Σημείωμα για την συλλογή διηγημάτων «Μισοτιμής» της Ισμήνης Ζαγοραίου, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Βακχικόν.
*Γράφει ο Απόστολος Θηβαίος
Στην αρχή της ιστορίας, μες στο βάθος εκείνου του πηγαδιού που είπαμε χρόνο ανθρώπινο, υπήρχαν τα κυκλαδικά ειδώλια. Μια μυστική λατρεία κάποιας ζηλόφθονης θεάς επέβαλε την διάδοσή τους στα ελληνικά νησιά. Μα ο καιρός πέρασε και τα ειδώλια γινήκανε πορσελάνες, σπάσανε μες στα χώματα μα ούτε στο ελάχιστο δεν χάσανε την βαθιά εκείνη σχέση που διατηρούν με την δίδυμη αδερφή του χρόνου, την μνήμη. Αυτήν ξεσηκώνει από άδεια δωμάτια και συντελεσμένες ζωές η κούκλα που άφησες στο παιδικό σου δωμάτιο, μια κούκλα αλλοτινά όμορφη που ΄χει φορέσει εδώ και χρόνια το μαυρισμένο πρόσωπο μιας παλιάς Παρθένου.
Μια κούκλα σαν την σπασμένη πορσελάνη της Αναστασίας Ζαγοραίου που κοσμεί το εξώφυλλο της καινούριας συλλογής διηγημάτων της Ισμήνης Ζαγοραίου με τίτλο Μισοτιμής από τις εκδόσεις Βακχικόν. Με μια ρωγμή που κάτι από φως αφήνει να βγει από μέσα της, η κούκλα της έκδοσης διατηρεί το δικαίωμα στο χρώμα για λογαριασμό της ανάμνησης, την ώρα που αυτή η τελευταία διατρέχει σαν φλέβα αδειανή την έκδοση της Ισμήνης Ζαγοραίου και το σκοτεινό μου σπίτι, ναυάγιο του Ιούλη και ένα σωρό άλλα πράγματα που πεθαίνουν σε συρτάρια και υπόγεια και τσέπες εσωτερικές με βάθη απροσμέτρητα.
Από τα μάτια εκείνης της πορσελάνινης κούκλας πήραν να κυλάνε οι ιστορίες, σαν νερά στο χείλος του γκρεμού. Και είπε το κορίτσι με την χορδή κατά μήκος του προσώπου του πράγματα αφανέρωτα. Μυθεύματα για ποδόμακτρα και προικώα κειμήλια και ρολόγια που ανοίγουν πόρτες. Και τι δεν είπε με έναν τρόπο προφορικό σαν αυτόν που μιμούνται στις ταβέρνες, πριν την έξοδο οι μύστες. Είπε για το μπαούλο και το μιλφέιγ και τα παπούτσια του πατέρα που περιμένουν σε μια άκρη για να φορεθούν και ας λένε όσοι ξέρουν από τις σοφιστείες του θανάτου πως δεν κάνει να φορείς ξανά του πεθαμένου τα υποδήματα. Επειδή μια φορά λέει περνούν οι άνθρωποι Ισμήνη και ό,τι αφήνουν είναι ιστορίες και σημάδια που κάποτε θα σβηστούν και πάνε. Εσύ μονάχα να λες τις ιστορίες όπως τις νιώθεις, προσθέτοντας την αναλογία της τέχνης σου στην ανατομία του παλιού και του αφανέρωτου πια. Πες μου λοιπόν Ισμήνη για εκείνο το φιλί που άφησε εποχή, για την επεξεργασία του χρόνου πες μου που αφήνει μια ιδέα δράματος να φανεί. Πες μου Ισμήνη τις ιστορίες που συγκολλούν τούτο τον χρόνο τον παροντικό με την ιδέα του παρελθόντος, πες μου για πράγματα όπως ο ήχος του τριζονιού και οι νεκρές ηρωίδες.
Η Ισμήνη Ζαγοραίου εμφανίζεται με τους Εξ Απροόπτου Έρωτές της το 2019 κερδίζοντας μια θέση ανάμεσα στις προτάσεις που διεκδίκησαν εκείνη την χρονιά το σημαντικό βραβείο «Μένης Κουμανταρέας» για τον καλύτερο πρωτοεμφανιζόμενο συγγραφέα. Νωρίτερα είχε ήδη προλάβει να ανθολογηθεί με κείμενά της ενώ το 2008 κείμενά της δημοσιεύτηκαν στο free press περιοδικό Passport.
Η νέα συλλογή διηγημάτων της με τίτλο Μισοτιμής από τις εκδόσεις Βακχικόν που παρέχουν ένα είδος συνέχειας στις πιο άρτιες από τις καινούριες, λογοτεχνικές φωνές της εποχής μας, φέρει ακέραιο το αποτύπωμα της συγκίνησης και της ηθικής. Στο οπισθόφυλλο του βιβλίου γράφει σχετικά. «Αν στις προθήκες ενός παλαιοπωλείου χωρούσαν οι επιταγές των κοινωνικών κανόνων, αν σε έναν πάγκο με γλυκά στεκόταν η αναμονή της χαράς, αν σε ένα μπαούλο κρυβόταν μια τραγική κατάληξη, αν μας έλεγαν να δώσουμε για αυτά αντίτιμο εμπορικής αξίας, τι ποσό θα διαλέγαμε τελικά; Η αλήθεια μένει να απαντηθεί από τον καθένα ξεχωριστά, το ερώτημα όμως θα παραμένει πάντα σε συναλλαγή με την ηθική και το συναίσθημα.»
Η συλλογή της Ισμήνης Ζαγοραίου υπακούει στον ρυθμό μιας παράξενης παλίρροιας που έρχεται και φεύγει αποκαλύπτοντας σκηνές, γεγονότα, μικρές και μεγάλες παρεξηγήσεις, πράγματα που επιστρέφουν μηδενίζοντας την απόσταση που επιφυλάσσει ο χρόνος σε κάθε τι συντελεσμένο. Πρόσωπα και αντικείμενα ενός κόσμου που είναι καταδικασμένος να πεθάνει, σύμβολα της ομορφιάς, μικρές και μεγάλες αφορμές πλημμυρίζουν τις σελίδες του Μισοτιμής, υπενθυμίζοντας με τον τίτλο του την αντιστρόφως ανάλογη σχέση που διατηρεί η αξία των πραγμάτων απέναντι στο απέραντο φορτίο του χρόνου. Αυτές οι σκηνογραφίες που διατρέχουν τις ιστορίες της έκδοσης του Βακχικόν μετατρέπονται σε επιθαλάμια, σε ιστορία και ίσως και ποίηση, αφού η τελευταία άλλη διέξοδο δεν είχε ποτέ από τα ακρότατα όρια του θανάτου και της ομορφιάς που υπηρετεί η λογοτεχνία κάθε καιρού.
Και εκείνος ο άνθρωπος που θεληματικά εξορίστηκε από την ίδια του την ζωή, τώρα και πάντα επιστρέφει Ισμήνη για να δοκιμάσει τις ίδιες γεύσεις, για να νιώσει τον ίδιο κίνδυνο, την ίδια απέχθεια, την παλιά εκείνη κάλπικη δόξα που είχαν κάποτε τα πράγματα. Και όμως Ισμήνη μες στην ρωγμή της κούκλας σου θροΐζουν τα δέντρα σαν να μιλούν για όσα ποτέ δεν λησμονήθηκαν, για τα μικρά και τα μεγάλα που χάθηκαν όσο εμείς προσποιούμασταν πως τίποτε δεν συνέβη. Και όμως Ισμήνη στον σεισμό εκείνου του πορσελάνινου πορτραίτου αιωρούνται τόσο πράγματα παλιά, τόσα θρυλικά τοπία και αγγίγματα. Και οι ιστορίες που αιωρούνται μες στις σελίδες του βιβλίου, όχι δεν είναι λέξεις αλλά μοναξιές που οδηγούν η μία στην άλλη, υπακούοντας στο ταλέντο και το βάθος μιας ψυχής. Είναι όνειρα μες στην σκιά και ποιητικά σύμπαντα που μόνο μια επιδέξια φωνή μπορεί να τραγουδήσει ξανά.
Η συλλογή διηγημάτων Μισοτιμής της Ισμήνης Ζαγοραίου στάθηκε η αφορμή για αυτό το δειλό σημείωμα. Δειλό γιατί όσο και αν γυρεύει τις λέξεις που χρειάζεται η μνήμη για να ζωντανέψει δεν τις βρίσκει παρά μόνο στις μελαγχολικές ιστορίες της καινούριας έκδοσης του Βακχικόν. Ιστορίες που αναδεικνύονται σε χειρονομίες, μικρές τελετές που τείνουν σε έναν κόσμο περίκλειστο. Λέξεις με μια υπόκωφη μουσική επένδυση, σχεδόν απροσδιόριστη. Στην περίπτωση του Μισοτιμής δεν θα βρεις καμιά συγγραφική αμηχανία, παρά μόνο τα σπλάχνα της ανθρώπινης ζωής που ποτέ δεν ησυχάζουν, που θυμίζουν θάλασσα και ένα είδος προσευχής της καρδιάς. Θα ανακαλύψεις μονάχα την ποίηση καθώς αυτές οι ιστορίες της Ισμήνης Ζαγοραίου συλλαμβάνουν κάτι από την ολική έκφραση της ανθρώπινης ζωής.
