Ένας σπάνιος, άγνωστος πίνακας του Γκούσταβ Κλιμτ, αντικείμενο δικαστικής διαμάχης μεταξύ Αυστρίας και Ουγγαρίας
Μια μέρα, το καλοκαίρι του 2023, ένας πελάτης άνοιξε την πόρτα της βιενέζικης γκαλερί W&K. «Τι ήθελε;» ρώτησε ο διευθυντής Έμπι Κολμπάχερ τον υπάλληλο που τον είχε μόλις «ξεφορτωθεί» ευγενικά. «Ήθελε να πουλήσει έναν Κλιμτ», του απάντησε εκείνος, χωρίς να συνειδητοποιήσει ότι είχε μόλις αρνηθεί ένα σπάνιο πορτρέτο Αφρικανού πρίγκιπα, έργο του διάσημου Αυστριακού δημιουργού.
Ο Κολμπάχερ, που ειδικεύεται στο έργο του Κλιμτ, έτρεξε αμέσως να προλάβει τον άγνωστο επισκέπτη. Ήξερε καλά ότι υπάρχουν πίνακες του ζωγράφου που δεν έχουν εμφανιστεί πουθενά εδώ και δεκαετίες.
Ο άνδρας του έδειξε τη φωτογραφία ενός σχεδόν άγνωστου πορτρέτου, χαμένου για τουλάχιστον ογδόντα χρόνια: του Ουίλιαμ Νίι Νορτέι Ντογουόνα, φιλοτεχνημένου το 1897. Μια ελαιογραφία 65,5 x 54 εκατοστών, όπου ο Κλιμτ απεικόνιζε έναν Αφρικανό πρίγκιπα που είχε ποζάρει ως μοντέλο. Ο Ντογουόνα, μέλος της βασιλικής οικογένειας της φυλής Όσου (στη σημερινή Γκάνα), είχε γνωρίσει τον ζωγράφο σε μια αποικιακή έκθεση στη Βιέννη.
Πριν από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, το πορτρέτο ανήκε στους Κλάιν, εύπορους εβραϊκής καταγωγής οινεμπόρους, οι οποίοι το απέκτησαν μετά τον θάνατο του Κλιμτ το 1918. Με την άνοδο των Ναζί, ο πίνακας μεταφέρθηκε στην Ουγγαρία για ασφάλεια. Όμως μετά την εγκαθίδρυση κομμουνιστικού καθεστώτος το 1949, όλα τα αιτήματα επιστροφής αγνοήθηκαν από τον τότε «άνθρωπο εμπιστοσύνης» της οικογένειας, που πέθανε 20 χρόνια αργότερα.
Με τα χρόνια ο πίνακας ξεχάστηκε. Από το 1988 έως το 2023 άλλαξε τέσσερις φορές χέρια. Ο τελευταίος ιδιοκτήτης απευθύνθηκε στη γκαλερί W&K για να λάβει πιστοποίηση αυθεντικότητας.
«Έπρεπε να εξακριβώσουμε, χωρίς καμία αμφιβολία, την προέλευσή του», εξηγεί ο Κολμπάχερ, σε συνέντευξή του στο Γαλλικό Πρακτορείο.
Το πορτρέτο, όπως λέει, «έχει κεντρική θέση» στην εξέλιξη του ζωγράφου: τα λουλουδάτα μοτίβα μαρτυρούν μια μεταβατική περίοδο που αργότερα θα καθορίσει τη χαρακτηριστική του γλώσσα. Η αντίθεση ανάμεσα στη ρεαλιστική απεικόνιση του προσώπου και στο σχεδόν εξπρεσιονιστικό φόντο επιβεβαιώνει αυτή τη μετάβαση.
Κατά τον Κολμπάχερ, πρόκειται και για «έναν από τους ελάχιστους πίνακες μεγάλου Ευρωπαίου καλλιτέχνη που απεικονίζουν Αφρικανό». «Ο Κλιμτ φαίνεται πως εκτιμούσε ιδιαίτερα τον πρίγκιπα», προσθέτει, τονίζοντας πως στους πίνακές του συναντά κανείς πολλά αφρικανικά διακοσμητικά στοιχεία.
Το 1897, ο Ντογουόνα ηγείτο αντιπροσωπείας 120 ατόμων σε έκθεση που αναπαριστούσε τη ζωή αφρικανικών κοινοτήτων και προσέλκυε έως 10.000 επισκέπτες την ημέρα. «Οι Βιεννέζοι τους προσκαλούσαν στα καφέ και τους συνόδευαν σε περιηγήσεις – δεν ήταν πλέον απομονωμένοι από το κοινό», αναφέρει ο Βάιντινγκερ.
Η αρχική ιδιοκτήτρια, Ερνεστίν Κλάιν, πέθανε το 1973. Οι κληρονόμοι της κατέληξαν σε εμπιστευτική συμφωνία με τον σημερινό κάτοχο. Παρότι η Αυστρία ενέκρινε την εξαγωγή του έργου, η κυβέρνηση της Ουγγαρίας —υπό τον Βίκτορ Όρμπαν— αμφισβητεί την ισχύ της άδειας, απαιτώντας την επιστροφή του πίνακα, υποστηρίζοντας ότι δεν έπρεπε ποτέ να είχε φύγει από τη χώρα.
Ο γκαλερίστας θεωρεί ότι η μεταβίβαση καλύπτεται από τις Αρχές της Ουάσινγκτον (1998) για την επιστροφή έργων τέχνης που λεηλατήθηκαν κατά την περίοδο του Ολοκαυτώματος.
Οι αυστριακές εισαγγελικές αρχές επιβεβαίωσαν ότι έχουν λάβει εντολή κατάσχεσης από την Ουγγαρία, ανοίγοντας ένα νέο κεφάλαιο στη διαμάχη γύρω από τον χαμένο –και πλέον επανεμφανιζόμενο– πίνακα.
13°
