Μαρίνα Φωκίδη, τι ετοιμάζεις για την ARCOmadrid 2023;

Λίγες μέρες αφότου έκλεισαν οι πύλες της φετινής επετειακής της διοργάνωσης, η ARCOmadrid άρχισε να μοιράζεται νέα για την επόμενη έκδοσή της. Από τις 22 έως τις 26 Φεβρουαρίου 2023, λοιπόν, στο εκθεσιακό και συνεδριακό IFEMA MADRID, η ισπανική φουάρ –μια από τις μεγαλύτερες εμπορικές εκθέσεις για την τέχνη στην Ευρώπη– θέτει στο επίκεντρό της την Μεσόγειο, τη θάλασσα που μας ενώνει αλλά μέσα στις χιλιετηρίδες ταυτόχρονα έχει αποτελέσει πεδίο αντικρουόμενων διεκδικήσεων.  

Υπό τον τίτλο «Μεσόγειος: μια στρόγγυλη θάλασσα», η κεντρική έκθεση θα φέρει την υπογραφή της Μαρίνας Φωκίδη, σχεδόν δύο δεκαετίες αφότου μια άλλη Ελληνίδα επιμελήτρια, η νυν διευθύντρια του Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης Κατερίνα Γρέγου, είχε τον ρόλο της Επιτρόπου για την Ελλάδα στην διοργάνωση του 2004. «Κλήθηκα από την ARCO να επιμεληθώ το κεντρικό πρόγραμμα και την κεντρική θεματική με στόχο να ξανανοίξουμε τη συζήτηση γύρω από τη νότια Ευρώπη και τις σχέσεις των χωρών που την απαρτίζουν» μας αναφέρει η Φωκίδη σχετικά. «Μέσα από τη συζήτησή μας με τη διευθύντριά της φουάρ Maribel Lopez διευρύναμε αυτή την ενότητα επαναφέροντας στην επιφάνεια τη συζήτηση γύρω από την Μεσόγειο. Η ιδέα είναι ότι θα την προσεγγίσουμε από διαφορετικές, πολλαπλές οπτικές γωνίες και όχι μέσω του ευρωκεντρικού βλέμματος».

Με αυτό το σκεπτικό, η Ελληνίδα επιμελήτρια με τη διεθνή παρουσία, ιδρύτρια της Kunsthalle Athena και της έκδοσης South as a State of Mind, κάλεσε ως συμβούλους την Ισραηλινή επιμελήτρια Hila Peleg, η οποία εργάζεται στο Haus der Kulturen der Welt (HKW) του Βερολίνου, την Μαροκινογαλλίδα καλλιτέχνιδα Bouchra Khalili και τον επιμελητή και καλλιτέχνη από την Ανδαλουσία Pedro Romero (ο οποίος θα συντονίσει ένα δημόσιο πρόγραμμα επικεντρωμένο στον ήχο και την κίνηση στον συγκεκριμένο γεωγραφικό χώρο). Να τολμήσουμε μια πρόβλεψη ότι στα 650 τετραγωνικά της έκθεσης, που θα καταλάβουν περί τους 20 καλλιτέχνες, όπως και στο παράλληλο πρόγραμμα ομιλιών και lecture performances, η Ελλάδα και η ανατολική Μεσόγειος θα έχουν έντονη παρουσία; Η σύνθεση της επιμελητικής ομάδας μας προϊδεάζει σχετικά.

Η Μαρίνα Φωκίδη για το πρόγραμμα «Μεσόγειος: μια στρόγγυλη θάλασσα» στην ARCOmadrid 2023

«Η προσέγγιση της “Μεσόγειου” ως θέμα στο πλαίσιο της ARCOmadrid φαντάζει σύνθετο εγχείρημα. Πώς μπορούμε να ανοίξουμε μια συζήτηση γι’ αυτό το ανεξέλεγκτο, γλυκόπικρο πλάσμα; Πώς μπορούμε να υποκινήσουμε μια επανένωση με επίκεντρο αυτήν την αμφισβητούμενη θάλασσα, η οποία έχει διαμορφωθεί (και συνεχίζει να διαμορφώνεται) από διαδοχικές κατακτήσεις και ιμπεριαλιστικούς κανόνες, καθώς και από ένα μοναδικό είδος «συνύπαρξης»: ένα σύνολο μετασχηματιστικών συμμαχιών Νότου-Νότου που έχουν επηρεάσει τις κοινωνίες σε όλο τον κόσμο;», διερωτάται η Ελληνίδα επιμελήτρια, η οποία έχει εστιάσει τα θεωρητικά ενδιαφέροντά της στην έννοια του Νότου και την «αμφισβήτηση της επικρατούσας νομισματικής οικονομίας με μια οικονομία αγάπης αξιοποιώντας τη δύναμη των διαπολιτισμικών φιλιών».

Η κεντρική έκθεση στην Μαδρίτη θα επιχειρήσει να εξετάσει τι σημαίνει η mare nostrum για τους ανθρώπους που κατοικούν στις ακτές και τα νησιά της και την διασχίζουν. «Στοχεύει να κινητοποιήσει δίκτυα που δραστηριοποιούνται από τα κάτω προς τα πάνω, όπως και πλαγίως, σε μια προσπάθεια να υποκινήσει ένα σημείο συνάντησης για κοινές εντάσεις», σημειώνει η Φωκίδη. «Αντλώντας προοπτικές από τις ακτές της Μεσογείου, ευελπιστούμε να ενεργοποιήσουμε έναν προσωρινό χώρο όπου οι συμμετέχοντες θα προσεγγίσουν τον χρόνο, την ιστορία και τη συγχρονικότητα, με όποιον τρόπο επιθυμούν –πέρα από επιβεβλημένους περιορισμούς και πολιτιστικές παραδοχές. Η πρόσφατη απομόνωσή μας προώθησε ένα νέο είδος αποξένωσης, μεγαλύτερης από πριν. Η δημιουργία ενός χώρου όπου οι άνθρωποι μπορούν να συναντηθούν (ξανά) και να φανταστούν τη δυνατότητα άλλων τρόπων ύπαρξης στον κόσμο, φαίνεται να είναι μια καλή θεραπεία για την επαναπροσέγγιση μιας δημιουργικής συντροφικότητας.

Η Μεσόγειος θάλασσα είναι στρογγυλή, το ίδιο και η φούστα ενός δερβίση που στροβιλίζεται, η επαναλαμβανόμενη χειρονομία ενός χορευτή φλαμένκο, το σχήμα ενός παραδοσιακού ελληνικού χορού, μια σωσίβια λέμβος στη μέση της θάλασσας (η άλλη πλευρά της «συνύπαρξης»). Το ίδιο και ο ήλιος και το φεγγάρι. Στην πραγματικότητα, ό,τι υπάρχει στον κόσμο λειτουργεί με κυκλικές κινήσεις και μοτίβα. Ένας κύκλος δεν έχει γραμμή βάσης. Δεν έχει δεξιά ή αριστερά, κάτω ή πάνω. Κυλάει. Ο τροχός γυρίζει. Ίσως, λοιπόν, να χρειάζεται και πάλι επειγόντως μια πιο σφαιρική επίγνωση, απέναντι σ’ αυτή την πολύ ιδιαίτερη περιοχή με την ρευστή και ασταθή γεωγραφία και βαρύτητα».

ARCOmadrid 2023: η επιμελητική ομάδα πίσω από την κεντρική έκθεση

Η Μαρίνα Φωκίδη είναι επιμελήτρια, συγγραφέας και δημιουργός πολιτιστικών φορέων με έδρα την Αθήνα. Το 2010 ίδρυσε τον ανεξάρτητο χώρο Kunsthalle Athena, ενώ το 2012 ξεκίνησε το εξαμηνιαίο πολιτιστικό περιοδικό South as a State of Mind. Το 2014, προσκλήθηκε από τον καλλιτεχνικό διευθυντή της documenta 14, Adam Szymczyk να συμμετέχει στη βασική της ομάδα. Αυτή την περίοδο επιμελείται το δημόσιο πρόγραμμα της Διεθνούς Θερινής Ακαδημίας Καλών Τεχνών του Σάλτσμπουργκ. Έχει υπογράψει την επιμέλεια, μεταξύ άλλων, του ετήσιου προγράμματος EADJ (Engine of Art Democracy and Justice) Living in Common in the Precarious Souths του Πανεπιστημίου Βάντερμπιλτ το 2020, για το οποίο έλαβε το βραβείο αριστείας από την Ένωση Επιμελητών Μουσείων Τέχνης (ΗΠΑ)· του ελληνικού περιπτέρου στην 50ή Μπιενάλε της Βενετίας· τις εκθέσεις και το δημόσιο πρόγραμμα στο Art Space Pythagorion του Ιδρύματος Schwarz μεταξύ 2013-2014. Το 2001 υπήρξε και μία από τις επιμελήτριες της 1ης Μπιενάλε των Τιράνων. Δίνει διαλέξεις και σεμινάρια και συμμετέχει σε συζητήσεις σε ιδρύματα όπως το Πανεπιστήμιο των Τεχνών UDK, την Σχολή Γραφιστικής και Τέχνης του Βιβλίου της Ακαδημίας Καλών Τεχνών της Λειψίας, το HEAD- Geneva (την Σχολή Καλών και Εφαρμοσμένων Τεχνών της Γενεύης),  την πλατφόρμα Conversations της Art Basel, τις Μπιενάλε του Σάο Πάολο, του Λίβερπουλ και του Βερολίνου. Είναι μέλος της συντακτικής επιτροπής του Flash Art Magazine ενώ έχει συμμετάσχει και σε κριτικές επιτροπές για διεθνή βραβεία, όπως το Furla Award, το Βραβείο ΔΕΣΤΕ και το βραβείο BES Revelaco του Μουσείο Serralves για αναδυόμενους Πορτογάλους καλλιτέχνες.

Έχοντας τη βάση της στο Παρίσι και το Βερολίνο, η γεννημένη στο Μαρόκο Μπουσρά Καλιλί εργάζεται ως καλλιτέχνιδα αλλά και ως καθηγήτρια στο Τμήμα Καλλιτεχνικών Στρατηγικών του Πανεπιστημίου Εφαρμοσμένων Τεχνών της Βιέννης. Εκφράζεται κυρίως με μέσο το βίντεο, τις ταινίες, τις εγκαταστάσεις, την φωτογραφία, την χαρακτική και εκδοτικά πρότζεκτ. Τις τελευταίες δύο δεκαετίες συνεργάζεται με παράτυπους μετανάστες εργάτες και κοινότητες μεταναστών σε αναπτυγμένες χώρες για θέματα που σχετίζονται με την αποικιοκρατία και την πολιτική μνήμης του αντιαποικιακού αγώνα και της διεθνούς αλληλεγγύης. Μέσα από το έργο της διερευνά ζητήματα αυτο-εκπροσώπησης, δημόσιας προβολής και στρατηγικών αντίστασης ανθρώπων οι οποίοι είναι «αόρατοι» για τα έθνη-κράτη. Δουλειά της έχει παρουσιαστεί σε ατομικές εκθέσεις σε μουσεία και ιδρύματα ανά τον κόσμο (πιο πρόσφατα στο Bildmuseet στην Ουμέα της Σουηδίας και το Μουσείο Καλών Τεχνών στην Βοστώνη, αλλά και στο Μουσείο Folkwang στην Έσση, στα Jeu de Paume και Palais de Tokyo στο Παρίσι, στο MAXXI στη Ρώμη, στην Secession στη Βιέννη, στο CAAC στη Σεβίλλη, στο MoMA στη Νέα Υόρκη), ενώ έχει συμμετάσχει και σε μεγάλες διοργανώσεις (μεταξύ άλλων στην Documenta 14 στην Αθήνα και το Κάσελ, στην Τριενάλε του Μιλάνου, στην Asian Biennial της Ταϊπέι, στην 55^η Μπιενάλε της Βενετίας και στην 10^η Μπιενάλε της Σάρτζα.

Η Χίλα Πελέγκ  είναι επιμελήτρια στο Haus der Kulturen der Welt (HKW) στο Βερολίνο και με αυτή την ιδιότητα έχει εργαστεί επίσης στην documenta 14, στην 10^η Μπιενάλε της Σαγκάης και στην Manifesta 7 στο Τρεντίνο-Νότιο Τυρόλο. Το 2010 ίδρυσε το Berlin Documentary Forum, μια διετή συνάντηση αφιερωμένη στην παραγωγή και παρουσίαση σύγχρονων και ιστορικών πρακτικών τεκμηρίωσης σε ένα διεπιστημονικό πλαίσιο. Υπήρξε επισκέπτρια επιμελήτρια στο Κέντρο Πομπιντού στο Παρίσι (2018) και στο Καναδικό Κέντρο για την Αρχιτεκτονική στο Μόντρεαλ (2019).