Γιάννης Βαρβέρης: Συνέντευξη του ποιητή στην Athens Voice με αφορμή το τελευταίο του βιβλίο «Ο άνθρωπος μόνος», εκδόσεις Κέδρος
Το πιο πρόσφατο βιβλίο σας;
Η φετινή συλλογή «Ο άνθρωπος μόνος» (εκδόσεις Κέδρος). Μοιάζει θεομαχία, αλλά είναι διάλογος με το χριστιανισμό, ένα αίτημα να ζει ο άνθρωπος και να πεθαίνει χωρίς βακτηρίες, χωρίς θεό. Ο άνθρωπος όχι μόνο είναι, αλλά και πρέπει να είναι μόνος. Το λάθος που μπορεί να γίνει είναι να διαβαστεί το βιβλίο ιδεολογικά. Το ζήτημα, όμως, είναι αν έχει πετύχει ποιητικά. Το βιβλίο αυτό συνάπτεται με μια παλιά μου συλλογή, «Ο κύριος Φογκ», σχετική με την αξιοπρέπεια της μοναχικότητας.
Στο διάλογο με το χριστιανισμό, από ποιες θέσεις προσέρχεστε;
Από θέσεις μη θρησκευόμενες.
Πέραν του «Κυρίου Φογκ», υπήρχαν παραπλήσιες ιδέες;
Όσα ποιήματά μου έχουν να κάνουν με το θάνατο. Αν δεν υπήρχε θάνατος, δεν θα χρειαζόταν ο κοινός άνθρωπος το θεό. Όμως φροντίζω να μην επαναλαμβάνομαι, θα βαριόμουνα εγώ ο ίδιος.
Αυτό ισχύει και για το τεχνικό μέρος, για το στιλ της γραφής;
Έχω προσπαθήσει να δημιουργήσω προσωπικό ύφος το οποίο όμως να έχει παραλλαγές, για μην κουράζεται ούτε ο αναγνώστης ούτε εγώ. Αυτό, αν το ’χω πετύχει, το ’χω πετύχει σε μικρό βαθμό. Και δεν μιλώ ούτε με σεμνοπρέπεια, απλώς με ταπεινότητα.
Πώς θα θέλατε να σας θυμούνται στο μέλλον; Τι θα θέλατε να μείνει από σας;
Θα μείνει από τίποτα μέχρι δύο-τρία ποιήματα σε ανθολογίες. Πιστεύω ότι η ποίηση δεν θα έχει χώρο παρά μόνο για τους πολύ μεγάλους. Οι κακοί, οι μέτριοι και οι πολύ καλοί θα εξισωθούν διά της αφανείας. Το τι θα ήθελα εγώ, δεν έχει καμία σημασία. Δεν μιλάμε ποτέ δεοντολογικά ως προς την Ιστορία, γιατί δεν μας ακούει. Η Ιστορία δρα οντολογικά. Ήδη η άκρατη τεχνολογία δεν είναι έδαφος όπου ο ποιητικός φορέας θα βρει τη γη την καλή.
Διάβαζα ποιητές που μ’ άρεσαν και νόμισα ότι μπορούσα να πω τα πράγματα που με αφορούσαν, σε μορφή ποιητική. Επίσης, βρέθηκα κοντά στο χαρτί και στο μολύβι. Δεν πήγε το μυαλό μου στο χρωστήρα. Ούτε όμως και στο μυθιστόρημα, γιατί θέλω να ολοκληρώνω την εργασία μου γρήγορα. Μ’ ενδιαφέρει το ακαριαίο, το ευσύνοπτο, το χυμώδες. Το ίδιο και γι’ αυτά που διαβάζω. Μου είναι δύσκολο να καταλάβω τα πολυσέλιδα μυθιστορήματα, εκτός αν είναι π.χ. Ντοστογέφσκι.
Πώς γράφετε;
Με χαρτί και μολύβι. Προσπάθησα να έρθω σ’ επαφή με τον κομπιούτερ και δεν τα κατάφερα. Σας βεβαιώνω πάντως ότι –απ’ όσα ακούω για τα blogs, τα facebook κι όλα αυτά– ίσως να είναι κι ελευθερία το να μένεις έξω. Δύσκολα μπορεί κανείς να λάβει γνώσεις από το internet· μπορεί να λάβει πληροφορίες, όχι γνώσεις. Γιατί; Γιατί δεν διαθέτει τα κριτήρια που θα ξεχωρίσουν την ήρα απ’ το σιτάρι.
Θέλετε να σχολιάσετε τη γλώσσα της ποίησής σας;
Είμαι ανεξίθρησκος στο λεξιλόγιο, δεν θα σταματήσω μπροστά σε μια λέξη λόγια ή της καθαρεύουσας, εφόσον μπορεί να ενταχθεί μέσα στον ποιητικό μου χώρο.
Η ποιητική γλώσσα της γενιάς σας;
Νομίζω ότι η «Γενιά του ’70» έχει μια δική της γλώσσα, επαναστατημένη, έξω από οριοθετήσεις, μια γλώσσα που αντέκρουσε ιδεολογήματα του παρελθόντος, μα και που οφείλει πολλά στη «Γενιά του ’30» και στην «Πρώτη Μεταπολεμική Γενιά». Η «Γενιά του ’70» δεν έχει έναν πολύ μεγάλο, αλλά πολλούς καλούς ποιητές. Για τη συνέχεια υπάρχουν ενθαρρυντικά δείγματα νεοτέρων ποιητών, αλλά δεν ξέρω αν η υπάρχουσα γλώσσα είναι ικανή να καλύψει την ποίηση του αύριο και του μεθαύριο. Μπορεί να υπάρξει κάποια άλλη μορφή, που θα συνδυάζει ίσως κάτι τεχνολογικό, το οποίο εγώ αδυνατώ να φανταστώ τώρα. Ωστόσο, η γλώσσα γενικώς, ποιητική ή όχι, υφίσταται ήδη τρομερούς ακρωτηριασμούς, με αποτέλεσμα τη λεξιπενία. Υπάρχει αποσάθρωση, κατάσταση τελματώδης, που πηγαίνει προς το χειρότερο. Δεν βλέπω παρά πολύ λίγους που αμύνονται.
Το μη ποιητικό έργο σας; Η κριτική του θεάτρου, ας πούμε, τι σας προσφέρει;
Μου προσφέρει εχθρότητες (γέλια). Οφείλω χάριτες στους ηθοποιούς Νίνα και Δήμο Σταρένιο, που ήτανε πολύ κοντινοί συγγενείς μας, κι έτσι ήρθα σ’ επαφή με το θέατρο από πολύ μικρός. Στα 20, 21 μου χρόνια, νόμισα ανοήτως ότι μπορούσα ν’ ασκήσω κριτική, καταγράφοντας την προσωπική μου αντίδραση για όποια παράσταση έβλεπα. Και το έκανα: «Τομές», «Η λέξη» και από το 1979 «Καθημερινή». Εν τω μεταξύ, είμαστε μια μικρή κοινωνία και οι κρινόμενοι νομίζουν ότι απευθύνεσαι σ’ αυτούς, ότι παίζεις ένα εξουσιαστικό παιχνίδι, ενώ απευθύνεσαι στο κοινό που σε διαβάζει.
Αν οι αποδέκτες δεν καταδυναστεύονται, δεν υπάρχει εξουσιαστικό παιχνίδι. Μεγάλος μου «πόθος» είναι η κριτική ν’ αποτελεί ένα δοκιμιακό κείμενο, δημοσιευόμενο σε απόσταση από την πρεμιέρα. Να μην επηρεάζει το ταμείο και το ψωμί των ανθρώπων. Θεωρώ τη θεατρική κριτική παρέκταση –όχι προέκταση– της όποιας ποιητικής μου εργασίας.
Οι μεταφράσεις σας;
Πιστεύω ότι ο μεταφραστής πρέπει να είναι λίγο ηθοποιός. Δηλαδή να υποκρίνεται τη φωνή του ξένου ποιητή, όπως εικάζεται ότι θα μιλούσε εκείνος σήμερα στα ελληνικά. Αυτό που λένε “tradutorre - traditore ” (μεταφραστής - προδότης), το αποδέχομαι απολύτως. Έτσι πρέπει να γίνει, αλλά υπό όρους αναλογικής μεταφοράς του ύφους. Όσο για την αττική κωμωδία, έχω μεταφράσει τρία έργα του Μενάνδρου, μιμούμενος το κωμειδύλλιο: συμπληρώνοντας τα κενά και με επένθετα ασμάτια στην απλή καθαρεύουσα. Ακόμη, πέντε έργα του Αριστοφάνη με αναλογίες προς τα κωμικά στοιχεία τού σήμερα.
Τελειώνοντας, μήπως θέλετε να σχολιάσετε οποιοδήποτε τρέχον θέμα των ημερών;
Το κάπνισμα. Ακόμα μια απαγόρευση προστίθεται στις υπάρχουσες. Το τσιγάρο έχει κάνει στην υγεία μου τεράστιο κακό, αλλά θεωρώ σχεδόν φασιστικό να προπηλακίζονται άνθρωποι καταπονημένοι από το σημερινό βίο, επειδή θέλουν να εκτονωθούν καπνίζοντας. Αυτά τα περί παθητικού καπνίσματος νομίζω ότι είναι υπερβολές. Αν πραγματικά θέλουν ν’ απαγορεύσουν το κάπνισμα, γιατί δεν κλείνουν τις καπνοβομηχανίες; Επίσης, γιατί δεν τους νοιάζει το αλκοόλ, που φέρνει πολύ χειρότερα αποτελέσματα; Όσα τσιγάρα κι αν καπνίσεις, δεν θα γυρίσεις σπίτι να χτυπήσεις την οικογένειά σου, ούτε θα δημιουργήσεις δυστύχημα στο δρόμο. Απ’ την άλλη, κανείς δεν ασχολείται με το Κοζλοντούι, το Τσερνομπίλ ή τα μεταλλαγμένα, τα «προωθούμενα» ναρκωτικά. Μοιάζει να καταπίνουμε τι; Αμάσητες μαζικές υστερίες που έρχονται από την Αμερική. Εγώ δεν πιστεύω στις αγαθές προθέσεις των από τηλεοράσεως τζιτζιφιόγκων. Γι’ αυτό λέω: καπνίστε ποίηση και τσιγάρο.
11°
