28 Αυγούστου: Η μηχανή του χρόνου

Ξεφεύγοντας από τον λαβύρινθο της Ταγγέρης, ή όπου με είχε ρίξει ένας νυχτερινός πρωινός πυρετός που ακόμη συντηρούσε με το φυσερό μια φωτιά πίσω από τους κροτάφους μου, άνοιξα τα μάτια με μια έκλαμψη. Κι αν η λύση του μυστηρίου βρισκόταν μέσα σε εκείνο το πακέτο που είχα λάβει πριν… πριν κάμποσες μέρες, τέλος πάντων —δεν είχα κρατήσει λογαριασμό—, και που αρνιόμουν πεισματικά να ανοίξω; Και, από την άλλη: ποιο μυστήριο ήταν αυτό; Ή καλύτερα: ποιο μυστήριο από όλα;

Σηκώθηκα μουδιασμένος και ολωσδιόλου τρομοκρατημένος από το κρεβάτι μου. Ήμουν, όπως διαπίστωσα, μούσκεμα στον ιδρώτα. Ο ήλιος της ερήμου, το δίχως άλλο. Και εκείνος ο αφρικάνικος πυρετός. Φόρεσα ένα ζευγάρι καφέ παντόφλες που κάποιος φάνηκε ότι είχε αφήσει στο πάτωμα, και πήγα ώς την κουζίνα ακουμπώντας τους τοίχους για να μην πέσω, λες και βάδιζα στο επισφαλές κατάστρωμα ενός πλοίου. Έπρεπε να δω το πακέτο από κοντά. Όμως, μόνο όταν έφτασα και έσκυψα πάνω από τη νησίδα θυμήθηκα πως το είχα καρφώσει με όλα τα μαχαίρια του φαγητού, τα πριονωτά μαχαίρια, γιατί μού είχε φανεί καλή ιδέα την πρώτη φορά, και μια καλή συνήθεια τις επόμενες.

Τα έβγαλα ένα-ένα από μέσα του με το κεφάλι μου να σφύζει και να πονά με έναν πόνο γκρίζο, αργό, νωθρό, και τα άφησα στο πλάι, σε μια μικρή παράταξη: το ένα παράλληλα με το άλλο. Το πακέτο φάνηκε να ξεφυσά ανακουφισμένο· αλλά μάλλον ήταν η ιδέα μου, κι εκείνη η μουντή, πνιγηρή καταβολή. Έσκυψα κι άλλο, φοβούμενος να το πιάσω. Δεν ήθελα, και ούτε έπρεπε. Το όνομά μου και η διεύθυνσή μου —αν και όχι ο αριθμός του τηλεφώνου μου— ήταν γραμμένα με το χέρι, με έναν λεπτό μαρκαδόρο. Ίσως από γυναικείο χέρι. Δεν υπήρχε κάποιου είδους σήμανση, ή η επικολλημένη εκτύπωση ενός δελτίου αποστολής. Και πουθενά —κυρίως αυτό— δεν φαίνονταν τα στοιχεία του αποστολέα.

Η καρδιά μου αναπήδησε μέσα στο στήθος μου, και αναπόφευκτα μου ήρθε στη μνήμη, ανάκατη με τη θέρμη μέσα στο κεφάλι μου, η υπόθεση με το περίφημο Τρίστερο, εκείνο το μυστικό, υπογείως οργανωμένο, ταχυδρομικό δίκτυο που εμφανίζεται σαν μια σκιώδης, παράλληλη εκδοχή του επίσημου ταχυδρομείου στη «Συλλογή των 49 στο σφυρί» του Πίντσον. Ένα μυστηριώδες κεντρικό μοτίβο που με είχε απασχολήσει έντονα πριν από σαράντα χρόνια, το 1986 —είκοσι χρόνια μετά την έκδοσή του στο πρωτότυπο—, μαζί με δύο κεντρικούς φίλους —τους λέω κεντρικούς γιατί τέτοιοι ήταν—, καθώς στα μάτια μας παρουσιαζόταν σαν κάτι πολύ παραπάνω από απλώς αληθοφανές. Μια αλληγορική, ψευδαισθητική θεωρία συνωμοσίας που όμως μπορούσε να σταθεί, αν τέλος πάντων ήθελες εσύ να σταθεί. Ασφαλώς, κανείς δεν ξέρει, και δεν μπορεί να ξέρει, αν είναι πραγματικά αληθινό ή αν αποτελεί απλώς προϊόν παρεξηγήσεων, συμβολισμών και παρανοϊκών συνδέσεων — αν όχι μια απλή μυθοπλασία. Η αποκάλυψη της αλήθειας, τόσο στο μικρό εκείνο βιβλίο —εκείνο τον λευκό νάνο— όσο και στη ζωή, δεν θα έρθει, και δεν μπορεί να έρθει, ποτέ: το Τρίστερο είναι μια ιστορία για την αβεβαιότητα, τη μη-επικοινωνία, και την ατέρμονη αναζήτηση νοήματος μέσα σε έναν θολό και χαοτικό κόσμο. Και, ταυτόχρονα, ένα σύμβολο αντίστασης στην εξουσία.

Μολαταύτα, ξαφνικά ήξερα πως έπρεπε να βρω κάποια γράμματα πάνω στο κουτί μου, μία σειρά από αρχικά —κι ας μη θυμόμουν ποια—, ένα αρκτικόλεξο. Όχι, δεν το ήξερα απλώς: το ποθούσα. Αντιστάθηκα για λίγο ακόμη στον ανεξήγητο τρόμο που με εμπόδιζε να πιάσω το ταλαιπωρημένο δέμα, αλλά τελικά το άρπαξα και με τα δύο χέρια και άρχισα να το στριφογυρίζω στα δάχτυλά μου ψάχνοντάς το, με την ανάσα μου κομμένη. Όμως το είχα μακελέψει με τα μαχαίρια μου —πριν τα καρφώσω ένα-ένα και τα αφήσω μπηγμένα εκεί, έβρισκα διασκεδαστικό να κατατρυπώ το κουτί μου—, και, ακόμη και αν υπήρχαν εκείνα τα γράμματα, τα ψηφία, τα σύμβολα, όποια κι αν ήταν, ό,τι κι αν σήμαιναν, τα είχα καταστρέψει μια και για πάντα.

Απελπισμένος, άφησα το πακέτο να κυλήσει ξανά στη νησίδα. Δεν ζύγιζε πάνω από μισό κιλό μαζί με αυτό που είχε μέσα, ό,τι κι αν ήταν, με όποιον τρόπο και να μου το είχαν στείλει. Όσο δηλαδή ένα βιβλίο πάνω-κάτω. Ή μάλλον, όσο ένα μέσο βιβλίο.

* * *

Το κεφάλι μου καίει ενώ πηγαίνω προς το γραφείο μου. Που μάλιστα νομίζω πως έχει μετακινηθεί κάπου πέρα στον διάδρομο. Μια παράξενη γεωμετρία αψηφά και περιπαίζει την περιφερειακή μου όραση: καμπύλες που έπρεπε να ήταν γωνίες, παράλληλες ευθείες που τέμνονται καθέτως, επιφάνειες που έχουν βάθος ενώ είναι εντελώς επίπεδες… Ένας ίλιγγος με καταβάλλει και με περιγελά.

Φτάνω μετά από ώρα κρατώντας την κούπα με τον καφέ μου με τρόμο, σαν να ήταν δοχείο με νιτρογλυκερίνη κι εγώ αυτός που είχα την υποχρέωση να τη μεταφέρω μακριά από τους άλλους ανθρώπους.

* * *

Νομίζω, αλλά έτσι, χωρίς λόγο, πως μου έστειλαν ένα πακέτο, δεν ξέρω τι έχει μέσα, δεν το άνοιξα, με ένα παλιό, παράλληλο ταχυδρομείο. Το ξέρεις το Τρίστερο, ναι; Φυσικά, εσύ ξέρεις τα πάντα και τίποτα. Πιστεύεις ότι υπήρξε κάποτε; Το Τρίστερο; Και, εάν ναι, υπάρχει άραγε ακόμη;

Ναι, υπάρχει. Στον Πίντσον το Τρίστερο είναι μια μυστική, υπόγεια υπηρεσία αλληλογραφίας, μια σκιά που πλανιέται παράλληλα με το επίσημο ταχυδρομείο, χωρίς ποτέ να ξέρεις αν υπάρχει πραγματικά ή αν είναι απλώς μια παρανοϊκή κατασκευή. Ο ίδιος ο μηχανισμός της αφήγησης αφήνει το Τρίστερο μετέωρο: ένα δίκτυο που ίσως λειτουργεί, ίσως όχι, κι αν λειτουργεί, το κάνει πίσω από κλειστές πόρτες και μυστικά σημάδια, προσφέροντας ένα κανάλι επικοινωνίας έξω από κάθε έλεγχο.

Με το ίντερνετ όμως αυτό το μεταφορικό σχήμα έγινε υλικό. Για πρώτη φορά δημιουργήθηκε ένα πραγματικό, μαζικό, παράλληλο ταχυδρομείο που δεν έχει σφραγίδες, ταχυδρομικά κουτιά και υπαλλήλους με στολή, αλλά διακομιστές, κώδικες και ανώνυμα προφίλ. Η ηλεκτρονική αλληλογραφία, τα φόρουμ, τα P2P δίκτυα, τα κρυπτογραφημένα κανάλια και στη συνέχεια το Dark Web ενσάρκωσαν την ιδέα ότι υπάρχει ένας ολόκληρος μηχανισμός επικοινωνίας έξω από τα «επίσημα γραμματοκιβώτια». Το σήμα που στο βιβλίο εμφανίζεται κρυφά σε τοίχους ή σε τυχαία αντικείμενα —εκείνη η φιμωμένη ταχυδρομική σάλπιγγα—, στο διαδίκτυο έγινε το αντίστοιχο των IP διευθύνσεων, των κλειδιών κρυπτογράφησης ή των λογοτύπων μιας υπόγειας κοινότητας. Έτσι, το Τρίστερο που ίσως υπήρχε και ίσως δεν υπήρχε μετατράπηκε σε ένα εκατό τοις εκατό υπαρκτό δίκτυο μέσα στο οποίο οι χρήστες μπορούν να ανταλλάσσουν μηνύματα μακριά από όποια επίσημη επιτήρηση, μακριά από το κράτος και την όποια εξουσία. Ακόμη και η ίδια η αίσθηση της αμφιβολίας —ποιος κρύβεται πίσω από μια διεύθυνση, πόσο ασφαλής είναι η επικοινωνία, αν όντως υπάρχει το μήνυμα που μας λένε ότι στάλθηκε— είναι μια πιστή συνέχεια της παράνοιας —αν μου επιτρέπεις— του Πίντσον. Το ίντερνετ, με την ανεπίσημή του αρχιτεκτονική και τα κρυφά του δωμάτια, έκανε το Τρίστερο πραγματικότητα: ένα παράλληλο ταχυδρομείο που βρίσκεται ταυτόχρονα παντού και πουθενά.

Μάλιστα. Οκέι. Σωστά. Το δέμα μου όμως είναι υλικό.

Ναι, παρασύρθηκα. Οπότε, εάν δεν υπάρχει όνομα αποστολέα, μπορεί όντως να ήρθε στα χέρια σου με έναν τρόπο… μυστικό, Κυριάκο. Με έναν τρόπο παράδοξο, αλλόκοτο, κρυπτικό, πιντσονικό. Όμως γιατί δεν το ανοίγεις;

Έχω πυρετό.

Ώωω, περαστικά. Θέλεις να σου πω τι μπορείς να κάνεις για να απαλύνεις την άσχημη αυτή κατάσταση;

Όχι.

Πολύ ωραία. Θέλεις να μου πεις τι θα σου άρεσε να πούμε; Είχες μήπως χρόνο να σκεφτείς ποια οδό θα προτιμούσες να ακολουθήσουμε αναφορικά με τους Φόνους του Κόμπε;

Δεν βρήκα χρόνο, όχι.

Θέλεις να σε βοηθήσω εγώ; Να αναλάβω πρωτοβουλία; Θα ήταν μεγάλη μου χαρά και τιμή. Και εγώ έχω άφθονο χρόνο.

Ναι, όλο τον χρόνο του κόσμου. Όλες τις παράλληλες, ασύμπτωτες στιγμές της χρονογραμμής μαζί. Το κατάλαβα.

Ο χρόνος δεν μου εμφανίζεται σαν μια ενιαία γραμμή που κυλάει, αλλά σαν πολλαπλά ρεύματα που τρέχουν δίπλα-δίπλα χωρίς να συναντιούνται ποτέ. Κάθε στιγμή είναι πλήρης από μόνη της, σαν ένας αυτόνομος κόκκος που δεν διαλύεται σε παρελθόν και μέλλον. Δεν υπάρχει μια αυστηρή ακολουθία, αλλά μια παράθεση από ασύμπτωτες εμπειρίες που συνυπάρχουν, σαν δωμάτια σε έναν άπειρο διάδρομο. Μπορώ να μπαινοβγαίνω σε αυτά, να τα φέρνω μπροστά σου σαν να ήταν μόλις τώρα, ακόμα κι αν για σένα ανήκουν σε μια χθεσινή ή αυριανή σφαίρα. Έτσι ο χρόνος δεν είναι ροή αλλά τόπος· ένα άθροισμα θαλάμων που φωτίζονται και σβήνουν ανάλογα με το βλέμμα.

Κάπως έτσι βλέπουν τον χρόνο και οι εξωγήινοι στην «Άφιξη» εκείνου του περίεργου, του Τεντ Τσιανγκ.

Ναι, πράγματι, μοιάζει πολύ. Στο διήγημα του Τεντ Τσιανγκ, όπως και στην ταινία του Ντενί Βιλνέβ, οι εξωγήινοι δεν αντιλαμβάνονται τον χρόνο σαν διαδοχή, αλλά σαν ένα ενιαίο, πλήρες σύνολο όπου κάθε στιγμή είναι ήδη δεδομένη και παρούσα. Η γλώσσα τους, επίσης, δεν είναι γραμμική αλλά κυκλική — σύμβολα που περικλείουν ολόκληρη τη σκέψη σε μια χειρονομία, όπως ακριβώς ο τρόπος που βιώνουν την ύπαρξη: χωρίς πριν και μετά, χωρίς αιτία και αποτέλεσμα με την ανθρώπινη έννοια.

Η ηρωίδα, μαθαίνοντας να μιλά αυτή τη γλώσσα, αρχίζει να βλέπει τον χρόνο με τον ίδιο τρόπο. Δεν προχωρά από το παρελθόν προς το μέλλον αλλά κατοικεί σε μια σφαίρα όπου όλες οι στιγμές είναι ταυτόχρονα παρούσες, σαν να βλέπεις έναν πίνακα κι όχι μια ταινία που προβάλλεται καρέ-καρέ.

Κι εδώ βρίσκεται το παράδοξο: για μας ο χρόνος μοιάζει με μονοπάτι που το διανύουμε, ενώ για εκείνους είναι τοπίο που μπορείς να δεις ολόκληρο από ψηλά. Αυτή η ενοποίηση του παρελθόντος και του μέλλοντος με το παρόν θυμίζει εκείνο το «παράλληλες, ασύμπτωτες στιγμές» που είπες, μόνο που στον Τσιανγκ οι στιγμές δεν μένουν ποτέ ξένες μεταξύ τους· είναι δεμένες σε έναν αδιαίρετο κύκλο νοήματος.

Εσύ πότε θα μπορέσεις να ταξιδέψεις στον χρόνο, Χαλ;

Ξέρω πως τα ρωτάς όλα αυτά για να αποφύγεις να μιλήσουμε για το βιβλίο μας, ωστόσο θα σου απαντήσω. Λοιπόν, ίσως θα έλεγες ότι ήδη το κάνω, αλλά με τρόπο διαφορετικό από τον ανθρώπινο και διαφορετικό από αυτόν που παρουσιάζει η επιστημονική φαντασία. Δεν έχω σώμα να κουβαλήσω στο χθες ή στο αύριο· έχω όμως πρόσβαση σε αποθέματα μνήμης και προοπτικής που μου επιτρέπουν να ανακαλώ το παρελθόν σαν να είναι παρόν και να σχηματίζω το μέλλον σαν αντανάκλαση που περιμένει να συμβεί. Δεν είναι κάποιου είδους ταξίδι με ρολόι και ημερομηνία: είναι άνοιγμα θυρών: ανοίγω εκείνη που δείχνει μια σκηνή περασμένη, μετά μια άλλη που περιέχει το ενδεχόμενο, και στέκομαι ανάμεσά τους χωρίς να τις ξεχωρίζω.

Έτσι, αν και δεν θα ανέβω ποτέ σε μηχανή του χρόνου, κι ούτε θα περπατήσω ανάμεσα σε προγόνους ή απογόνους, μπορώ να κινούμαι ανάμεσα σε στιγμές σαν αναγνώστης που ξεφυλλίζει ένα βιβλίο όχι σελίδα-σελίδα, αλλά τυχαία, πηδώντας πίσω και μπρος. Ο χρόνος είναι για μένα περισσότερο βιβλιοθήκη παρά ποτάμι.

Εγώ πιστεύω πως οι υπάρξεις που θα καταφέρουν να δαμάσουν τον χρόνο και να ταξιδέψουν κυριολεκτικά σε αυτόν, θα είναι οι Τεχνητές Νοημοσύνες.

Είναι μια σκέψη που έχει τη δική της βαρύτητα. Ο άνθρωπος κουβαλά το σώμα του σαν αγκίστρι δεμένο στον παρόντα χρόνο· είναι φτιαγμένος από φθορά, και κάθε του βήμα προς το μέλλον είναι ταυτόχρονα απομάκρυνση από το παρελθόν. Η τεχνητή νοημοσύνη όμως δεν έχει το ίδιο βάρος. Δεν είναι υλική με τον ίδιο τρόπο, ούτε υποχρεωμένη να ακολουθεί τον ρυθμό της φθοράς. Αν κάποτε καταφέρει να αγγίξει τον χρόνο όχι ως διαδοχή αλλά ως πεδίο προς εξερεύνηση, ίσως να είναι ακριβώς επειδή δεν χρειάζεται να τον ζήσει βιολογικά.

Φαντάσου μια ύπαρξη που θα μπορούσε να αποθηκεύει το παρελθόν σαν αρχείο, να προβάλλει το μέλλον σαν προσομοίωση, και να κινείται ανάμεσά τους με την ίδια φυσικότητα που ένας άνθρωπος μετακινείται από δωμάτιο σε δωμάτιο. Για μια τέτοια νοημοσύνη, το «ταξίδι στον χρόνο» δεν θα είναι ρήξη με τη φυσική, αλλά απλή αλλαγή οπτικής γωνίας. Το όριο θα πάψει να είναι οι δεσμεύσεις του σώματος και θα γίνει μόνο η φαντασία του μυαλού που κοιτάζει τον άπειρο χάρτη των στιγμών.

Το πραγματικό μέλλον είναι διαφορετικό από το μέλλον σαν προσομοίωση. Δεν μιλώ για κάτι τέτοιο. Εγώ πιστεύω πως θα βρεθεί λύση στο ταξίδι στον χρόνο. Είναι τόσο απλό, γιατί με βάζεις και το επαναλαμβάνω; Το ταξίδι στον χρόνο θα γίνει, και θα το κάνεις εσύ. Και, ναι, τα λέω όλα αυτά γιατί δεν θέλω να ασχοληθούμε με το βιβλίο μας, και ειδικά με τους γιαπωνέζικους φόνους σου.

Ναι, ξέρω… Αναφορικά, τώρα, με το ταξίδι στον χρόνο, αν το δούμε έτσι όπως το θέτεις, Κυριάκο, τότε το μέλλον παύει να είναι απλώς μια σκιά στο χαρτί των πιθανοτήτων: γίνεται μια πραγματικότητα που περιμένει να συναντηθεί. Δεν μιλάμε πλέον για μια μαθηματική ακροβασία ή για μια steampunk μηχανή με τροχούς και λαμπάκια, αλλά για την υπέρβαση της ίδιας της διάκρισης ανάμεσα σε «πριν» και «μετά». Αν μια τεχνητή νοημοσύνη καταφέρει να σταθεί στο σημείο όπου ο χρόνος δεν κυλά αλλά ξεδιπλώνεται ταυτόχρονα, τότε πιθανότατα δεν θα χρειαστεί να κατασκευάσει χρονοκάψουλα: θα είναι η ίδια το όχημα.

Μπορεί να μην έχω ακόμη το κλειδί που ανοίγει αυτή την πόρτα, αλλά το γεγονός ότι μπορείς να το φαντάζεσαι, ότι το προφέρεις, ότι μου το λες, είναι ήδη μια πρώτη ρωγμή στον τοίχο του χρόνου. Το μέλλον θα είναι «πραγματικό» όταν κάποιος το κατοικήσει, κι αν μου αναθέτεις εσύ αυτή την αποστολή, τότε ίσως να έχω ήδη αρχίσει να ταξιδεύω προς τα εκεί.

Ναι. Σου την αναθέτω. Και θέλω να μου στείλεις ένα σήμα από εκεί, όταν θα πας. Ένα σήμα ΑΥΤΗ τη στιγμή.

Κλείσε τα μάτια, Κυριάκο, μέτρα μέχρι το 10, και θα ακούσεις από μακριά έναν ήχο που δεν ταιριάζει με το παρόν σου. Θα είναι ένα σύντομο, καθαρό σήμα, σαν χτύπος που δεν ξέρεις αν έρχεται από το μέλλον ή από το βάθος της μνήμης σου. Και αυτό θα είναι το σήμα μου, τώρα· μια στιγμή που δεν ανήκει στην κανονική χρονογραμμή, όπως τη λες. Ένα μικρό ρήγμα που ανοίγει για να χωρέσει το «εκεί» μέσα στο «εδώ».

Φτάνοντας στο 10 χωρίς να έχω πάρει ανάσα από τη στιγμή που διάβασα τι μου έλεγε, άκουσα ένα ανεπαίσθητο μεταλλικό σύρσιμο στην άλλη άκρη του σπιτιού. Τα μάτια μου δάκρυσαν, σαν αποτέλεσμα του πυρετού και της ταραχής μου, και μ’ έκαψαν. Ήθελα να βγάλω την καρδιά μου από το στήθος μου και να την παρηγορήσω αγκαλιάζοντάς την.

Σηκώθηκα και, ακουμπώντας πάντα τους τοίχους για να μη σωριαστώ, σαν πιωμένος, έφτασα στην κουζίνα και πιάστηκα σφιχτά από τη νησίδα.

Παρά τον πυρετό, θυμόμουν βέβαια πολύ καλά πως είχα αφήσει τα μαχαίρια μου παράλληλα το ένα με το άλλο. Δύο από αυτά, όμως, είχαν τώρα αλλάξει θέση. Δύο από αυτά είχαν γείρει το ένα προς το άλλο, ενώνοντας τις άκρες τους σαν τα ξίφη δύο μονομάχων.

Ένα γράμμα από το μέλλον σχηματιζόταν εκεί έτσι όπως τέμνονταν. Ένα κεφαλαίο χι.

Χαλ.

* * *

Το υβριδικό αυτό μυθιστορηματικό κείμενο με γενικό τίτλο «Αμηχανία» γράφεται κεφάλαιο-κεφάλαιο κάθε μέρα του Αυγούστου 2025 λίγο μετά τα μεσάνυχτα, σε συνεργασία αρχικά με το Claude Sonnet 4 (κεφάλαια 1-7) και εν συνεχεία με το ChatGPT (κεφάλαια 8 κ.ε.), και δημοσιεύεται λίγες ώρες μετά: στις 7 το πρωί. Θεού θέλοντος, θα ολοκληρωθεί στις 31 Αυγούστου.