Η Άλκη Ζέη συνομιλεί με την επιμελήτριά της Ελένη Μπούρα με αφορμή το βιβλίο «Πόσο θα ζήσεις ακόμα, γιαγιά;», εκδόσεις Μεταίχμιο
«Πόσο θα ζήσεις ακόμα, γιαγιά; Με παζαρεύουν τα εγγόνια μου για το πόσο θα ζήσω ακόμα... Κοιτάζω την εφημερίδα. Δευτέρα 7 Αυγούστου 2017. Τρομάζω.
Πώς έφτασα ως εδώ. Είχα υποσχεθεί στα παιδιά δεκατρία χρόνια. Αν και μου φαινότανε πάρα πολλά... τότε [το 2000]. Ποιoς μου χάρισε γενναιόδωρα άλλα τέσσερα κι ίσως απομένουν και κάποια ρέστα ακόμα;»
Με αυτή την ιστορία ξεκινάει το καινούργιο βιβλίο της Άλκης Ζέη «Πόσο θα ζήσεις ακόμα, γιαγιά;» (εκδ. Μεταίχμιο). Ένα βιβλίο με ιστορίες αυτοβιογραφικές και «ιστορίες που κι αν δεν συνέβησαν, μπορούσαν να είχαν συμβεί». Όλες από την εποχή της Αντίστασης και τη μετέπειτα, του Εμφυλίου, που είχαν γραφτεί και δημοσιευτεί από δω κι από κει. Και θα μπορούσε να πει κανείς, γιατί να τις διαβάσουμε σήμερα; Γιατί η Άλκη Ζέη έχει προσθέσει σ’ αυτές τα σημερινά της σχόλια.
Σε μια άλλη ιστορία με τίτλο «Η θείτσα μου» [για τη Διδώ Σωτηρίου] γράφει:
«Δεν πρόλαβε να γιορτάσει τα εκατό της χρόνια η θείτσα, έφυγε στα 93 της. Πόσο μου λείπει. Όσο μάλιστα δυσκολεύουν τα πράγματα.
Πάντα και στις πιο δύσκολες εποχές τρέχαμε και τη ρωτούσαμε: Πώς είναι, θείτσα, η κατάσταση; Κι εκείνη μας έκανε μια πολιτική ανάλυση που έστω κι αν αρκετές φορές μας καταρράκωνε ξέραμε πως είναι η σωστή. Πόσο θα ήθελα να μπορούσα να τη ρωτούσα τώρα.
- Πώς βλέπεις, θείτσα, την κατάσταση; Κι ακόμα, πάντα στις εκλογές θα έτρεχα να τη συμβουλευτώ τι να ψηφίσω».
Οπότε, Άλκη, σε ρωτάω με τη σειρά μου: Πώς τη βλέπεις την κατάσταση;
Θα ήθελα πολύ να ήμουνα Διδώ για να σου απαντήσω σωστά. Δηλαδή δεν μπορώ να σκεφτώ ότι θα γίνει αυτό ή εκείνο. Μου φαίνεται άνοστη η σημερινή κατάσταση. Εμένα δεν με γεμίζει τίποτα. Και πιάνω τον εαυτό μου να είμαι αδιάφορη. Και επειδή μου μένουν λίγα ρέστα, λέω να αφοσιωθώ στο γράψιμο και ό,τι έχω να πω να το πω εμμέσως εκεί.
Δεν είναι δηλαδή ότι φοβάσαι μήπως εκτεθείς…
Μα πού και σε ποιον να εκτεθώ. Μακάρι να είχα κάτι να με παθιάζει κι ας εκτεθώ. Ίσως να έχω αυτή την αδιαφορία γιατί είμαι πολύ μεγάλη. Σαν να μην είναι «παθιασμένη» η σημερινή κατάσταση. Σήμερα παθιάζονται για πράγματα χωρίς μεγάλη αξία.
Αντιμετωπίζεις με το πιο ωραίο χιούμορ τις αναμνήσεις σου, τουλάχιστον στις αυτοβιογραφικές σου ιστορίες, από τα δύσκολα γεγονότα της Αντίστασης και του Εμφυλίου, και μας τα παραδίδεις χωρίς καμία ένταση, καμιά ηρωοποίηση, καμιά δραματικότητα. Γιατί διαλέγεις αυτό τον τρόπο;
Τον διαλέγω γιατί μ’ αυτό τον τρόπο ζούσα, με το χιούμορ τα έβγαζα πέρα και γιατί ποτέ δεν πίστεψα ότι κάνω κάτι ηρωικό. Απλώς δεν μπορούσα να μην πάω εξορία, κι αυτό δεν το θεωρούσα ηρωικό, γιατί χιλιάδες κόσμος το έκανε.
Κι ο φόβος; Δεν ζούσες με το φόβο;
Δεν σε αφήνει ο φόβος, κυρίως στον Εμφύλιο, αλλά κάπως τον ξεπερνάς. Ζεις αλλιώς την καθημερινότητα. Στο Μεταγωγών είδα κοπέλες να τις παίρνουν για εκτέλεση. Ο Γιώργος [Σεβαστίκογλου, ο άντρας της] που είχε βγει στο βουνό εκείνη την εποχή, ποτέ δεν μου διηγήθηκε κάτι δραματικό, κάτι που να τον φοβίζει. Τώρα, μετά από χρόνια, όταν γράφω για εκείνη την εποχή δεν με ενδιαφέρει να «ηρωοποιήσω». Όταν δεν είσαι φορτισμένος, σου έρχονται λεπτομέρειες οι οποίες μπορούν να φωτίσουν το γεγονός πολύ πιο έντονα, παρά αν έγραφες εκείνη την εποχή που το ζούσες.
Στα βιβλία για παιδιά και εφήβους, εκεί πρέπει να είσαι προσεκτικός. Πώς θα αφηγηθείς στα παιδιά τις δύσκολες καταστάσεις για να τις καταλάβουν.
Στον «Μεγάλο περίπατο του Πέτρου» ήθελα να γράψω τι ήταν αυτός ο πόλεμος. Και τι ήταν αυτά τα παιδιά στον πόλεμο. Πώς συμπεριφέρονταν. Δεν ζούσαν σαν ήρωες και πηγαίναν μπροστά. Οι συνθήκες ήταν τέτοιες που η κάθε μέρα τους ήταν διαφορετική από τη σημερινή μέρα ενός παιδιού.
Τι σε κάνει σήμερα να θέλεις να είσαι με την ατζέντα σου στο χέρι και να κανονίζεις σε ποιο σχολείο θα πας, ποια παιδιά θα συναντήσεις, ποιο θα είναι το επόμενό σου ταξίδι όπου σε καλούν για τα βιβλία σου;
Θέλω να μαθαίνω τα σημερινά παιδιά για να γράφω. Για να ξέρω πώς να γράφω γι’ αυτά. Να σου πω μια ιστορία: Μια μέρα σ’ ένα σχολείο όπου είχαν διαβάσει τον «Μεγάλο περίπατο του Πέτρου» με ρωτάει ένα παιδί: «Γιατί σκοτώσατε τον Σωτήρη που ήτανε καλό παιδί;». «Δεν τον σκότωσα εγώ, τον σκότωσε ο Γερμανός» του απάντησα. «Δεν μου άρεσε εμένα» μου απαντά «κι έγραψα ένα δικό μου τέλος. Βγάζει ο Γερμανός το πιστόλι για να πυροβολήσει αλλά εκείνη τη στιγμή χτυπά το κινητό του και ο Σωτήρης το σκάει». «Μα είχε ο Γερμανός κινητό;» τον ρωτώ. «Μα, κυρία Ζέη, αν δεν έχει ο Γερμανός κινητό, ποιος θα έχει;» Γενικά στα παιδιά δεν αρέσει να πεθαίνει κανείς.
Και στους μεγάλους το ίδιο. Γι’ αυτό και τα εγγόνια σου σε ρωτούν «Πόσο θα ζήσεις ακόμα, γιαγιά;» Δοκιμάζεις τις ιστορίες σου, πριν τις γράψεις, στα εγγόνια σου;
Στα παιδιά μου, όταν ήταν μικρά και ζούσαμε εξόριστοι στη Μόσχα, τους διηγιόμουν ιστορίες από τα παιδικά μου χρόνια στη Σάμο, κι όπως δεν είχαμε κοντά μας τους συγγενείς, είχανε μάθει όλα τα σόγια από τις διηγήσεις.
Γιατί διάλεξες τότε στη Μόσχα να πας σε σχολή σεναριογραφίας;
Γιατί έβρισκα ότι είναι πολύ κοντά στο συγγραφέα. Τα βιβλία μου είναι πολύ κοντά στο σενάριο. Το βλέπω κινηματογραφικά καθετί που γράφω. Πρώτα το βλέπω σαν εικόνα. Όποια σκηνή γράφω, τη βλέπω μπροστά μου την εικόνα.
Στο «Πόσο θα ζήσεις ακόμα, γιαγιά;» υπάρχουν και ιστορίες που δεν είναι αναμνήσεις σου.
Ναι, αφηγούμαι ιστορίες που κι αν δεν συνέβησαν, μπορούσαν να είχαν συμβεί.
Κι η φαντασία, τι ρόλο παίζει;
Αν δεν έχεις φαντασία, δεν μπορείς να πας μακριά.
Εκτός από τα παιδικά και εφηβικά βιβλία έχεις γράψει και την «Αρραβωνιαστικιά του Αχιλλέα», ένα μυθιστόρημα για μια ολόκληρη εποχή πολιτικά φορτισμένη...
Στα παιδικά βιβλία ήταν πιο εύκολο να μιλήσω στηριγμένη στις αναμνήσεις μου. Για την ώριμη ζωή μου ήταν πιο δύσκολο. Γι’ αυτό την «Αρραβωνιαστικιά» την έκανα μυθιστόρημα και όχι αυτοβιογραφία. Γιατί ήταν γεγονότα πολιτικά που τα ζήσαμε από κοντά και ήθελα να τα πω οπωσδήποτε.
Δεν σε φόβισε τότε που δεν είχαν κατακαθίσει τα γεγονότα;
Όχι, δεν με φόβισε, ήθελα να βγω να τα πω πριν κατασταλάξουν. Να, τότε υπήρχε το πάθος που δεν υπάρχει τώρα. Έβλεπες πως κάτι καινούργιο συνέβαινε κι ήσουνα κι εσύ μέσα σ’ αυτό.
Τώρα που είναι τόσο δύσκολα τα πράγματα για μας;
Είναι δύσκολα από άποψη υλική, δηλαδή ο κόσμος ζει δύσκολα, αλλά δεν πεθαίνει της πείνας.
Θα παιχτεί και η ταινία «Ο μεγάλος περίπατος της Άλκης», για πες μας γι’ αυτό...
Ο γιος μου Πέτρος Σεβαστίκογλου με τους παραγωγούς Στέλλα Θεοδωράκη και τον Θάνο Αναστόπουλο σκέφτηκαν ότι η ζωή μου έχει ενδιαφέρον και να κάνουν ένα ντοκιμαντέρ. Ο γιος μου δεν ήθελε να το σκηνοθετήσει ο ίδιος, και το ανέθεσαν στη Μαργαρίτα Μαντά. Είναι ο περίπατος που έχω κάνει στη ζωή μου, στα μέρη όπου έζησα. Τα χρήματα που είχαν ήταν λίγα, οπότε δεν μπορούσαμε να ταξιδέψουμε ως την Τασκένδη και τη Μόσχα. Πήγαμε στη Σάμο, στις Βρυξέλλες και στο Παρίσι. Βέβαια, εμένα δεν μου αρέσει καθόλου ο εαυτός μου στην τηλεόραση και τους είπα ότι θα ’πρεπε να με παίξει η Μέριλ Στριπ.
Καλά τους είπες... Και για να γυρίσουμε στα βιβλία, πέρα από τα μεγάλα γεγονότα του πολέμου και της Αντίστασης που έζησες, σήμερα τι ιστορίες θέλεις να αφηγηθείς στα παιδιά;
Υπάρχουν δυσκολίες και σήμερα, τα ναρκωτικά, το bullying, η βία... Γι’ αυτά θέλω να τους πω.
Τώρα που γράφεις ένα καινούργιο εφηβικό βιβλίο, τι σε απασχολεί πιο πολύ;
Επειδή δεν είναι πια αναμνήσεις μου, όπου εκεί έχω τον παλμό, προσπαθώ να πιάσω και το σημερινό παλμό. Γι’ αυτό, όπως σου είπα πριν, πηγαίνω στα σχολεία για να γνωρίζομαι από κοντά με τα παιδιά.
Και για μας τους ενήλικες δεν θα γράψεις άλλο βιβλίο;
Δεν με ενδιαφέρεις ως κοινό!
Δεν προσβάλλομαι από την απάντησή της, έχει καλύψει και με το παραπάνω τις απορίες και τα ερωτηματικά μου σε σχέση με την Ιστορία. Έχει δώσει με την ψύχραιμη ματιά της –όλο χιούμορ και ζωντάνια– αφηγήσεις που έζησε και σήμερα αποτελούν ιστορικά γεγονότα – πολλές φορές αμφιλεγόμενα.
Τη γνωρίζω σχεδόν τριάντα χρόνια, συνεργάζομαι πιο στενά μαζί της ως επιμελήτρια των βιβλίων της, σίγουρα είκοσι. Πίνω καφέ μαζί της κάθε Τετάρτη, και ουίσκι στις βραδινές μας συναντήσεις. Κι εκείνη εξακολουθεί να σημειώνει στην ατζέντα της όλα τα πέρα-δώθε στα σχολεία, τις περιοδείες σ’ όλη την Ελλάδα και το εξωτερικό. Ζαλίζομαι κάθε φορά που βλέπω το πρόγραμμά της. Αν ήταν το δικό μου πρόγραμμα, τα μισά θα τα έσβηνα. Αλλά δεν επιμένω.
Κι αφού υπόσχεται... και κάποια ρέστα ακόμα, έχω στο μέλλον να ευχαριστηθώ –πίνοντας καφέδες και ουίσκι– κι άλλες ιστορίες. Ελπίζω να την πείσω να τις γράψει.
* Το βιβλίο «Πόσο θα ζήσεις ακόμα, γιαγιά;» (εκδόσεις Μεταίχμιο) παρουσιάζεται Πέμπτη 2/11 στις 8.30 μ.μ. στον Ιανό. Η Άλκη Ζέη θα διαβάσει αποσπάσματα.
* Η ταινία «Ο μεγάλος περίπατος της Άλκης» θα παίζεται από τις 4 Νοεμβρίου στον Δαναό κάθε Σάββατο και Κυριακή στις 15:30. Τα δύο πρώτα Σαββατοκύριακα του Νοεμβρίου (4-5/11 και 11-12/11) οι προβολές θα πλαισιώνονται από συζητήσεις με την παρουσία της Άλκης Ζέη.
18°
