Το τραγούδι του νεκρού αδελφού

«Με το Τραγούδι του νεκρού αδελφού ταυτίζομαι περισσότερο απ’ ό,τι με οποιοδήποτε άλλο έργο μου, από κάθε άποψη: μουσική, ανθρώπινη, βιωματική, αγωνιστική και προπαντός “ελληνική”,  μιας και ο Εμφύλιος βύθισε την Ελλάδα

στα δάκρυα, στο αίμα και στη δίχως τέλος δοκιμασία».

Μίκης Θεοδωράκης

Γραμμένο το 1961, το Τραγούδι του νεκρού αδελφού είναι ένα από τα κορυφαία έργα του μεγάλου Έλληνα δημιουργού. Το έργο είναι μια λαϊκή τραγωδία εμπνευσμένη από τον εμφύλιο αλληλοσπαραγμό που ξέσπασε μετά από την εθνική εποποιία κατά του φασισμού. Το Τραγούδι του νεκρού αδελφού περιλαμβάνει οκτώ ανυπέρβλητα λαϊκά τραγούδια, σε μουσική και στίχους του συνθέτη (πλην ενός, τους στίχους του οποίου έγραψε ο Κώστας Βίρβος). Το έργο, που διαπνέεται από μια συγκίνηση αρχετυπική –σχεδόν θρησκευτική–, είναι ένας ύμνος στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια και στη συλλογική ανάγκη για μνήμη. Ταυτόχρονα, αποτελεί ένα γενναίο κάλεσμα σε εθνική ομοψυχία, σκύβοντας με συγκλονιστική ωριμότητα πάνω στις πληγές του Εμφυλίου, οι οποίες την εποχή που γράφτηκε ήταν ακόμα ανοιχτές.

Η πρώτη παρουσίαση του Τραγουδιού έγινε το 1962 από τον θίασο του Μάνου Κατράκη, με βασικό ερμηνευτή τον Γρηγόρη Μπιθικώτση στην κορυφαία ίσως στιγμή του. Έκτοτε ακολούθησαν κι άλλες παραστάσεις, ανάμεσα στις οποίες ξεχωριστή θέση κατέχουν εκείνες του Θανάση Παπαγεωργίου του Θεάτρου Στοά (1999).

Τα «Λυρικά» που πρόσθεσε ο Μίκης Θεοδωράκης στη νέα επεξαργασία του έργου έρχονται και ολοκληρώνουν ιδανικά «Το Τραγούδι του Νεκρού Αδελφού». Αν και γράφτηκαν το 1977, συντροφεύουν με απόλυτη αρμονία την αφήγηση και τις μαρτυρίες του συγγραφέα Μίκη Θεοδωράκη για τη μεταπολεμική και προεμφυλιακή Ελλάδα των Δεκεμβριανών, της προδοσίας, των ψεύτικων και αληθινών αντιθέσεων. Τα «Λυρικά» είχαν την ιδιαιτερότητα να γραφτεί πρώτα η μουσική και μετά οι στίχοι από τον ποιητή και «συντοπίτη» του Μίκη Θεοδωράκη στη Μακρόνησο, Τάσο Λειβαδίτη. Τα «Λυρικά» πρωτοτραγούδησε ο ίδιος ο Μίκης Θεοδωράκης και ηχογραφήθηκαν ζωντανά στο Λυκαβηττό το 1977.

Μια νέα εκδοχή, ένας μεγάλος θίασος

Φέτος, δεκαπέντε χρόνια μετά από την πρώτη του συνάντηση με το μυθικό αυτό έργο και πενήντα δύο χρόνια από την πρώτη παρουσίαση, ο Θανάσης Παπαγεωργίου επανέρχεται στο Τραγούδι του νεκρού αδελφού και το προσεγγίζει εκ νέου με μια σύγχρονη ματιά.

Η νέα εκδοχή, που προέκυψε ως φόρος τιμής του σκηνοθέτη προς τον μεγάλο δημιουργό, διατηρεί το κατανυκτικό αίσθημα που διατρέχει το έργο, προεκτείνοντας την προβληματική του προς το σήμερα. Η παράσταση ανεβαίνει μ’ έναν σπουδαίο θίασο, ένα σύνολο πενήντα ηθοποιών, τραγουδιστών, χορευτών και μουσικών, που περιλαμβάνει σημαντικές προσωπικότητες του ελληνικού θεάτρου και πενταγράμμου. Τους βασικούς ρόλους ερμηνεύουν η Λήδα Πρωτοψάλτη, ο Κώστας Αρζόγλου, ο Νίκος |Αρβανίτης, ο Χρήστος Πλαίνης, η Εύα Καμινάρη η Στέλλα Γκίκα και ο Χρήστος Κάλοου. Τα Λυρικά ερμηνεύουν ο Κώστας Θωμαΐδης, η Καλιόπη Βέτα και η Μπέτυ Χαρλαύτη συνοδευόμενοι από μία κιθάρα και ένα ακορντεόν σε μία κατανυκτική νέα ενορχήστρωση του Γιάννη Μπελώνη σύμφωνα με την επιθυμία και έμπνευση του ίδιου του Μίκη Θεοδωράκη. Στον εξέχοντα ρόλο του Λαϊκού Τραγοιστή ο Κώστας Μακεδόνας με μεγαλοπρέπεια αποδίδει τα αθάνατα τραγούδια του έργου. Μαζί τους η «Λαϊκή Ορχήστρα Μίκης Θεοδωράκης» υπό τον Γιάννη Μπελώνη, που με την καθοδήγηση του Μίκη Θεοδωράκη πραγματοποίησε τις ενορχηστρώσεις.