Ο Αριστείδης Καμάρας θυμάται το Γουέμπλεϊ

Την Τετάρτη 2 Ιουνίου κλείνουν πενήντα χρόνια από την ημέρα που ο Παναθηναϊκός έγινε η ελληνική ομάδα που έφτασε σε τελικό κυπέλλου Πρωταθλητριών, αυτό που σήμερα είναι Τσάμπιονς Λιγκ. Σε εκείνον τον τελικό οι παίκτες του Άγιαξ ήταν όλοι Ολλανδοί και του Παναθηναϊκού όλοι Έλληνες.

Πηγαίνοντας στο σπίτι του Αριστείδη Καμάρα σκέφτηκα να του πάρω ένα δώρο. Για καλή μου τύχη το δώρο αυτό αποφάσισα να είναι το βιβλίο που έχουμε γράψει με τον Δημήτρη Νανόπουλο για τη ζωή του. Η σκέψη αυτή αποδείχτηκε χρυσάφι γιατί οδήγησε σε κάτι εντελώς απρόσμενο και υπέροχο. Δίνοντας το βιβλίο στον κύριο Καμάρα, του είπα ότι ο Δημήτρης Νανόπουλος, όπως λέει, ως έφηβος ήταν φανατικός με το ποδόσφαιρο και μάλιστα είχε παίξει στο τσικό του Παναθηναϊκού. Μου είπε ότι δεν το γνώριζε. Εκείνη τη στιγμή μου ήρθε η ιδέα να καλέσω τον κύριο Νανόπουλο και να τους βάλω να συνομιλήσουν. Το έκανα, και υπήρξα αυτήκοος μάρτυρας ενός περίπου δεκαπεντάλεπτου τηλεφωνικού διαλόγου μεταξύ ενός από τους κορυφαίους θεωρητικούς φυσικούς στον κόσμο και του ανθρώπου του οποίου το γκολ με τον Ερυθρό Αστέρα πήγε τον Παναθηναϊκό στον τελικό του Γουέμπλεϊ. Άκουσα τον Δημήτρη Νανόπουλο να του λέει: «Κύριε Καμάρα, θυμάμαι ακόμα ολοζώντανα το γκολ αυτό, μπορώ να σας το περιγράψω» και μετά να του το περιγράφει με απόλυτη ακρίβεια. Τους άκουσα να μιλάνε για τον Μίμη Δομάζο και για την περιβόητη φράση του Πούσκας προς τους παίκτες του Παναθηναϊκού «έντεκα αυτοί, έντεκα εσείς. Τι φοβόσαστε;». Ο Α. Καμάρας τού εξήγησε: «Όλοι νομίζουν ότι τη φράση αυτή ο Πούσκας μας την είπε πριν τον τελικό με τον Άγιαξ, αλλά ήταν στην αρχή της ίδιας χρονιάς, πριν από ένα φιλικό με τη Ρεάλ Μαδρίτης στο Μπερναμπέου, όπου θα παίζαμε μπροστά σε 115.000 θεατές». Ο Δημήτρης Νανόπουλος του είπε για «εκείνο το πρώτο γκολ του Βαν Ντάικ που δέχθηκε ο Παναθηναϊκός στο πέμπτο λεπτό του τελικού, το οποίο τα άλλαξε όλα». Ο Αριστείδης Καμάρας του απάντησε: «Όμως, θα θυμάστε, κύριε καθηγητά, ότι αμέσως μετά πήραμε την μπάλα και την στήσαμε γρήγορα στη σέντρα για να ανταποδώσουμε, γιατί η ψυχολογία που μας είχε περάσει ο Πούσκας ήταν ότι έχουμε ακριβώς τις ίδιες δυνατότητες με τον Άγιαξ».

Επίσης κάποια στιγμή ο Δ. Νανόπουλος ρώτησε για «εκείνον τον παίκτη της Γιουβέντους ο οποίος έπαιζε στην ίδια θέση με εσάς και ο οποίος έκανε το περιβόητο ψαλιδάκι που έμεινε στην ιστορία». «Αυτός ήταν ο Κάρλο Παρόλα, και έχει μείνει στην ιστορία ως “ψαλιδάκι Παρόλα”».

Αυτό που είδα και άκουσα μπροστά μου ήταν δύο άνθρωποι 82 και 73 ετών να γίνονται μικρά παιδιά μιλώντας για το ποδόσφαιρο. Όταν έκλεισαν το τηλέφωνο στην πραγματικότητα μόλις είχα πάρει από τον Αριστείδη Καμάρα την πιο παράξενη συνέντευξη που θα μπορούσα για τον τελικό. Όμως συνέχισα τη συζήτηση γιατί ήθελα να μάθω για την ατμόσφαιρα της εποχής και μερικά πράγματα που με ενδιέφεραν σε σχέση με το ποδόσφαιρο γενικότερα.  

Ζήσατε και παίξατε ποδόσφαιρο σε μια εποχή όπου στην ελληνική κοινωνία κυριαρχούσαν μεγάλα πολιτικά πάθη, υπήρχαν πληγές ανοιχτές, και το ποδόσφαιρο λειτουργούσε σαν ενός είδους βάλσαμο. Όλοι οι ποδοσφαιριστές εκείνης της εποχής ήσασταν καταρχάς παιδιά που μεγαλώσατε μέσα στην εμφυλιακή και μετεμφυλιακή Ελλάδα και υπήρχε το ποδόσφαιρο σαν ένα κοινό νήμα που τους ένωνε όλους.
Να πω με εικόνες αυτό που είπατε. Η Αθήνα τότε ήταν γεμάτη αλάνες και μέσα στο σημερινό κέντρο υπήρχαν γήπεδα σε σημεία που δεν μπορεί να διανοηθεί κανείς. Υπήρχαν γήπεδα που είχαν ως ακραία πλάγια γραμμή την οδό Αχαρνών. Υπήρχαν γήπεδα όπως αυτό των Ελληνορώσων που, περνώντας με το λεωφορείο Κυριακή απόγευμα, έβλεπες στα λίγα μέτρα τις πλάτες των θεατών. Το μοναδικό γήπεδο στην Αθήνα, ναός του ποδοσφαίρου, ήταν αυτό της Λεωφόρου. Υπήρχαν εξέδρες μόνο από την πλευρά της Αλεξάνδρας και της οδού Τσόχα και καθώς στα δύο πέταλα υπήρχαν αγκωνάρια, ο κόσμος ανέβαινε στον Λυκαβηττό για να βλέπει τα παιχνίδια, έστω και από τέτοια απόσταση. Μάλιστα, πρόσφατα ο Μπόλονι θυμήθηκε αυτή την εικόνα γιατί είχε παίξει με την Εθνική Ρουμανίας τότε εδώ ένα παιχνίδι.

Μιας που αναφέρετε την εθνική Ελλάδας, τι ρόλο έπαιζε τότε για τους φιλάθλους;
Εκείνα τα χρόνια είχε γίνει στην Ελλάδα κάποιες φορές το Κύπελλο Ανατολικής Μεσογείου. Δεν υπήρχαν τηλεοράσεις και τα ραδιόφωνα ήταν λίγα, ιδίως σε μια περιοχή όπως η Νέα Φιλαδέλφεια. Όμως, ακόμα και στα ματς με την Αίγυπτο, όπου ξέραμε στην περιοχή ότι υπήρχε προσφυγικό σπίτι με ραδιόφωνο, μαζευόμασταν απέξω και ακούγαμε με ευλάβεια την αναμετάδοση. Με τον Μιχάλη Γιαννακάκο να μεταδίδει.

Το ποδόσφαιρο ήταν ένα πραγματικό κοινωνικό και πολιτιστικό γεγονός…
Θα σας πω κάτι χαρακτηριστικό. Υπάρχει μία φωτογραφία από ματς Παναθηναϊκού - Ολυμπιακού, νομίζω του 1966, με μία φάση που συμβαίνει μπροστά στο πέταλο προς τους Αμπελοκήπους. Δείχνει ένα τάκλιν δικό μου στον Γιούτσο, ο οποίος για να με αποφύγει έχει πηδήξει ψηλά στον αέρα. Είναι ένα πολύ εντυπωσιακό στιγμιότυπο που όμως ταυτόχρονα φαίνεται και ο κόσμος στην εξέδρα. Λοιπόν, από το πρώτο σκαλί μέχρι επάνω, οι οκτώ στους δέκα φοράνε γραβάτα. Αυτό ήταν το ποδόσφαιρο για τον κόσμο τότε.

Όμως, μέσα από το παράδειγμα του Παναθηναϊκού που πήγε στο Γουέμπλεϊ, και με δεδομένο ότι ήσασταν μόνο Έλληνες στην ομάδα, φαίνεται κάτι. Ότι ενώ κουβαλούσατε τα χαρακτηριστικά του λαού μας, εμφανίζεται ένας άνθρωπος, ο Πούσκας, και σας βγάζει άλλα χαρακτηριστικά και αρετές.
Ο Πούσκας αποδέσμευσε τις δέσμιες δυνάμεις που υπήρχαν από την εποχή του Πετρόπουλου, όταν πήραμε βέβαια πρωτάθλημα και νταμπλ, αλλά μέσα σε ένα καθεστώς απόλυτης πειθαρχίας. Βρήκε μία έτοιμη ομάδα η οποία όμως είχε δεσμά και δεν είχε μάθει να κάνει την παραμικρή κίνηση εκτός προγράμματος. Και αυτή την ομάδα την απελευθέρωσε.

Προφανώς αυτή η λογική δεν θα μπορούσε να αφορά μόνο το γήπεδο, αλλά θα ίσχυε και εκτός γηπέδου.
Ακριβώς. Και θα σας πω κάτι πολύ χαρακτηριστικό που συνέβη στην αρχή της χρονιάς που φτάσαμε στο Γουέμπλεϊ. Είχαμε πάει στη Μαδρίτη για ένα φιλικό ματς με τη Ρεάλ. Ο Πετρόπουλος μας είχε μάθει μετά το φαγητό, γύρω στις 8:30, να κάνουμε μία βόλτα γύρω από το ξενοδοχείο και μετά στα δωμάτιά μας. Θυμάμαι λοιπόν ότι την παραμονή του αγώνα με τη Ρεάλ μετά το φαγητό ρωτήσαμε τον Πούσκας αν μπορούμε να πάμε μία βόλτα γύρω από το ξενοδοχείο. Αυτός κοίταξε το ρολόι του και μας είπε «μα φυσικά, είναι πολύ νωρίς, να πάτε όπου θέλετε και σας συνιστώ να πάτε στο κέντρο της πόλης και στο μουσείο του Πράδο και στην πλάθα Μαγιόρκα που έχει ωραία κορίτσια». Και συνέχισε, «όμως από εσάς θέλω τρία πράγματα: να μην πάτε με κάποιο κορίτσι, να μην πιείτε πολύ και στις 12 η ώρα να είστε πίσω». Θυμάμαι ότι κοιταχτήκαμε μεταξύ μας, με τον Δομάζο, τον Αντωνιάδη και τους υπόλοιπους και είπαμε «αυτός μας δουλεύει τώρα». Αυτή την ομάδα λοιπόν την απελευθέρωσε έξω και μέσα στο γήπεδο. Δεν είπε ποτέ στον Γραμμό γιατί έκανε δύο τρίπλες παραπάνω. Ο Δομάζος απελευθερώθηκε τελείως, έκανε ό,τι ήθελε. Εμένα με έβαζε να παίζω πάντα έναν περίεργο ρόλο, να πιάνω τον συντονιστή της αντίπαλης ομάδας, τον Άλαν Μπολ, τον Ατσίμοβιτς, όλους αυτούς.

Στην πορεία προς το Γουέμπλεϊ μπαίνατε στα παιχνίδια έτσι χαλαροί;
Στα παιχνίδια μπαίναμε πολύ σκεπτικοί και συγκροτημένοι, γιατί ξέραμε τι εκπροσωπούμε, και ότι κουβαλάμε τις ελπίδες και τις προσδοκίες ενός ολόκληρου λαού. Όμως είχαμε και μία απόλυτη ηρεμία, όλα τα παιδιά. Ξέραμε πως είχε πολύ μεγάλη σημασία να έχουμε στο νου μας ότι όλος ο λαός τότε ήταν μαζί μας, και μάλιστα με ασύλληπτο τρόπο. Ας πούμε, υπήρχαν τα περιβόητα πανό στη λεωφόρο «ΠΑΟ οι φίλαθλοι του Ολυμπιακού μαζί σας». Τώρα δεν μπορεί αυτό να χωρέσει στο μυαλό κάποιων, αλλά έτσι ήταν τότε τα πράγματα.

Εκείνη είναι μία στιγμή που μάλλον το ελληνικό ποδόσφαιρο ήταν μπροστά από την ελληνική κοινωνία και την οδηγεί.
Αυτό ισχύει. Όταν στο Γουέμπλεϊ δεχτήκαμε στο 5ο λεπτό εκείνο το γκολ με τον Βαν Ντάικ, οποιαδήποτε άλλη ομάδα θα πάγωνε. Ο Πούσκας άρχισε να φωνάζει: «Μπροστά, μπροστά!». Εμείς πήραμε την μπάλα από τα δίχτυα μας, αμέσως με τον Δομάζο και πήγαμε στη σέντρα για να αρχίσει το ματς και να πάρουμε το αίμα μας πίσω. Αυτό δείχνει κάτι... 

 

Δείχνει τον χαρακτήρα σας.
Ο πράσινος χλοοτάπητας βγάζει τον χαρακτήρα του ποδοσφαιριστή, όπως η πράσινη τσόχα βγάζει τον χαρακτήρα του παίχτη.

Μιας και λέτε αυτό, ως παίχτες είχατε κάποια γούρια που εμείς δεν αντιλαμβανόμασταν τότε;
Ο καθένας είχε τα δικά του. Εμένα επειδή με έσφιγγαν τα λάστιχα από τις κάλτσες, τις έδενα με ένα κορδονάκι χαλαρά για να μην πέσουν. Αυτό δείχνει πόσο ανάγκη ψυχική έχεις να μην αλλάξει τίποτα. Ο Σούρπης ήθελε στο γήπεδο να βγαίνουμε με συγκεκριμένο τρόπο, εγώ προτελευταίος και αυτός τελευταίος. 

Μετά από όλα αυτά τι λέτε ότι σας έχει προσφέρει το ποδόσφαιρο;
Το ποδόσφαιρο έπαιξε πολύ σημαντικό ρόλο στη ζωή μου γιατί πρώτα από όλα μου έδωσε τη δυνατότητα να απλωθώ ως προσωπικότητα. Το πιο σημαντικό ήταν ότι ταξίδεψα, επισκέφτηκα χώρες που δεν θα μπορούσα εκείνη την εποχή να πάω αλλιώς και το κυριότερο όλων ότι επισκέφτηκα τα πιο σπουδαία μουσεία του κόσμου. 

---

Υ.Γ. Ο Δημήτρης Νανόπουλος με τον Αριστείδη Καμάρα έδωσαν ραντεβού στο αμέσως επόμενο διάστημα να τα πουν από κοντά. Για αυτή τη συνάντηση υπόσχομαι ότι θα γράψω άρθρο στην ATHENS VOICE.