«Φιρντάους»: Φεμινισμός αλά αραβικά

Η μαρτυρία «Φιρντάους» της Αιγύπτιας Ναουάλ Αλ Σααντάουι, που μόλις κυκλοφόρησε από τις καλές εκδόσεις «Δώμα» σε μετάφραση Ελένης Καπετανάκη, δεν είναι απλά ένα ακόμα φεμινιστικό βιβλίο.

Tο «Φιρντάους» είναι τα όσα λέει την τελευταία νύχτα πριν την εκτέλεσή της («αύριο το πρωί δε θα ’μαι εδώ, δε θα ’μαι σε κανένα γνωστό μέρος») μια θανατοποινίτισσα δολοφόνος στην ψυχίατρο της φυλακής, η οποία εμφανίζεται σαν αφηγήτρια μονάχα στην αρχή και το τέλος του βιβλίου. Το ενδιάμεσο είναι τα λόγια της ίδιας της Φιρντάους. Είναι η ιστορία μιας πάμφτωχης και κατατρεγμένης νεαρής αγρότισσας, που υφίσταται κλειτοριδεκτομή (όπως άλλωστε και η ψυχίατρος), αλλά καταφέρνει να πάει στην πόλη και να σπουδάσει στο Γυμνάσιο, όπου μορφώνεται στη (σκονισμένη) βιβλιοθήκη του σχολείου, υφίσταται άγρια αντρική καταπίεση, την παντρεύουν μ’ ένα γέρο, πιάνει ωστόσο φτωχικές δουλειές, πορνεύεται, απελευθερώνεται σχετικά, ερωτεύεται (πάντα με απογοήτευση, ακόμα κι έναν αριστερό συνδικαλιστή), φεύγει και ξαναφεύγει συνέχεια στο δρόμο («το μόνο ασφαλές μέρος όπου μπορούσα να σωθώ») κάθε φορά που οι άντρες ασκούν βία πάνω της, εργάζεται σαν υπάλληλος σε εταιρεία, προβληματίζεται συνέχεια για τη θέση της γυναίκας στο σύστημα εκμετάλλευσης, πορνεύεται ξανά και συστηματικότερα, ώσπου σχεδόν πλουτίζει από το επάγγελμά της. Όταν όμως ένας νταβατζής τής αυτοεπιβάλλεται και απομυζά τα κέρδη της με το «έτσι το θέλω», μην επιτρέποντάς της διαφυγή, τον σκοτώνει.

Το σημαντικότερο στη μαρτυρία είναι ότι η Φιρντάους δεν μετανιώνει, δεν ζητάει χάρη από τον πρόεδρο της χώρας (ενώ μπορεί), δεν μασάει τα λόγια της και, καταγγέλλοντας το φαλλοκρατικό σύστημα, φτάνει στη δική της αλήθεια και, τελικά, στο θάνατο, καθαρή κι εξαγνισμένη.

Παίρνω τη συνέντευξη από τη μεταφράστρια, την Ελένη Καπετανάκη, έχοντας μόλις ολοκληρώσει την ανάγνωση αυτού του βιβλίου, υπό το κράτος εντονότατων εντυπώσεων.

Kυρία Καπετανάκη, εσείς εντοπίσατε το βιβλίο ή ο εκδότης;
Εγώ, γιατί παρακολουθώ συστηματικά ό,τι σημαντικό βγαίνει στα αραβικά, μια γλώσσα που την έμαθα ως ξένη από αγάπη για τον αραβικό πολιτισμό. Το είχα προτείνει από χρόνια, αλλά άλλοι εκδότες το είχαν απορρίψει. Εξάλλου το βιβλίο έχει βγει από το 1975, είναι παγκόσμια κορυφαίο σε πωλήσεις και επιρροή, έχει πουλήσει πάνω από ένα εκατομμύριο αντίτυπα και διδάσκεται σε πανεπιστήμια ανά τον κόσμο.  

Τι σημαίνει Φιρντάους;
Παράδεισος, και μάλιστα το τελευταίο επίπεδο του παραδείσου, το ανώτατο. Είναι ο αρχικός τίτλος του βιβλίου, στα αγγλικά κυκλοφόρησε ως «Γυναίκες στο σημείο μηδέν». 

Πείτε μας δυο λόγια για αυτήν.
Η Ναουάλ είναι 88 χρονώ σήμερα, ένας ζωντανός θρύλος στον αραβικό και ταυτόχρονα στο φεμινιστικό κόσμο. Ψυχίατρος και συγγραφέας, με φυλάκιση και διώξεις στη χώρα της (όπου πάντως έχει επανέλθει), έχοντας ζήσει πολλά χρόνια και στις ΗΠΑ, είναι μια διαπρεπής φυσιογνωμία στο γυναικείο κίνημα, το οποίο υπηρέτησε με τη ζωή, το επάγγελμα, τη γενική  δράση και την πένα της σε συνθήκες  κάθε άλλο παρά εύκολες. Έχει θεωρηθεί «Σιμόν ντε Μποβουάρ του αραβικού κόσμου» και της έχουν απονεμηθεί πλήθος βραβεία και τιμητικοί τίτλοι. Είναι ιδρυτικό μέλος της «Αραβικής Ένωσης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα» και της «Ένωσης Αλληλεγγύης για τις γυναίκες στον αραβικό κόσμο».

 

Είστε η πρώτη που διαβάσατε το βιβλίο στα ελληνικά, μεταφράζοντάς το. Υπάρχει κάποιο σχόλιο που θέλετε να κάνετε;
Θέλω να τονίσω ότι Φιρντάους μπορεί να είναι ή να γίνει οποιαδήποτε γυναίκα παντού κι όχι μόνο στην Αίγυπτο ή άλλη αραβική χώρα. Οι πατριαρχικές δομές λειτουργούν ανεξάρτητα από γεωγραφία, θρησκεία, κοινωνική τάξη ή μορφωτικό επίπεδο.