Εξαιρετικές σύγχρονες γυναικείες φωνές: 5 βιβλία που θαύμασα

Μαρί Ν'Ντιαγιέ, «Η εκδίκηση είναι δική μου», μτφρ. Αλεξάνδρα Κωσταράκου, Πόλις 2022

Τι καθηλωτικό, σκοτεινό βιβλίο για την ύπουλη και μεταμορφωτική φύση του Κακού! Μια ημέρα του Ιανουαρίου ένας άνδρας μπαίνει στο γραφείο της δικηγόρου Σιζάν για να της ζητήσει να υπερασπιστεί τη γυναίκα του, που βρίσκεται στη φυλακή κατηγορούμενη ότι έπνιξε τα τρία τους παιδιά στην μπανιέρα του σπιτιού. Όμως ο άνδρας αυτός δεν της είναι καθόλου άγνωστος: τον αναγνωρίζει στις θαμπές παιδικές της αναμνήσεις και η επανεμφάνισή του στη ζωή της θα γίνει αφορμή για να έρθει και η ίδια αντιμέτωπη με τους εφιάλτες που της δημιούργησε η οικογένειά της και που δημιουργεί και η ίδια εντός της και στους ανθρώπους γύρω της, σε άβολα, σχεδόν σιωπηρά, κατάφωτα δωμάτια, με μια ένταση που ξεσπάει σε μονομανείς σχεδόν μονολόγους, με μια σύγχυση αποπνικτική γύρω από το ποια τελικά είναι η πρωταγωνίστρια και πού ανήκει. Πρόκειται για ένα μαεστρικά σκηνοθετημένο βιβλίο, πολυεπίπεδο, παραπλανητικό, πανούργο. Ίσως το καλύτερο βιβλίο που έχω διαβάσει τα τελευταία χρόνια.

Ρέιτσελ Κασκ, «Δεύτερο σπίτι», μτφρ. Θεοδώρα Δαρβίρη, Gutenberg 2023

Είμαι μεγάλη φαν της Ρέιτσελ Κασκ από την τριλογία της και μετά («Περίγραμμα»/ «Μετάβαση»/ «Κύδος»). Είναι λες κι αυτή η συγγραφέας αναγεννήθηκε από τις στάχτες της κι έμαθε να βλέπει από την αρχή τους χαρακτήρες της με ακτίνες Χ, σε κάθε λεπτομέρεια της απροσάρμοστης και αντιφατικής ζωής τους, περιγράφοντας την ανθρώπινη πολυπλοκότητα με τέτοια κρυστάλλινη καθαρότητα που σε αφήνει με το στόμα ανοιχτό. Εδώ, στο πιο πρόσφατο βιβλίο της, η συγγραφέας Μ θα καλέσει στο απέραντο κι αφιλόξενο τοπίο όπου κατοικεί με τον σύζυγό της, έναν καλλιτέχνη –οι πίνακες του οποίου την είχαν κάποτε συγκλονίσει– για να ζωγραφίσει στο «δεύτερο σπίτι», όπου συχνά το ζεύγος φιλοξενεί καλλιτέχνες. Ο ζωγράφος Λ θα δεχθεί την πρόσκληση κι έτσι κάπως θα ξεκινήσει μια ανηλεής μάχη για έλεγχο, οριοθέτηση και νοηματοδότηση, που δεν θ’ αφήσει κυριολεκτικά τίποτα όρθιο στο πέρασμά της. Όπως με το βιβλίο της Ν’Ντιαγιέ, όπου ένας άνδρας γίνεται αφορμή να χαθεί η πρωταγωνίστρια βαθιά μες στα σκοτάδια της, έτσι και στο βιβλίο της Κασκ, η διαβρωτική παρουσία ενός άνδρα θα γίνει αφορμή για μια εκπληκτική πραγματεία πάνω στην απώλεια του ψυχολογικού ελέγχου και της πάλης μια γυναίκας να θέσει όρια στους άλλους και στο ίδιο της το μυαλό.

Sheila Heti, «Motherhood», Vintage 2019

Αυτό το βιβλίο μού το «πούλησαν» μέσα σε πέντε λεπτά στον πάνω όροφο ενός λονδρέζικου λεωφορείου. Θα προσπαθήσω κάτι αντίστοιχο. Σκέψου μια γυναίκα, γύρω στα 37, που ενώ είναι σε μια ωραία σχέση με τον σύντροφό της ο οποίος δεν την πιέζει να κάνουν παιδί, αφού έχει ήδη ένα από τον πρώτο του γάμο, αρχίζει και αγχώνεται αν πρέπει να γίνει ή να μη γίνει μητέρα (γιατί ο καιρός περνάει), ενώ δεν ξέρει καν αν θέλει ή δε θέλει, ούτε γιατί δεν ξέρει. Αρχίζει λοιπόν αυτή η γυναίκα, η ίδια η Sheila Heti, να κρατάει ένα ημερολόγιο για τα επόμενα 4 χρόνια, στο οποίο καταγράφει όλες τις σκέψεις που της μπαίνουν στο μυαλό γι’ αυτό το ζήτημα, με οποιοδήποτε αφορμή: μια φωτογραφία, ένα αντικείμενο, έναν καβγά με τον σύντροφό της, ακούσματα που έχει. Προσπαθεί δε, να απαντήσει σε καίριες σχετικές ερωτήσεις με έναν εντελώς ανορθόδοξο τρόπο: ρίχνοντας τα τρία νομίσματα του Ι Τσινγκ και χρησιμοποιώντας τις «απαντήσεις» τους ως μοχλό για να καταδυθεί ακόμα περισσότερο στην επίπονη προσπάθεια αυτογνωσίας που έχει ξεκινήσει. Βρίσκομαι σε μια ηλικία που δεν με απασχολεί καθόλου πια αν θα κάνω ή δεν θα κάνω παιδί. Όμως η κλινική σχεδόν καταγραφή της μάχης μιας συγγραφέως (Sheila Heti) με τον ίδιο της τον εαυτό, το ερώτημα του κατά πόσο μια οικογένεια ή ένα παιδί θα γίνουν τροχοπέδη στη συγγραφική της ανάγκη και αφοσίωση, το ερώτημα του σε τι λέμε όχι για να πούμε αλλού το ναι, είναι ερωτήματα που αφορούν οποιαδήποτε γυναίκα θέλει να χαράξει ένα δικό της δρόμο μέσα στις υπάρχουσες κοινωνικές επιταγές – είτε αποφασίσει να γίνει μητέρα είτε όχι. Δεν μπορώ να φανταστώ ένα πιο ειλικρινές γράμμα στην ελευθερία της επιλογής από αυτό εδώ το βιβλίο. Έλληνες εκδότες και εκδότριες, ακούτε;

Κονστάνς Ντεμπρέ, «Love me Tender», μτφρ. Χαρά Σκιαδέλλη, Πόλις 2023

Άλλο ένα (αυτό)μυθιστόρημα για τη σύγκρουση μητρότητας και ελευθερίας, ιδωμένο από μια εντελώς διαφορετική σκοπιά. Εδώ η πρωταγωνίστρια Κονστάνς είναι ήδη μητέρα και αποφασίζει μια μέρα να αλλάξει τα πάντα. Να αφήσει τον σύζυγό της και ν’ αρχίσει να κάνει σχέσεις μόνο με γυναίκες· να παρατήσει την επιτυχημένη δικηγορική της καριέρα, το σπίτι της, τα χρήματά της για να γίνει μια πολιτικοποιημένη, ασυμβίβαστη συγγραφέας. Εκείνος αποφασίζει να την εκδικηθεί κάνοντας ό,τι είναι δυνατόν για να της στερήσει τον γιο της, κερδίζοντας με ψέματα και αβάσιμες κατηγορίες την αποκλειστική του επιμέλεια. Κι εκείνη, αρνούμενη να συμβιβάσει την ελευθερία της ακόμα και για το παιδί της, θα πέσει με τα μούτρα σε μια μάχη μέχρις εσχάτων για μια νέα οριοθέτηση: να κερδίσει ξανά τον γιο της μέσα από την ελευθερία και όχι μέσα από τα κοινωνικά πρέπει και να κοντραριστεί με όλα τα νομικά παραθυράκια που ευνοούν τους «καθωσπρέπει» γονείς απέναντι στους εκκεντρικούς, τρυφερούς κι απόκληρους. Αντιμέτωπη με τα καλά κρυμμένα όπλα της πατριαρχίας και της ετεροκανονικότητας, η Ντεμπρέ θα καταφέρει στο τέλος να κερδίσει καταρχάς την καρδιά του παιδιού της από την αρχή. Τα υπόλοιπα επί της σελίδας, σε αυτό αλλά και στο επόμενο βιβλίο της συγγραφέως («Nom», Flammarion 2022) που ολοκληρώνει την τριλογία της προσωπικής της μάχης με το κατεστημένο.

Βίγκντις Γιορτ, «Διαθήκη και παρακαταθήκη», μτφρ. Κρυστάλλη Γλυνιαδάκη, Ποταμός 2023

Οκέι, οκέι, disclaimer: όπως βλέπετε κι από τον τίτλο, το βιβλίο αυτό το έχω μεταφράσει εγώ. Αλλά εδώ δεν μ’ ενδιαφέρει να μιλήσω για τη μετάφρασή του αλλά γι’ αυτό το ακαταπόνητα απογυμνωτικό νορβηγικό μυθιστόρημα που έφερε τη συγγραφέα του σε πλήρη δικαστική ρήξη με την οικογένειά της, που την κατηγόρησε ότι διαστρεβλώνει την πραγματικότητα και αμαυρώνει την οικογενειακή τιμή με σκοπό το (συγγραφικό) κέρδος. Δεν μ’ ενδιαφέρει καθόλου αν η ιστορία που περιγράφει η Γιορτ είναι ή δεν είναι όντως η ιστορία της οικογένειάς της. Με ενδιαφέρει που είναι μια γροθιά στο στομάχι, ένα κουβάρι οικογενειακών πληγών που ξετυλίγεται σιγά σιγά, ξεκινώντας φαινομενικά από μια κληρονομική διαμάχη μεταξύ δύο αδερφών (από τη μία) και των γονιών κι άλλων δύο αδερφών (από την άλλη) για να καταλήξει στην πλήρη αποδόμηση της έννοιας της μητρικής και της πατρικής αγάπης και της αδελφικής αλληλεγγύης. Μπορεί να είναι νορβηγικό, αλλά δεν υπάρχει ελληνική οικογένεια που να μην έχει γνωρίσει, έστω κι ελαφρώς, την υποκρισία, την ψυχολογική βία και την καταστολή την οποία περιγράφει ευρηματικά και ανελέητα η πρωταγωνίστρια της Γιορτ, χωρίς ίχνος μελοδραματισμού και μ’ ένα χιούμορ κοφτερό μέχρι το κόκαλο. Δεξιοτεχνική γραφή, απ’ την αρχή ως το τέλος.