Τα αληθινά πρόσωπα της μετεπαναστατικής Ελλάδας

Φανταστείτε ότι με κάποιον μαγικό τρόπο καταφέρνετε να γυρίσετε πίσω στον χρόνο, σχεδόν 200 χρόνια. Βρίσκεστε στην ελεύθερη Ελλάδα, μετά το τέλος της Επανάστασης, στα χρόνια του Όθωνα. Και έχετε τη δυνατότητα να βρίσκεστε ανάμεσα σε μπαρουτοκαπνισμένους αγωνιστές, κάνετε παρέα με τον Κολοκοτρώνη και τον Νικηταρά, συναναστρέφεστε με ιερωμένους, πολιτικούς, καθημερινούς ανθρώπους. Το πιθανότερο είναι ότι θα θέλατε να είχατε μαζί σας και μια φωτογραφική μηχανή, έστω ένα καλό κινητό, για να απαθανατίσετε όλα αυτά τα πρόσωπα αλλά και εικόνες της εποχής.

Αλλά τίποτα απ’ αυτά δεν μπορεί να είναι αληθινό. Γι’ αυτό και ο συλλογικός τόμος «Η Ιστορία έχει πρόσωπο - Μορφές του 1821 στην Ελλάδα του Όθωνα από τον Βέλγο διπλωμάτη Benjamin Mary» είναι ένας αληθινός θησαυρός. Πρόκειται για έναν τόμο που περιλαμβάνει 125 σχέδια με ατομικές ή συλλογικές προσωπογραφίες, από περισσότερα από 300 διαφορετικά πρόσωπα, όλα ζωγραφισμένα από τον Βέλγο διπλωμάτη και ζωγράφο Benjamin Mary. 

Το 2016 το Ίδρυμα Σύλβιας Ιωάννου απέκτησε σε δημοπρασία το σχετικό λεύκωμα, συνεργάστηκε με τον εξειδικευμένο στην ιστορική προσωπογραφία φορέα στην Ελλάδα, το Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, και παραδίδει σήμερα μία σπουδαία δουλειά που όχι μόνο κοσμεί τις βιβλιοθήκες μας, αλλά φέρνει για πρώτη φορά στο φως της δημοσιότητας το σπάνιο τεκμήριο με τις πληροφορίες που το συνοδεύουν.

Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Ήταν Ιούλιος του 1839 όταν ο Βέλγος διπλωμάτης Benjamin Mary έφτασε στην Αθήνα, με αποστολή τη σύναψη μιας εμπορικής συμφωνίας μεταξύ των δύο χωρών. Ο Benjamin εκτός από διπλωμάτης ήταν και ζωγράφος. Ήταν ακόμη ένας εξαιρετικός φυσιογνωμιστής. Επίσης, μάλλον δεν ήταν εύκολος άνθρωπος. Απ’ όσα ξέρουμε για εκείνον, ήταν υποχόνδριος με την υγεία του, δεν τον ενδιέφερε ούτε η αρχαιότητα, ούτε τα ήθη και τα έθιμα των Ελλήνων, ήταν όμως συγκλονισμένος από τη γενναιότητα των επαναστατών. Και με ένα πενάκι στο χέρι, ζωγράφιζε σχεδόν όποιον είχε μπροστά του. 

Η εμβληματική μορφή του Κολοκοτρώνη, αλλά αυτή τη φορά χωρίς την περικεφαλαία του, βρίσκεται σε δύο σημεία στο βιβλίο. Το ένα σχέδιο, που κοσμεί το εξώφυλλο, φιλοτεχνείται όταν ο Γέρος του Μοριά διανύει το τελευταίο έτος της ζωής του. Το δεύτερο σχέδιο απεικονίζει τον Κολοκοτρώνη ολόσωμο, στο νεκροκρέβατο, με τον Mary να αποδίδει τα φυσιογνωμικά χαρακτηριστικά με εντυπωσιακό τρόπο. Δεν γνωρίζουμε τι σκέφτηκε όταν αποφάσισε να σχεδιάσει τον ηλικιωμένο Νικηταρά σε κάποια στιγμή που τον είχε πάρει ο ύπνος στην πολυθρόνα, αλλά το έκανε κι αυτό. Ακόμα και ο γερουσιαστής Λάζαρος Κουντουριώτης, γνωστός για τον κλειστό του χαρακτήρα, πόζαρε με άνεση στον Mary. Και δίπλα σε αυτούς, οι πρωθυπουργοί Ιωάννης Κωλέττης και Ανδρέας Μεταξάς, ιερωμένοι, άνθρωποι της καθημερινότητας, ναυτικοί και ψαράδες – όλοι είχαν ενδιαφέρον για τον καλλιτέχνη-διπλωμάτη. Μάλιστα, φροντίζει να μας δίνει και επιπλέον πληροφορίες, πέραν της εικόνας, καθώς ζητά απ’ όσους ζωγραφίζει να υπογράψουν το έργο. Έτσι, έχουμε τη γνήσια υπογραφή τους. Κι επιπλέον, πολλές φορές, σημειώνει πληροφορίες για τον τόπο και τον χρόνο.

Ανάμεσα στα άλλα, τα σχέδια του Mary φέρνουν στο φως νέα δεδομένα. Όπως την απεικόνιση της Εθνοσυνέλευσης του 1843-1844, με τα σκίτσα δεκάδων ανδρών ο ένας δίπλα στον άλλον, που θυμίζει πραγματικό φωτορεπορτάζ. Εκεί, μάλιστα, συμμετείχαν και τρεις γυναίκες, δύο εκ των οποίων έγινε δυνατό να ταυτοποιηθούν: Η Δούκισσα της Πλακεντίας, παθιασμένη με τον Ιωάννη Κωλέττη, και η Μαντάμ Ροζού, φανατική θαυμάστρια του Θεόδωρου Δηλιγιάννη.

Η σπουδαία αυτή έκδοση, στην οποία οι προσωπογραφίες παρουσιάζονται σε φυσικό σχεδόν μέγεθος, συμπληρώνεται με εισαγωγικά σημειώματα που περιγράφουν το τεκμήριο καθαυτό, την εποχή και τον διπλωμάτη-ζωγράφο, το εκκλησιαστικό ζήτημα της περιόδου, την παρουσία της Κύπρου στο λεύκωμα και, τέλος, με βιογραφικά σημειώματα των εικονιζομένων, αρκετοί από τους οποίους ταυτίστηκαν έπειτα από ενδελεχή έρευνα.

Πληροφορίες

Η επιστημονική επιμέλεια και ο συντονισμός της έρευνας έγινε από τη Χαρίκλεια Γ. Δημακοπούλου. Έρευνα – Κείμενα: Ιφιγένεια Βογιατζή, Μαρία Γιουρούκου, Χαρίκλεια Γ. Δημακοπούλου, Δήμητρα Κουκίου, Leonora Navari, Γιώργος Τζεδόπουλος. Τον τόμο, ο οποίος σύντομα θα κυκλοφορήσει και στα αγγλικά, μπορείτε να βρείτε σε ενημερωμένα βιβλιοπωλεία και στην ιστοσελίδα των εκδόσεων AdVenture ΑΕ, που έχει την κεντρική διάθεση της έκδοσης (www.adventuresa.gr). Επικοινωνία: info@adventuresa.gr, 2107291063.