Η δεκαετία Τραμπ: Το τέλος της αθωότητας στην αμερικανική πολιτική

Δέκα χρόνια μετά την κάθοδο εκείνης της κυλιόμενης σκάλας στον Πύργο Τραμπ, στις 16 Ιουνίου 2015, το πολιτικό τοπίο των Ηνωμένων Πολιτειών έχει μετατραπεί σε κάτι εντελώς άλλο, πιο θορυβώδες, κατά κανόνα πιο επιθετικό. Ο Ντόναλντ Τραμπ δεν είναι πια ένα φαινόμενο, αλλά η νέα κανονικότητα. Η εποχή του δεν έκλεισε μετά το τέλος της πρώτης θητείας. Αντίθετα, τώρα βρίσκεται στο δεύτερο και πιο αποφασισμένο κεφάλαιό της.

Από τον Ιούνιο του 2015 έως σήμερα, ο Τραμπ δεν κυβέρνησε απλώς· απορρόφησε κάθε ίχνος δημόσιου διαλόγου, στραγγίζοντας την πολιτική ζωή, φέρνοντας τα πάντα στα μέτρα του. Δεν χρειάστηκε ποτέ την πλειοψηφία του λαού για να επιβληθεί – ούτε πολιτική εμπειρία, ούτε στρατιωτική θητεία. Μόνο μια τοξική ικανότητα να μετατρέπει την αντιπαράθεση σε καύσιμο.

O  Τραμπ από πρόεδρος-ατύχημα, έγινε πρόεδρος-μοτίβο

Οι New York Times έγραψαν ότι «ο πιο αντιδημοφιλής πρόεδρος στην ιστορία των δημοσκοπήσεων μετέτρεψε τη μειοψηφική στήριξη σε μία από τις πιο ισχυρές πολιτικές δυνάμεις των τελευταίων δεκαετιών». Από πρόεδρος-ατύχημα, έγινε πρόεδρος-μοτίβο. Η επιστροφή του στον Λευκό Οίκο, τον Νοέμβριο του 2024, ήταν για πολλούς η επιβεβαίωση ότι όσα θεωρήθηκαν ένα παροδικό λάθος, τελικά ήταν το προοίμιο των όσων έπονται.

Κανείς δεν περίμενε –ούτε και ο ίδιος– ότι θα μάθαινε να ασκεί εξουσία τόσο αποτελεσματικά. Σήμερα, πέντε μήνες μετά την επανεκλογή του, έχει ήδη διαλύσει ομοσπονδιακές υπηρεσίες, έχει αναστείλει επιστημονικά προγράμματα και έχει κάνει τον όρο «διαφορετικότητα» τοξικό ακόμη και σε εταιρείες που παλιότερα φιγουράριζαν στα diversity reports.

Η διοίκησή του εφαρμόζει έναν νέο κανόνα: «όποιος θίγει τον πρόεδρο, θα τιμωρηθεί». Στρατιώτες στους δρόμους του Λος Άντζελες, αστυνομικές επιχειρήσεις με κουκουλοφόρους πράκτορες που αρπάζουν μετανάστες από τα σπίτια τους, ακόμη και με κανονικά έγγραφα, απέλαση μεταναστών στη Νικαράγουα και αιχμαλωσία τους σε φυλακές υψίστης ασφαλείας – ακόμα κι αν δεν έχουν κάνει κάτι.

Επίσης, προεδρική ανακαίνιση στην Kennedy Center για να φύγουν οι «άβολες» παραστάσεις. Διαγραφή του γκράφιτι Black Lives Matter στην Ουάσιγκτον. Ο τραμπισμός σαν επέλαση μίας πολιτικής ιδεολογίας που φοράει κόκκινα καπέλα.

Ο Νιουτ Γκίνγκριτς, πολιτικός μέντορας του Τραμπ, λέει ότι πρόκειται για «μια βαθιά επανάσταση απέναντι σε ένα κατεστημένο που παραβιάζει το Σύνταγμα για να μείνει στην εξουσία». Ο Λάρι Κάντλοου, πρώην οικονομικός του σύμβουλος, πανηγυρίζει πως ο Τραμπ «μεταμόρφωσε την αντίληψη για τα σύνορα, την Κίνα, τα μεροκάματα και την επιχειρηματικότητα».

Η απέναντι πλευρά βλέπει το ίδιο σκηνικό αλλιώς: μια διολίσθηση στον εθνοκεντρισμό, την πατριαρχία, τη βίαιη χριστιανική δεξιά, τον αυταρχισμό. «Πουλάει ένα παρελθόν που ήταν προσβάσιμο μόνο στους λίγους», εκτιμά η πολιτική επιστήμονας Κριστίνα Γκριρ. «Και υπόσχεται μια σκληρότητα που διαλύει γρήγορα τα δημοκρατικά αντανακλαστικά».

Ο Τραμπ έμαθε το μάθημά του. Στην πρώτη του θητεία ήρθε άπειρος, στη δεύτερη ξέρει ακριβώς τι θέλει να κάνει και ποιον να βάλει απέναντί του. Η επανεκλογή του τον βρήκε υπόδικo, καταδικασμένο για σκάνδαλα – κι όμως περισσότερο κυρίαρχο από ποτέ. Η απόπειρα δολοφονίας εναντίον του, πέρυσι, τον μετέτρεψε σε «μάρτυρα» μιας Αμερικής που παραπαίει. Αντί να ενώσει τη χώρα, όπως συνέβη με τον Ρέιγκαν ή τον Ρούσβελτ, η επίθεση αυτή βάθυνε την πόλωση.

O Tραμπ δείχνει απροσχημάτιστο θαυμασμό για τους αυταρχικούς ηγέτες. Δεν είναι ότι δεν καταλαβαίνει ποιοι είναι, είναι ότι θέλει να τους μοιάσει.

Την ίδια ώρα, το αποτύπωμα του Αμερικανού προέδρου υπερβαίνει τα σύνορα των ΗΠΑ. Στην εξωτερική πολιτική, η «εποχή Τραμπ» φέρνει διαρκώς στα όρια τους παλιές συμμαχίες. Η συνοχή του ΝΑΤΟ και εν γένει των δυτικών συμμαχιών κρέμεται από μια κλωστή – όχι λόγω Ρωσίας, αλλά λόγω Ουάσιγκτον. Ο πρόεδρος απαξιώνει τους εταίρους, συναλλάσσεται μόνο με όρους προσωπικού συμφέροντος και δηλώνει ανοιχτά πως δεν θα βοηθήσει χώρες που δεν «πληρώνουν». Όσοι έχουν δημοκρατικό πολίτευμα με κανόνες και ελέγχους δεν τον εντυπωσιάζουν, δείχνει απροσχημάτιστο θαυμασμό για τους αυταρχικούς ηγέτες: τον Πούτιν, τον Όρμπαν, τον Ερντογάν, ακόμα και τον Σι. Δεν είναι ότι δεν καταλαβαίνει ποιοι είναι, είναι ότι θέλει να τους μοιάσει. Ίσως και να ηγηθεί της «διεθνούς της απολυταρχίας», όπως τον απεικόνισε ο Economist σε ένα εμβληματικό εξώφυλλο, παρουσιάζοντας τον ως μαφιόζο που ηγείται.

Η Ουκρανία για τον Τραμπ είναι απλώς πρόβλημα δημοσίων σχέσεων. Τη βλέπει ως «βαρίδι» στις σχέσεις του με τη Ρωσία. Τον Ζελένσκι, αφού τον αποκάλεσε «δικτάτορα», του επιφύλαξε μία συνάντηση στο Οβάλ Γραφείο που θα μείνει αξέχαστη για χρόνια. Πάγωσε για ένα διάστημα τη στρατιωτική βοήθεια, κατηγόρησε τον ουκρανικό λαό για «αχαριστία», προωθεί μία «ειρηνευτική διαδικασία» που βασίζεται στους όρους της Μόσχας, ενώ περνάει ώρες στο τηλέφωνο με τον Πούτιν. Για εκείνον, η σύγκρουση δεν είναι μάχη υπέρ της ελευθερίας αλλά τηλεοπτικό φόντο σε ένα προσωπικό σίριαλ ισχύος. Η εξωτερική πολιτική δεν ασκείται πια από το Στέιτ Ντιπάρτμεντ, αλλά από το Truth Social.

Παράλληλα, έχει ανατρέψει το παγκόσμιο εμπορικό σύστημα όπως το ξέραμε. Οι δασμοί του –εκβιαστικοί και απρόβλεπτοι– έχουν στρεβλώσει τις αλυσίδες εφοδιασμού, έχουν τινάξει στον αέρα εμπορικές συμφωνίες δεκαετιών και έχουν βάλει την παγκόσμια οικονομία σε μόνιμη κατάσταση νευρικής κρίσης. Η στρατηγική του είναι ένας τιμωρητικός εθνικισμός· ένας πόλεμος δασμών με στόχο όχι την αυτονομία, αλλά την υποταγή. Η Ευρώπη πληρώνει ακριβά την εξάρτησή της και αναζητά δρόμους αυτονομίας. Η Κίνα παίζει άμυνα με εθνικά σχέδια ενίσχυσης. Και οι ΗΠΑ, παρά τις φωνές Wall Street, χτίζουν μια νέα εποχή προστατευτισμού που δεν έχει καμία σχέση με τον φιλελεύθερο κόσμο που οι ίδιοι κάποτε οικοδόμησαν.

O Tραμπ θολώνει τα νερά και διασώζει το αφήγημα μιας «επαναστατικής» αλήθειας

Κι όσο μεγαλώνει η πίεση από την εσωτερική σκηνή –με τελευταίο επεισόδιο τις καταγγελίες Μασκ για δωροδοκίες και κυβερνητικά συμβόλαια– τόσο περισσότερο ο Τραμπ αναζητά απόδραση μέσα από την ένταση. Δαιμονοποιεί πολιτικούς αντιπάλους, φουσκώνει διαφωνίες, στήνει τεχνητές κρίσεις όπως την ανάπτυξη στρατού στο Λος Άντζελες δήθεν για να σώσει την πόλη. Το σόου είναι πάντα προτιμότερο από τη λογοδοσία – για παράδειγμα, μία παρέλαση τύπου Βόρειας Κορέας στο κέντρο της Ουάσιγκτον στέλνει τη δημόσια συζήτηση αλλού. Θολώνει τα νερά και διασώζει το αφήγημα μιας «επαναστατικής» αλήθειας, που μόνο ο ίδιος βλέπει για να την τροφοδοτήσει στο MAGA κοινό του, που ολοένα και περισσότερο θυμίζει cult.

Η εποχή Τραμπ είναι πιο βίαιη – η 6η Ιανουαρίου και η επιδρομή στο Καπιτώλιο ήταν μόνο η αρχή. Δολοφονίες πολιτικών εντός ΗΠΑ σοκάρουν αλλά δεν εκπλήσσουν – το κλίμα βράζει από τοξικότητα. Οι απόπειρες εκφοβισμού ιστορικών πανεπιστημίων και μεγάλων δικηγορικών εταιρειών θυμίζουν ταινίες μαφίας, ενώ μία σειρά πολιτικών μοιάζουν εγκλωβισμένοι σε τηλεοπτικά ριάλιτι – παπαγαλίζουν ασυναρτησίες σε μία απόπειρα να δικαιολογήσουν τα αδικαιολόγητα.

Κι όμως, η εικόνα του παραμένει αδιατάρακτη στη συνείδηση των ψηφοφόρων του. Τα νούμερα δεν λένε ψέματα: 43% αποδοχή, όσο δηλαδή είχε σχεδόν καθ’ όλη τη δεκαετία. Χαμηλότερο ποσοστό απ’ όλους τους προκατόχους τους, μα ποσοστό σταθερό. Το ερώτημα δεν είναι αν θα επιβιώσει ο Τραμπ. Είναι αν το σύστημα θα επιβιώσει του Τραμπ.

Με τον αντιπρόεδρο Τζέι Ντι Βανς, τον υπουργό Εξωτερικών Μάρκο Ρούμπιο και τον παρουσιαστή Τάκερ Κάρλσον να στήνουν ήδη τις βάσεις για τη διαδοχή, το ενδεχόμενο η «εποχή Τραμπ» να συνεχιστεί χωρίς τον ίδιο –σαν μετατραμπισμός– δεν είναι καθόλου απίθανο (ο Στιβ Μπάνον βεβαίως διαρρηγνύει τα ιμάτιά του, υποστηρίζοντας ότι θα έχουμε και 3η θητεία Τραμπ). Η πολιτική του αφήγηση έχει γίνει ταυτότητα. Είναι τοξική, αλλά κολλάει – μένει και καθορίζει τη δημόσια σφαίρα. Και οι νέοι παίκτες έχουν μάθει τους κανόνες του παιχνιδιού: κραυγές, επίθεση, διαστρέβλωση, συνωμοσιολογία, διχασμός, προσωπική εκδίκηση, προφητεία καταστροφής.

Δέκα χρόνια μετά, ο Τραμπ δεν έχει ολοκληρώσει τον κύκλο του. Το αντίθετο. Τώρα τον τετραγωνίζει, κάνοντας την καθημερινή ειδησεογραφία που τον αφορά να μοιάζει με στόμα ανοιχτό που χάσκει από την έκπληξη.