας Ανηλίκων της Ασφάλειας Αττικής, είχε πει σε μια παρέα δημοσιογράφων που κατέγραφαν μία από τις πάμπολλες περιπτώσεις αυτής της ανήλικης παραβατικότητας: «Κοιτάξτε, παιδιά, το bullying μοιάζει με τον σεισμό. Δεν μπορείς να τον αποφύγεις. Μόνο να προετοιμαστείς μπορείς για να αντιμετωπίσεις όσο το δυνατόν καλύτερα τις συνέπειες, τίποτα άλλο...». 

Οι ιστορίες αυτής της βίας είναι πολλές, ατέλειωτες... Πολλοί, και ας έχουν περάσει χρόνια από τότε, έχουν ακόμα εφιάλτες με τους νταήδες του σχολείου να κολλάνε τα μούτρα τους στα πρόσωπα των αδυνάμων και να πουλάνε τσαμπουκάδες. Σκηνικά με ανήλικους να δέρνουν, να απειλούν, να βρίζουν, να φτύνουν. Δεν έχει σημασία αν είναι «καλή» ή «κακή» η περιοχή τους. Αρκεί να είναι η δική τους...